Cywilizacyjne uwarunkowania bólów kręgosłupa

Człowiek podlega stałemu wpływowi środowiska, w którym żyje. Zmiany zachodzące w otoczeniu, związane z postępem cywilizacyjnym, prowadzić mogą do rozwoju wielu chorób. W obrębie narządu ruchu na pierwsze miejsce w tym zakresie wysuwają się zespoły bólowe kręgosłupa.

Liczba ludzi cierpiących na bóle kręgosłupa stale się zwiększa wraz z zachodzącymi przemianami cywilizacyjnymi, poprawą standardu życia oraz spadkiem ogólnej aktywności fizycznej. Doniesienia naukowe sygnalizują, że skala tego zjawiska narasta i przybiera rozmiary epidemii. Problem ten pociąga za sobą poważne skutki ekonomiczne i socjalne. Bóle kręgosłupa stanowią więc nie tylko problem medyczny, ale również społeczny.

Leczenie chorób kręgosłupa wymaga ciągle rosnących nakładów finansowych. Bardzo wysokie są również koszty związane z okresową lub stałą niezdolnością do pracy osób cierpiących na bóle kręgosłupa. Ze statystyk wynika, że około 20-30 proc. dorosłych ludzi cierpi aktualnie na bóle kręgosłupa, a około 90 proc. miało przynajmniej jeden incydent bólowy w swoim życiu. Przewlekłe bóle pojawiają się często już po 30. roku życia. Dane epidemiologiczne wskazują na szczególne narażenie ludzi ciężko pracujących fizycznie oraz osób wykonujących pracę w pozycji siedzącej. Badania wykazały, że największe obciążenia kręgosłupa lędźwiowego występują przy pochyleniu ciała do przodu w pozycji stojącej oraz podczas siedzenia bez podparcia.

Pierwotne i wtórne przyczyny bólu
Często przyjmuje się, że pierwotną przyczyną zespołów bólowych kręgosłupa jest dwunożna postawa człowieka, powstała w wyniku ewolucji rozwojowej. W procesie przechodzenia do dwunożności u praczłowieka zaczęły zachodzić istotne zmiany anatomiczne, które w pierwszym rzędzie dotyczyły stóp i miednicy. Na samym końcu procesu ewolucyjnego znalazły się krzywizny kręgosłupa, które kształtowały się bardzo wolno.

Proces ewolucji liczony jest w milionach lat. Trudno przypuszczać, aby w tym czasie nie wykształciły się dostosowane do pozycji stojącej struktury anatomiczne. Wiadomo również, że ludy koczownicze, opóźnione w rozwoju cywilizacyjnym, nie mają problemów z kręgosłupem. W związku z tym wydaje się, że bólów kręgosłupa nie należy traktować jako dowodu niedoskonałości lub błędu ewolucji. Należy raczej sądzić, iż są one następstwem wyprzedzenia przez przemiany cywilizacyjne rozwoju ewolucyjnego człowieka. Istniejący w kręgosłupie układ biomechaniczny jest bowiem przystosowany do bardziej naturalnych warunków życia. Tymczasem dynamiczny rozwój cywilizacji stworzył zupełnie nowe warunki. W wyniku tego w wielu sytuacjach kręgosłup poddawany jest obciążeniom przekraczającym jego fizjologiczną wytrzymałość. Jednak najdonioślejsza zmiana związana z postępem cywilizacyjnym i kręgosłupem dotyczy siedzącego trybu życia.

Siedzący tryb życia
Współczesny homo sapiens oddalił się bardzo od swojego praprzodka (homo erectus) i obecnie jest to raczej homo sedentarius, czyli człowiek siedzący. Stworzony do stania, chodzenia i leżenia człowiek zaczął coraz więcej czasu spędzać w pozycji siedzącej. Siedzi w przedszkolu, w szkole, na uczelni, w domu, w pracy, w środkach lokomocji, przed telewizorem, w kinie, w teatrze, na przyjęciach, zebraniach, konferencjach, spotkaniach towarzyskich – właściwie wszędzie i przy każdej okazji. Obliczenia wykazały, że w krajach wysoko rozwiniętych przecięta osoba siedzi od 8 do 12 godzin na dobę. Stanie i chodzenie zajmuje coraz mniej czasu w życiu współczesnego człowieka. Ocenia się, że około 60 proc. populacji czynnej zawodowo pracuje w pozycji siedzącej. Wielu pracowników przez szereg godzin pozostaje w jednej pozycji bez robienia przerw. Zwłaszcza praca przy komputerze – najczęściej w pochyleniu, bez podparcia kręgosłupa, z rękami wyciągniętymi do przodu – należy do szczególnie obciążających kręgosłup. Dlatego też tak wielu pracowników biurowych cierpi z powodu bólów kręgosłupa, najczęściej szyjnego i lędźwiowego.

