Cukrzyca typu 2 jest chorobą uwarunkowaną wielogenowo. Osoby z genotypem diabetogennym mogą jednak nie wykazywać klinicznych objawów przez wiele lat.
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD) w swoich wytycznych szczególną uwagę zwraca na aktywne poszukiwanie cukrzycy wśród osób, u których nie występują jeszcze symptomy hiperglikemii, a ukończyły już 45. rok życia. W tej grupie kobiet i mężczyzn zaleca się wykonywanie badań przesiewowych w kierunku rozpoznawania cukrzycy raz na trzy lata. Jeżeli dodatkowo wartość BMI wynosi 25 kg/m2 lub więcej, to zalecane jest wykonywanie takich badań przesiewowych co roku i to niezależnie od wieku.
Czynniki ryzyka
Badania przesiewowe należy częściej wykonywać także u osób młodszych i z nadwagą/otyłością, u których występują takie czynniki ryzyka, jak: cukrzyca zdiagnozowana wśród krewnych pierwszego stopnia, niska aktywność fizyczna, upośledzona glikemia na czczo (IFG) lub nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT), przebyta cukrzyca ciężarnych lub urodzenie dziecka o masie ciała powyżej 4 kg, nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemia, choroba układu sercowo-naczyniowego, zespół policystycznych jajników. Do czynników ryzyka cukrzycy typu 2 należą: nadmierna masa ciała (nadwaga/otyłość), starszy wiek, obecność cukrzycy w rodzinie, mała masa ciała urodzeniowa, siedzący tryb życia, skurczowe nadciśnienie tętnicze, niewłaściwa dieta, przebycie cukrzycy ciężarnych i inne. Ścisły związek pomiędzy otyłością a cukrzycą potwierdza fakt, że wśród chorych na cukrzycę typu 2 aż 90 proc. stanowią osoby z nadmierną masą ciała. Dlatego też postępowanie terapeutyczne jest uzależnione od współistniejącej otyłości.
Punkt w czasie, w którym następuje rozpoznanie zaburzeń węglowodanowych pod postacią cukrzycy typu 2, jest najczęściej poprzedzony wieloletnimi zaburzeniami przemiany materii (zjawisko insulinooporności – zaburzenie działania insuliny w tkankach docelowych). Moment rozpoznania następuje o wiele później niż sam początek choroby, ze względu na jej częsty charakter skąpoobjawowy lub nawet bezobjawowy. Oznacza to, że w wielu przypadkach cukrzycy typu 2 istnieje okres utajony choroby, w którym ona już istnieje, ale nie została rozpoznana i oczywiście nie jest leczona. Taki okres może trwać wiele lat, stając się powodem utajonego powstawania angiopatii lub innych powikłań, które dotyczą ok. 10-15 proc. osób ze świeżo rozpoznaną cukrzycą typu 2. Niekiedy te późne powikłania cukrzycy są pierwszymi, na które zwrócił uwagę chory lub lekarz. Takim przykładem mogą być chociażby powikłania naczyniowe, związane z rozwojem zmian miażdżycowych, których ostateczną konsekwencją mogą być zawał serca czy udar mózgu.
Kontrola cukrzycy
W cukrzycy typu 2 bez otyłości, wyrównanie lecznicze zaburzeń uzyskuje się, stosując: wyłącznie dietę cukrzycową, dietę i systematyczny trening fizyczny, dietę i pochodne sulfonylomocznika, lub dietę i insulinę. Zaś w cukrzycy typu 2 skojarzonej z otyłością, to wyrównanie uzyskuje się poprzez stosowanie: systematycznej redukcji nadmiaru masy tkanki tłuszczowej oraz utrzymanie masy ciała pacjenta na właściwym poziomie (BMI < 25); prozdrowotnej modyfikacji stylu życia, rozumianej jako dieta cukrzycowa z ograniczeniem produktów kalorycznych, szybko przyswajalnych węglowodanów i tłuszczów nasyconych, a zwiększeniem produktów roślinnych oraz systematycznej aktywności fizycznej; ww. diety i treningu fizycznego połączonego z leczeniem biguanidami lub innymi lekami zwiększającymi wrażliwość komórek docelowych na endogenną insulinę (np. tiazolidynedionami); ww. diety i treningu fizycznego oraz leczenia skojarzonego biguanidami i pochodnymi sulfonylomocznika; ww. diety i treningu fizycznego oraz stosowanie insuliny ze względu na już nasilone objawy hiperglikemii i glukozurii.
Redukcja masy ciała o więcej niż 10 proc. u otyłego pacjenta z cukrzycą, przyczynia się do ułatwienia metabolicznej kontroli cukrzycy typu 2. W wyrównaniu metabolicznym pacjenta z cukrzycą wiele trudności sprawiają również zaburzenia lipidowe, podwyższone skurczowe ciśnienie tętnicze czy palenie papierosów. Stąd też, zgodnie z zaleceniami PTD, u pacjentów szczególną uwagę zwraca się na: zakaz palenia papierosów, stosowanie diety cukrzycowej, regularny wysiłek fizyczny, regularne przyjmowanie zalecanych leków. Zaleca się także uzyskanie: BMI < 25, wartości ciśnienia tętniczego < 130/80, kontroli glikemii w oparciu o wartość glikowanej hemoglobiny HbA1c < 6.1%, stężenia cholesterolu całkowitego < 175 mg/dl, stężenia cholesterol frakcji LDL < 70 mg/dl, stężenia cholesterolu frakcji HDL > 40 mg/dl (u mężczyzn) i > 50 mg/dl (u kobiet), stężenia triglicerydów < 150 mg/dl.
Obecność cukrzycy zwiększa w dużym stopniu ryzyko wystąpienia przedwczesnego zgonu oraz różnorodnych powikłań. Powikłania układu sercowo-naczyniowego są przyczyną około 80 proc. zgonów u chorych na cukrzycę. Mając na uwadze te alarmujące statystyki, należy od samego początku rozpoznania bardzo poważnie podejść do tej choroby i przestrzegać wszelkich zaleceń zespołu sprawującego opiekę nad pacjentem. Istotna w tym zakresie jest zarówno edukacja terapeutyczna we wzmacnianiu osobowości osób z cukrzycą, samokontrola glikemii, modyfikacja sposobu odżywiania i aktywności fizycznej, jak i właściwa farmakoterapia cukrzycy.