Środki specjalnego przeznaczenia żywieniowego

Według obowiązującego prawa, środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego charakteryzuje się tym, że – bądź to ze względu na specjalny skład, bądź też sposób przygotowania – wyraźnie różni się od środków spożywczych powszechnie spożywanych.1

Według obowiązującego prawa, środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego charakteryzuje się tym, że – bądź to ze względu na specjalny skład, bądź też sposób przygotowania – wyraźnie różni się od środków spożywczych powszechnie spożywanych.1

Zgodnie z informacją zamieszczoną na opakowaniu, środek specjalnego przeznaczenia żywieniowego wprowadzany jest do obrotu z przeznaczeniem do zaspokajania szczególnych potrzeb żywieniowych:
– osób, których procesy trawienia i metabolizmu są zachwiane, lub osób, które ze względu na specjalny stan fizjologiczny mogą odnieść szczególne korzyści z kontrolowanego spożycia określonych substancji zawartych w żywności – taki środek spożywczy może być określany jako „dietetyczny”;
– zdrowych niemowląt i małych dzieci w wieku od roku do 3 lat.

Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego obejmują następujące grupy: preparaty do początkowego żywienia niemowląt (w tym mleko początkowe) oraz preparaty do dalszego żywienia niemowląt (w tym mleko następne); środki spożywcze uzupełniające, obejmujące produkty zbożowe przetworzone i inne środki spożywcze dla niemowląt i małych dzieci w wieku od roku do 3 lat; środki spożywcze o ograniczonej zawartości energii, stosowane w dietach w celu redukcji masy ciała; dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego; środki spożywcze zaspokajające zapotrzebowanie organizmu przy intensywnym wysiłku fizycznym, zwłaszcza sportowców; środki spożywcze dla osób z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów (cukrzyca); środki spożywcze niskosodowe, w tym sole dietetyczne o niskiej zawartości sodu lub bezsodowe; środki spożywcze bezglutenowe.

Wprowadzanie do obrotu
Podmiot działający na rynku spożywczym, który wprowadza do obrotu na terytorium Polski produkty o specjalnym przeznaczeniu, jest zobowiązany powiadomić o tym Głównego Inspektora Sanitarnego. Przepisy odnoszące się do produktów wprowadzanych po raz pierwszy na rynek, uregulowane są w art. 29-32 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia.

Zgodnie z art. 29 ust. 4 tej ustawy, powiadomienia, o którym mowa w art. 29 ust. 1 ustawy, dokonuje się w formie dokumentu elektronicznego, powstałego przez wprowadzenie danych do elektronicznego formularza powiadomienia.
Po otrzymaniu powiadomienia, Główny Inspektor Sanitarny może przeprowadzić postępowanie wyjaśniające, np. w przypadku wątpliwości, czy produkt jest środkiem spożywczym zgodnie z zaproponowaną przez zgłaszającego kwalifikacją, oraz czy spełnia wymagania dla danego rodzaju środka spożywczego.

W przypadku, gdy środek spożywczy nie budzi wątpliwości pod względem merytorycznym bądź postępowanie wyjaśniające potwierdziło, iż powiadomienie odnosi się do środka spożywczego, Główny Inspektor Sanitarny przyjmuje powiadomienie. Zaś w przypadku, gdy złożone powiadomienie nie spełnia wymogów prawnych, podmiot otrzymuje pismo informujące o nieprzyjęciu powiadomienia.

Skład
W przypadku środków specjalnego przeznaczenia żywieniowego, należy stosować również przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 17 października 2007 r.2 oraz Rozporządzenia Komisji (WE) nr 953/2009 z dnia 13 października 2009 r.
W tych przepisach określone zostały szczegółowe wymagania dotyczące składu niektórych grup produktów, w tym: preparatów do początkowego żywienia niemowląt i preparatów do dalszego żywienia niemowląt; środków spożywczych uzupełniających, obejmujących produkty zbożowe przetworzone i inne środki spożywcze przeznaczone dla niemowląt i małych dzieci; środków spożywczych stosowanych w dietach o ograniczonej zawartości energii w celu redukcji masy ciała; dietetycznych środków spożywczych specjalnego przeznaczenia medycznego.

Rozporządzenie określa również substancje, które mogą być dodawane w określonych celach odżywczych do pozostałych grup środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego.

Ogólne zasady znakowania
Zasady znakowania środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego są określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia. Oznakowanie takie powinno zawierać następujące informacje:
1) nazwę środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego, uzupełnioną informacją dotyczącą szczególnych cech żywieniowych tej żywności, a w przypadku żywności przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci, w miejsce tej informacji zamieszcza się informację na temat przeznaczenia środka spożywczego;
2) w przypadku środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, dla których rozporządzenie nie określa szczegółowych wymagań zdrowotnych (czyli środki spożywcze zaspokajające zapotrzebowanie organizmu przy intensywnym wysiłku fizycznym, zwłaszcza sportowców, środki spożywcze dla osób z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów, środki spożywcze niskosodowe, w tym sole dietetyczne o niskiej zawartości sodu lub bezsodowe, środki spożywcze bezglutenowe) – również informacje dotyczące:
– szczególnych cech odnoszących się do składu ilościowego i jakościowego produktu, lub informacje dotyczące specjalnego procesu produkcji nadającego środkowi spożywczemu szczególne wartości żywieniowe,
– dostępnej wartości energetycznej (energii) wyrażonej w kJ i kcal, zawartości węglowodanów, białka i tłuszczu w 100 g lub 100 ml bądź w określonej porcji preparatu proponowanej do spożycia;

3) jeżeli wartość energetyczna (energia), nie przekracza 50 kJ (12 kcal) na 100 g lub 100 ml, znakowanie może być zastąpione określeniem „wartość energetyczna (energia) mniej niż 50 kJ (12 kcal) na 100 g” lub „wartość energetyczna mniej niż 50 kJ (12 kcal) na 100 ml”.

Oznakowanie środka spożywczego nie może:
1) wprowadzać konsumenta w błąd, w szczególności: co do charakterystyki środka spożywczego, w tym jego nazwy, rodzaju, właściwości, składu, ilości, trwałości, źródła lub miejsca pochodzenia, metod wytwarzania lub produkcji; przez przypisywanie środkowi spożywczemu działania lub właściwości, których nie posiada; przez sugerowanie, że środek spożywczy posiada szczególne właściwości, jeżeli wszystkie podobne środki spożywcze posiadają takie właściwości;
2) przypisywać środkowi spożywczemu właściwości zapobiegania chorobom lub ich leczenia, albo odwoływać się do takich właściwości.

Jednak w przypadku środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, dopuszcza się upowszechnianie wszelkich użytecznych informacji i zaleceń, dotyczących tych produktów, kierowanych wyłącznie do osób posiadających kwalifikacje w zakresie medycyny, farmacji lub żywienia.

Należy również pamiętać, iż w zakresie nieuregulowanym w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, do znakowania środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego stosuje się przepisy ogólne dotyczące znakowania środków spożywczych.

1. Zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 39 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. nr 136, poz. 914).
2. Dz. U. nr 209, poz. 1518 z późn. zm.