Opieka farmaceutyczna w cukrzycy typu 2

Farmaceuta nie tylko wydaje chorym leki. Pełni też ogromną i odpowiedzialną rolę w procesie profilaktyki i edukacji prozdrowotnej.

Cukrzyca przez wielu nazywana jest epidemią XXI wieku. W dodatku to choroba bardzo podstępna. Przez wiele lat może nie dawać żadnych objawów. Pacjenci nie zdają sobie sprawy, że na nią cierpią, dopóki nie wystąpią u nich charakterystyczne symptomy: wzmożone pragnienie, poliuria, ciągłe uczucie głodu, utrata wagi, uogólnione zmęczenie oraz zaburzenia widzenia.

Niebezpieczne powikłania
Chorowanie na cukrzycę niesie ze sobą szereg konsekwencji zdrowotnych. Powszechnym objawem złej glikemii u diabetyków są hipo- i hiperglikemia, czyli odpowiednio za niskie lub zbyt wysokie stężenie glukozy we krwi. Występowanie cukrzycy sprzyja rozwojowi chorób serca. Według danych WHO połowa cukrzyków umiera z powodu powikłań sercowo-naczyniowych, w szczególności z powodu zawału mięśnia sercowego. Ponadnormalne stężenie cukru we krwi ogranicza krążenie szczególnie w małych naczyniach krwionośnych znajdujących się w zakończeniach kończyn dolnych. Stąd pacjenci z cukrzycą w sposób szczególny narażeni są na powstawanie wrzodziejących, trudno gojących się, zmian na stopach. Z kolei retinopatia jest istotną przyczyną niewidzenia i powstaje w wyniku długotrwałych zmian degeneracyjnych w naczyniach krwionośnych siatkówki. Według danych WHO po 15 latach chorowania na cukrzycę, około 2 proc. pacjentów traci wzrok, a u co dziesiątego rozwijają się poważne uszkodzenia wzroku. Cukrzyca stanowi także główną przyczynę chorób nerek. Szacunki mówią, że uszkodzenia tych narządów są przyczyną śmierci 10-20 proc. diabetyków. Poważnym i powszechnym powikłaniem choroby są także neuropatie, które objawiać się mogą mrowieniem, drętwieniem i osłabieniem czucia w dłoniach i stopach. Ponadto ryzyko śmierci wśród osób z cukrzycą jest dwukrotnie wyższe niż wśród osób zdrowych.

Pomocny wywiad
Najskuteczniejszym sposobem walki z cukrzycą jest jej zapobieganie. Istotna jest więc edukacja społeczeństwa o czynnikach ryzyka, możliwych powikłaniach oraz o leczeniu choroby. Ogromną rolę w tym procesie pełnią farmaceuci. To z nimi często rozmawiają pacjenci o swoich problemach zdrowotnych. Świadczenie usług z zakresu opieki farmaceutycznej powinno w przyszłości zaowocować zmniejszoną zachorowalnością i śmiertelnością diabetyków.

Gwarancją uzyskania pomyślnych wyników tej opieki jest nawiązanie profesjonalnej współpracy z chorymi, opartej na wzajemnym zaufaniu. Farmaceuci powinni przygotować się do tego zadania. Po pierwsze trzeba, w dyskretny i niekrępujący chorych sposób, zebrać dane dotyczące: wieku, masy ciała, wzrostu każdego diabetyka. Posłużą one do wyliczenia dawek leków, określenia wskaźnika BMI (body mass index) wykorzystywanego do diagnozy nadwagi i otyłości. Informacja o rodzaju wykonywanego zawodu pomoże z kolei ustalić czynniki stresogenne i stopień narażenia na choroby zawodowe. Potem trzeba zapytać pacjentów o zdiagnozowane u nich choroby oraz stosowane leki. Istotne są: ustalenie czasu trwania dolegliwości, roku diagnozy, występowanie uciążliwych objawów i ocena możliwości ich zmniejszenia lub eliminacji. Zawsze warto przypominać diabetykom o tym, by regularnie się badali i chodzili do lekarza na wizyty kontrolne.

Uczenie i doradzanie
Podstawowym celem opieki nad pacjentami z cukrzycą typu 2 jest normalizacja stężenia glukozy we krwi. Dobrze więc, jeśli farmaceuta z troską pyta swoich pacjentów o ostatnie wyniki badań. W razie potrzeby powinien uczyć ich, jak prawidłowo dokonywać pomiarów stężenia cukru we krwi przy użyciu glukometrów. Trzeba też stale przypominać diabetykom, by przed pomiarem umyli dokładnie ręce, a opuszek palca, z którego pobierana będzie próbka krwi, przetarli wacikiem nasączonym w spirytusie salicylowym. Dzięki temu osiągną pewność, że ewentualne, zbyt wysokie, stężenie glukozy we krwi, nie jest wynikiem pozostałości brudu na skórze. Warto też zapoznawać chorych z funkcjami dostępnymi w nowoczesnych glukometrach: zapamiętywanie wyników, podawanie wyników średnich oraz tworzenie raportów okresowych. Farmaceuta powinien również przypominać o konieczności kalibracji glukometrów za każdym razem, gdy chorzy rozpoczynają nowe opakowanie (nową serię) pasków diagnostycznych. Jest to ważne, bo brak uprzedniego wykalibrowania urządzenia jest przyczyną powszechnych błędnych pomiarów. Trzeba także przypominać chorym o bezwzględnym unikaniu przegrzania penów z insuliną.

