Dieta i ruch wspomagają leczenie cukrzycy

Leczenie cukrzycy typu 2 powinno rozpoczynać się od modyfikacji diety i zwiększenia aktywności fizycznej.
Należy to kontynuować w okresie stosowania terapii farmakologicznej, a także leczenia insuliną.

Ważna dieta
W leczeniu cukrzycy ważne są: regularnie przyjmowane posiłki, odpowiedni dowóz kalorii, zbliżona kaloryczność posiłków w ciągu dnia oraz skład jakościowy diety. W cukrzycy typu 2 leczonej dietą i lekami doustnymi wystarczą trzy posiłki dziennie. W przypadku chorych przyjmujących insuliny dwufazowe wymagane jest spożycie nawet sześciu posiłków. Także pacjenci leczeni krótko działającymi insulinami ludzkimi potrzebują sześciu posiłków dziennie, gdyż dodatkowe spożycie drugiego śniadania, podwieczorku i drugiej kolacji zapobiega hipoglikemii. Terapia szybko działającymi analogami nie wymaga natomiast spożywania więcej niż trzech posiłków. Największą swobodę w spożywaniu posiłków daje osobista pompa insulinowa, dostosowywana indywidualnie do potrzeb pacjenta.

Drugim ważnym elementem diety w leczeniu cukrzycy jest jej kaloryczność. Ma ona bowiem zapewnić odpowiedni dowóz energii potrzebnej do utrzymania należytej masy ciała oraz stopniowo redukować masę ciała u osób z nadwagą lub otyłością. Ważne jest, by stosować następującą zasadę: zmniejszenie masy ciała nie powinno przekraczać 2 kg tygodniowo, a podaż energii powinna zależeć od trybu życia i należnej masy ciała. Aby obliczyć należną masę ciała, należy od wzrostu podawanego w centymetrach odjąć 100 (przy wzroście do 164 cm), 105 (przy wzroście 165-175 cm), a przy wzroście powyżej 175 cm odjąć 110. W przybliżeniu podaż kalorii w przypadku pracy w pozycji siedzącej powinna wynosić 20-25 kcal/kg należnej masy ciała, 25-30 w przypadku pracy związanej ze średnim wysiłkiem fizycznym oraz 30-40 – gdy chory wykonuje ciężką pracę fizyczną. Równie ważna jest zbliżona kaloryczność posiłków każdego dnia, szczególnie u chorych leczonych insuliną, gdyż ułatwia to jej stosowanie.

Indeks glikemiczny
Skład jakościowy diety ma zapewnić z kolei odpowiedni udział składników pokarmowych oraz chronić przed wystąpieniem miażdżycy. Posiłki powinny składać się z: białek (15-20 proc.), tłuszczów (30-35 proc.) i węglowodanów (40-50 proc.). Podczas insulinoterapii dania powinny też zawierać odpowiednią ilość cukrów, przy czym należy praktycznie całkowicie wyłączyć z diety cukry proste (np. słodycze). W doborze pokarmów zawierających dużą ilość węglowodanów (np. skrobi) trzeba posługiwać się indeksem glikemicznym (GI).

Tabele z indeksem można łatwo znaleźć w internecie (m.in. pod adresem www.indeks.glikemiczny.pl). Warto każdego cukrzyka zaopatrzyć w taką tabelę, tak aby do swoich posiłków wybierał produkty o niższym GI (np. makarony, produkty jęczmienne oraz żytnie). GI ma również znaczenie w doborze warzyw i owoców zawierających mało węglowodanów (np. morele świeże mają GI – 15, a suszone – 30!). Zawartość błonnika w diecie powinna wynosić 20-35 gramów na dobę.

Aktywność fizyczna
Diabetolodzy i interniści zalecają aktywność fizyczną jako postępowanie niefarmakologiczne w cukrzycy. Przeciwskazany jednak jest wysiłek statyczny oraz siłowy, polegający na izometrycznych skurczach mięśni. Ważnym elementem treningu są natomiast ćwiczenia oporowe (siłowe) – polegające na skurczach o charakterze mieszanym z komponentą statyczną i dynamiczną.

