Interakcje farmakokinetyczne leków roślinnych z syntetycznymi

Wzajemne oddziaływanie leków syntetycznych z lekami pochodzenia roślinnego może zachodzić na różnych etapach procesów farmakologicznych. Oprócz omawianych w poprzednim numerze interakcji farmakodynamicznych, istnieje ryzyko występowania szeregu interakcji farmakokinetycznych zachodzących na etapie absorpcji, dystrybucji, metabolizmu i eliminacji. Nie przedstawiono dotychczas badań klinicznych wskazujących na możliwość wypierania innych leków przez składniki aktywne roślin leczniczych z połączeń z białkami, co prowadziłoby do wzrostu poziomu stężenia leku w surowicy i nasilenia efektu jego działania. Im wyższy stopień wiązania z białkami i im mniejsza rozpiętość terapeutyczna leku, tym większe staje się znaczenie tego typu interakcji.

Wzajemne oddziaływanie leków syntetycznych z lekami pochodzenia roślinnego może zachodzić na różnych etapach procesów farmakologicznych. Oprócz omawianych w poprzednim numerze interakcji farmakodynamicznych, istnieje ryzyko występowania szeregu interakcji farmakokinetycznych zachodzących na etapie absorpcji, dystrybucji, metabolizmu i eliminacji.

Dystrybucja
Nie przedstawiono dotychczas badań klinicznych wskazujących na możliwość wypierania innych leków przez składniki aktywne roślin leczniczych z połączeń z białkami, co prowadziłoby do wzrostu poziomu stężenia leku w surowicy i nasilenia efektu jego działania. Im wyższy stopień wiązania z białkami i im mniejsza rozpiętość terapeutyczna leku, tym większe staje się znaczenie tego typu interakcji. Do leków silnie wiążących się z białkami należą warfaryna i kwas acetylosalicylowy, co sprawia, że są one podatne na ten rodzaj interakcji. Nawet niewielkie wahania stężenia tych leków w osoczu mają poważne konsekwencje kliniczne. Warfaryna wiąże się z białkami w 97 proc., a wyparcie zaledwie 3 proc. leku z tych połączeń zwiększa dwukrotnie moc jego działania.

Metabolizm
Wpływ na metabolizm stanowi ważny mechanizm interakcji między roślinami leczniczymi a innymi lekami. Przemiana leków, sekwencyjnie podzielona na procesy I i II fazy, dokonuje się przy udziale wielu różnych enzymów. Faza I obejmuje oksydację, redukcję, hydrolizę i uwodnienie z utworzeniem grup funkcjonalnych, takich jak hydroksylowa czy karboksylowa, co zwiększa polarność metabolitu w stosunku do cząsteczki macierzystej. Do enzymów I fazy należą cytochromy P450. Ponad połowa leków jest metabolizowana przez CYP 3A4, około 25 proc. przez CYP 2D6 oraz przez CYP 1A1/2, CYP 2B6, CYP 2C8/9/19, CYP 2E1, CYP 3A5 i CYP 4A.

Genetyczny polimorfizm enzymów CYP prowadzi do nieprzewidywalnej, osobniczej reakcji na lek, wynikającej z różnego poziomu metabolizmu leku u poszczególnych osób. Na aktywność enzymów ma też wpływ wiek, sposób żywienia, przebyte schorzenia wątroby i hormony. Interakcje, za które odpowiadają enzymy CYP, są spowodowane hamowaniem aktywności albo indukcją izoenzymu. Hamowanie aktywności często powoduje interakcje zagrażające życiu. Zindukowane enzymy CYP metabolizują szybciej poszczególne substancje aktywne. Jeśli pacjent przyjmie lek metabolizowany przez te same enzymy, przyspieszy się rozkład substancji. Możliwa jest także sytuacja przeciwna – hamowanie aktywności enzymu spowoduje wzrost stężenia innego leku, aż do osiągnięcia przez niego stężeń toksycznych. Niektóre rośliny lecznicze, np. dziurawiec zwyczajny, zwiększają aktywność cytochromu P450, czego skutkiem jest wzmożony metabolizm innych substancji rozkładanych przy współudziale izoenzymów cytochromu P450. Składniki wielu roślin, takie jak flawonoidy, kumaryny, furanokumaryny i antrachinony, mogą mieć wpływ na aktywność enzymów CYP.
W II fazie przemian dochodzi do sulfonowania, metylowania, acetylacji, przyłączenia glutationu, kwasów tłuszczowych i glukuronizacji (z udziałem enzymów transferaz – UGT). W organizmie człowieka występuje 16 izoform enzymu UGT (grupy 1A lub 2B). Sądzi się, że glukuronizacja jest najistotniejszym sposobem eliminacji sylibininy (Silibum marianum), jednak izoforma enzymu UGT katalizującego przemiany nie została jeszcze określona.

Eliminacja nerkowa
Zmiany procesów eliminacji wpływają na poziom leku w surowicy. Moczopędne leki roślinne działają słabiej w porównaniu z furosemidem i w praktyce klinicznej nie zmieniają w sposób istotny stężenia leków. Większość leków roślinnych nie wpływa znacząco na pH moczu.