Przypominanie o diecie
Zawsze warto wspominać diabetykom, że już sama zmiana diety i zwiększenie aktywności fizycznej mogą w znacznym stopniu zmniejszyć stężenie cukru we krwi oraz ograniczyć incydenty hiperglikemii. Dieta chorych na cukrzycę powinna być uboga w cukry proste. Zaleca się wyeliminowanie z jadłospisu słodyczy i cukru oraz ograniczenie produktów mącznych: makaronów, klusek. Najlepiej zastępować je produktami pełnoziarnistymi, bo zawierają większe ilości błonnika i ich indeks glikemiczny jest niższy. Pacjenci z cukrzycą powinni unikać spożywania słodzonych napojów i soków, a pragnienie gasić wodą mineralną. Niezbędne jest również pamiętanie o wartościach indeksu glikemicznego (IG) produktów żywnościowych. IG określa możliwość podwyższenia stężenia cukru we krwi po spożyciu konkretnego pokarmu. Dla glukozy wartość indeksu glikemicznego określono na 100. Ujmując to najprościej – im wyższy jest IG produktu, tym silniejsze będzie przecukrzenie krwi. Diabetycy powinni więc jeść przede wszystkim węglowodany o niskiej wartości IG, a unikać tych produktów, których IG jest wysokie i wynosi pomiędzy 50-100. Nieodzownym elementem opieki nad chorymi na cukrzycę powinno być również promowanie ćwiczeń ruchowych. Najbezpieczniejsze są spacery i marsze. Nie obciążają stawów i są polecane nawet osobom bardzo otyłym. Ważne, żeby wysiłek fizyczny był długotrwały (ok. 40 min. dziennie) i regularny.

Podstępna cukrzyca

Cukrzyca (diabetes mellitus) to przewlekła choroba metaboliczna wynikająca z upośledzonego funkcjonowania komórek beta trzustki, które odpowiedzialne są za produkcję insuliny lub ze zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę – insulinooporność. Obecnie wyróżnia się dwa główne typy choroby.

Cukrzyca typu 1 (wcześniej określana jako insulinozależna lub wieku dziecięcego) spowodowana jest deficytem insuliny w organizmie, który nastąpił wskutek uszkodzenia wysp Langerhansa trzustki. Leczenie polega na codziennym podawaniu insuliny.

Cukrzyca typu 2 dotyka około 85 proc. wszystkich pacjentów z cukrzycą. Przyczyną są zaburzenia w produkcji jak i w działaniu insuliny w organizmie. Chorują najczęściej osoby starsze cierpiące na dodatkowe zaburzenia metaboliczne. Podatność na cukrzycę jest dziedziczna. Dodatkowym czynnikiem predysponującym do rozwoju cukrzycy typu 2 jest otyłość.

Leczenie cukrzycy typu 2 polega na kontroli glikemii oraz przyjmowaniu doustnych leków przeciwcukrzycowych: pochodnych sulfonylomocznika, pochodnych biguanidu (metformina) inhibitorów alfa-glukozydazy. Jeśli terapia doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi jest nieefektywna, wdraża się insulinoterapię.

Co powinien farmaceuta

Opieka farmaceutyczna w cukrzycy typu 2 powinna obejmować:
• propagowanie zdrowego trybu życia i aktywności fizycznej
• zachęcanie do przestrzegania diety ubogiej w cukry proste
• szerzenie wiedzy o metodach wspomagających leczenie
• dbanie o prawidłowy przebieg terapii, pytanie pacjentów o systematyczne i właściwe dawkowanie leków
• instruowanie pacjentów w zakresie obsługi urządzeń do pomiaru stężenia cukru we krwi (glukometrów)
• monitorowanie efektów terapii na podstawie parametrów klinicznych

O co pytać diabetyka

• Kiedy ostatnio badał pan/pani pomiar stężenia cukru we krwi? Jaki był wynik?
• Czy stosuje pan/pani odpowiednią dietę opartą o indeks glikemiczny?
• Czy wie pan/pani, jak prawidłowo samodzielnie dokonywać pomiarów glikemii przy użyciu glukometrów?
• Czy wie pan/pani, jak wykonywać iniekcje z insuliny?
• Czy odróżnia pan/pani insulinę długodziałającą od krótkodziałającej i wie, kiedy którą stosować?
• Czy występują u pana/pani jakieś niepokojące objawy?
• Czy miewa pan/pani hipo/hiperglikemię?