W przypadku cukrzycy typu 1 konieczna jest dobra edukacja pacjenta, aby potrafił ocenić nasilenie i czas trwania wysiłku oraz zapotrzebowanie na insulinę i dodatkowe węglowodany. Chory powinien kontrolować glikemię przed wysiłkiem, w trakcie wysiłku oraz przez kilka godzin po jego zakończeniu. Ważne, aby pacjent pamiętał o przyjmowaniu dodatkowych węglowodanów przed wysiłkiem i co godzinę podczas aktywności fizycznej, a także po jej zakończeniu (w ilości 20-30 gramów na każde 30 minut ruchu). Należy unikać dużego wysiłku w szczycie działania insuliny. Ponadto nie wolno wstrzykiwać insuliny w okolice ciała szczególnie intensywnie uczestniczące w ćwiczeniach fizycznych np. w udo, po jeździe na rowerze czy bieganiu. Powinno się także zmniejszyć dawkę insuliny przed wysiłkiem nawet o 50 proc., w zależności od nasilenia aktywności fizycznej i wartości glikemii przed wysiłkiem. Jeżeli glikemia wynosi powyżej 250 mg% należy oznaczyć ciała ketonowe w moczu i w razie stwierdzenia ketonurii unikać wysiłku, gdyż bardzo intensywne ćwiczenia mogą wywołać hiperglikemię i ketozę.

W przypadku chorych z cukrzycą typu 2 systematyczny wysiłek fizyczny jest jedną z podstawowych metod leczenia, gdyż ma na celu zmniejszenie masy ciała i oporności tkanek obwodowych na insulinę. Ryzyko hipoglikemii u chorych leczonych dietą i lekami doustnymi jest niewielkie. Jeśli nie ma przeciwwskazań, większy wysiłek fizyczny jest wskazany kilka razy w tygodniu. Chory jednak powinien rozpoczynać i kończyć go wykonywanymi przez 5-10 minut ćwiczeniami lżejszymi np. rozciągającymi. Podobnie jak u pacjentów z cukrzycą typu 1, gdy poziom glikemii przekroczy 300 mg%, należy oznaczyć ciała ketonowe w moczu i w razie stwierdzenia ketonurii unikać intensywnego wysiłku.

Cukrzyca i sport wyczynowy
Dowodem na to, że chorzy z cukrzycą mogą uprawiać sport wyczynowy i odnosić sukcesy sportowe, jest przykład złotego medalisty, olimpijczyka Michała Jelińskiego – wioślarza, któremu lekarze po wykryciu cukrzycy nie dawali szans na powrót do wyczynowego sportu. Zawodnik jednak nie poddał się, mimo iż rocznie musi wykonywać ponad 2 tys. zastrzyków z insuliny. W 2008 roku podczas igrzysk olimpijskich w Pekinie stanął na najwyższym podium. Zdobywając złoty medal udowodnił, że cukrzyca nie jest przeszkodą w realizacji marzeń.

Ruch dla zdrowia

• częstotliwość treningu – minimum 3 razy w tygodniu
• rodzaj zalecanego treningu – podstawa – wysiłki wytrzymałościowe uzupełnienie – ćwiczenia oporowe i rozciągające
• intensywność ćwiczeń – umiarkowana (60-75 proc. maksymalnego tętna)
• czas jednostki treningowej – 20-60 minut (średnio 40 minut)
• wydatek energetyczny w czasie ćwiczeń – >1000 kcal/tydzień optymalnie >2000 kcal/tydzień

Samokontrola w cukrzycy

• Bardzo ważnym elementem leczenia cukrzycy jest kontrola poziomu cukru, prowadzona przez samego pacjenta.
• Należy zachęcać chorych do badań cukru przynajmniej przed i po każdym posiłku.
• Chorzy powinni prowadzić dzienniczki kontroli glikemii, w których będą regularnie zapisywali wyniki pomiarów.
• U chorych „początkujących” pierwsze oznaczenia poziomu glukozy powinny być wykonywane pod kontrolą np. pielęgniarki, tak aby sprawdzić, czy pacjenci ci umieją prawidłowo posługiwać się glukometrem.