Ochrona oczu przed promieniowaniem UV

Z badań konsumenckich wynika, że większość pacjentów zdaje sobie sprawę, że światło słoneczne jest szkodliwe dla skóry. Okazuje się jednak, że wiedza na temat wpływu promieniowania UV na narząd wzroku pozostawia wiele do życzenia.

Promieniowanie słoneczne stanowi źródło energii do reakcji powstawania wolnych rodników. Im większa jest energia promieniowania, tym łatwiej dochodzi do rozerwania wiązań chemicznych i powstawania niebezpiecznych produktów. Światło UVA (320-400 nm) i UVB (290-320 nm) posiadają już dostateczną moc, aby doprowadzić do rozpadu cząsteczki tlenu na wolne atomy – rodniki (O2 → O* + O*). Tym samym katalizują powstawanie kolejnych reaktywnych form tlenu. Wolne rodniki uszkadzają struktury komórkowe poprzez peroksydacje (utlenianie) lipidów oraz białek. Może to prowadzić do degradacji obecnych w oku nienasyconych kwasów tłuszczowych i zaburzenia funkcji fotoreceptorów, a tym samym widzenia.

W oku młodego zdrowego organizmu te procesy nie mają dużego znaczenia, ponieważ posiada on całą rzeszę naturalnych mechanizmów obronnych – przeciwutleniaczy, sprawnych układów enzymatycznych (dysmutaza ponadtlenkowa, katalaza) i wysoki poziom zredukowanego glutationu GSH. Niestety, wraz z wiekiem sprawność tych mechanizmów się obniża. Podobnie jest w przypadku osób z wadami wzroku – są one bardziej wrażliwe na skutki promieniowania UV.

Promieniowanie jest absorbowane głównie przez spojówkę i rogówkę, powodując przewlekłe zapalenia. Niebezpieczny jest też wpływ na najważniejszy element siatkówki – plamkę żółtą, odpowiedzialną za proces widzenia. Około 10 proc. promieniowania może dotrzeć do przedniej części soczewki, co skutkuje jej uszkodzeniem, a tym samym pogorszeniem widzenia, zaćmą, a nawet utratą wzroku.

Właściwa ochrona

Oczywiście, podstawą jest umiarkowane korzystanie z kąpieli słonecznych i solarium. Oczy należy zabezpieczać również stosując odpowiednie okulary przeciwsłoneczne i soczewki zawierające filtr. Skuteczne szkła to takie, które zatrzymują zarówno promieniowanie UVB, jak i UVA. Pamiętajmy też, że okulary bez certyfikowanych filtrów mogą spowodować większe uszkodzenie oczu niż brak okularów. Ciemne szkła powodują rozszerzenie źrenic, przez które do wnętrza oka dociera więcej promieni UVA uszkadzających siatkówkę i naturalną soczewkę.

Drugą metodą ochrony narządu wzroku jest stosowanie przeciwutleniaczy wraz z dietą oraz w postaci suplementów. Głównym zadaniem przeciwutleniaczy jest przechwycenie i „ustabilizowanie” aktywnej cząsteczki, zanim dokona ona zniszczeń. Produktem końcowym reakcji jest związek nierodnikowy i niereaktywny.

Na pomoc oczom

W aptece mamy do dyspozycji cały szereg preparatów chroniących oczy. Jak wybrać odpowiedni? Do najważniejszych antyoksydantów należą witaminy: A, E oraz C. Witamina E posiada zdolność przerywania łańcuchowych reakcji utleniania. Jej poziom znacznie zmniejsza się u osób po 60. roku życia. Wykazano, że podawanie jej wraz z witaminą C zmniejsza ryzyko zaćmy wieku podeszłego. Kwas askorbinowy jest tak silnym przeciwutleniaczem, że może redukować utlenioną postać witaminy E, odnawiając jej zapas w organizmie.

Sama witamina A nie ma istotnych właściwości antyoksydacyjnych. Jednak w postaci prowitaminy A (karotenoidy) jest substratem do syntezy retinolu, niezbędnego w procesie widzenia. Szukajmy karotenoidów w postaci fitoenu, likopenu (pomidory), beta-karotenu (marchew), a także luteiny i zeaksantyny. Te dwa ostatnie związki stanowią naturalny filtr chroniący siatkówkę oka, a przede wszystkim plamkę żółtą. Niestety, nie są one syntetyzowane w organizmie, więc wraz z wiekiem ich stężenie w oku obniża się. Ich działanie polega nie tylko na neutralizacji wolnych rodników. Luteina i zeaksantyna absorbują również szkodliwe promieniowanie – stanowią swoistą „tarczę” ochraniającą plamkę żółtą. Codzienne dostarczenie 6 mg luteiny zmniejsza ryzyko uszkodzenia tej wrażliwej części siatkówki o 40 proc. W diecie szukajmy tych składników w kukurydzy, zbożach i zielonych warzywach (szpinak, brokuły, pietruszka).

W preparatach farmaceutycznych często występują wyciągi z owoców borówki czernicy i jagody. Nie bez powodu – są one ważnym źródłem antocyjanozydów, związków o silnych właściwościach przeciwutleniających. Związki te, wiążąc się z kolagenem, poprawiają również mikrokrążenie oczne, zmniejszają przepuszczalność naczyń krwionośnych oraz obniżają ciśnienie śródgałkowe. Czarne owoce stosowane są od dawna jako lek poprawiający ostrość widzenia szczególnie po zmroku, w zapobieganiu i leczeniu słabego wzroku (szczególnie wskutek zwyrodnień związanych z wiekiem), zwyrodnienia plamki żółtej, zaćmy i retinopatii.

Dla kogo suplementy?

Udowodniono, że przyjmowanie antyoksydantów (szczególnie luteiny i zeaksantyny) pomaga zapobiegać występowaniu zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem (AMD). Choroba ta dotyczy najczęściej osób po 50. roku życia. Postępujące uszkodzenie siatkówki może prowadzić do pogorszenia wzroku, a nawet jego utraty. Luteina i zeaksantyna mogą także hamować rozwój już istniejącego schorzenia.

Preparaty z antyoksydantami powinny również stosować osoby szczególnie narażone na działanie wolnych rodników – palacze papierosów, osoby długotrwale pracujące przy komputerze, przy złym świetle, nieprawidłowo odżywiające się (brak pokarmów zawierających dostateczną ilość ryb, owoców i warzyw).

Warto polecać te preparaty osobom mającym osłabiony wzrok (krótkowzroczność, astygmatyzm), lub u których choroba skutkuje powikłaniami ze strony narządu wzroku (cukrzyca). Warto tych pacjentów zachęcić do wizyty u lekarza, który dobierze odpowiedni preparat do przyjmowanych stale leków.

Mikroelementy – cynk, mangan, selen i miedź – są niezbędne do prawidłowego działania antyutleniaczy. Szczególnie ważny jest cynk, którego skuteczność w chorobach zwyrodnieniowych plamki żółtej związanych z wiekiem została udowodniona.