Badania biomechaniczne potwierdzają niekorzystny wpływ długiego siedzenia na stan kręgosłupa. Krzywizny kręgosłupa zmieniają wówczas swój fizjologiczny układ, charakterystyczny dla pozycji stojącej. Wyprostowaniu ulega przodokrzywizna szyjna, powiększa się tyłokrzywizna piersiowa i znacznemu spłaszczeniu ulega przodokrzywizna lędźwiowa. W czasie długiego siedzenia dochodzi do zmęczenia mięśni ściany jamy brzusznej, klatki piersiowej i przepony. Zanika wówczas odciążające działanie tłoczni brzusznej i klatki piersiowej, przez co nacisk na elementy kręgosłupa się zwiększa. Długotrwałe przeciążanie kręgosłupa w pozycji siedzącej prowadzi do patologicznych zmian w krążku międzykręgowym. Proces ten z reguły przebiega powoli i skrycie, często trwa wiele lat. Zmianom w krążkach międzykręgowych towarzyszą postępujące zmiany w innych strukturach kręgosłupa. Dolegliwości bólowe mogą ujawniać się bez wyraźnej przyczyny lub wystąpić nagle, pod wpływem gwałtowniejszego ruchu, urazu bądź przeciążenia.

Otyłość
Bardzo dużą rolę w powstawaniu zespołów bólowych kręgosłupa odgrywa otyłość. Powoduje ona bowiem stałe przeciążenie jego struktur. Jest to szczególnie poważny problem, gdyż w naszym kraju rośnie liczba ludzi otyłych. Leczenie zespołów bólowych kręgosłupa u tych osób jest wyjątkowo trudne, gdyż należałoby je zacząć od usunięcia czynnika sprawczego, jakim jest nadwaga, co oczywiście nie jest łatwe. Znaczenie problemu otyłości potęguje fakt, że dotyczy ona coraz młodszych ludzi.

Innymi czynnikami usposabiającymi do przeciążeń kręgosłupa mogą być: praca fizyczna wykonywana w wymuszonej pozycji, sporty ekstremalne, częste ciąże, wysoki wzrost, długotrwałe noszenie obuwia na wysokich obcasach.

Postępowanie terapeutyczne
Leczenie zespołów bólowych kręgosłupa obejmuje wiele sposobów postępowania, takich jak: leczenie spoczynkowe (ułożeniowe), terapia manualna, fizykoterapia, kinezyterapia, farmakoterapia ogólna i miejscowa, leczenie operacyjne, psychoterapia, profilaktyka. Metody te mogą być stosowane niezależnie, ale z reguły dobre efekty daje ich łączenie.

W większości przypadków dolegliwości bólowe łagodzi się przy pomocy leków przeciwbólowych, preparatów zmniejszających napięcie mięśniowe oraz niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Polecane są środki przeciwbólowe zawierające paracetamol, a w przypadku silnych bólów – tramadol. Do preparatów zmniejszających wzmożone napięcie mięśni szkieletowych należą między innymi tyzanidyna, tetrazepam oraz tolperyzon. Niesteroidowe leki przeciwzapalne to szeroka, niejednorodna grupa związków chemicznych, których działanie polega na hamowaniu cyklooksygenazy prostaglandynowej. Należą do nich między innymi kwas acetylosalicylowy, diklofenak, indometacyna, ketoprofen, ibuprofen, naproksen, piroksykam. Nowym lekiem z tej grupy jest lornoksykam, który wyróżnia się bardzo szybkim działaniem oraz korzystnym profilem skuteczności i bezpieczeństwa.

Zapobieganie
Profilaktyka bólów kręgosłupa polega przede wszystkim na zapobieganiu jego przeciążeniom. Jest to zagadnienie złożone, obejmujące wszystkie okresy życia człowieka i wszystkie obszary jego aktywności. Bardzo ważne są ćwiczenia fizyczne zapewniające właściwą sprawność narządu ruchu. Zawsze jednak muszą być dostosowane do indywidualnych możliwości każdego człowieka.

Ponieważ duża część osób wykonuje swoje zajęcia w pozycji siedzącej, dlatego szczególną uwagę należy poświęcić wyborowi właściwej pozycji ciała dostosowanej do rodzaju pracy z uwzględnieniem zasad ergonomii. Dobre krzesło lub fotel, dostosowane do charakteru pracy, wydatnie zmniejszają obciążenie kręgosłupa. Dodatkowo powinno się często zmieniać pozycję, wstawać, chodzić i wykonywać tak zwaną małą gimnastykę.

Bardzo istotną funkcję w ochranianiu kręgosłupa spełnia obuwie, które powinno być wygodne i mieć elastyczną podeszwę, amortyzującą wstrząsy. Dlatego też niewskazane jest długotrwałe chodzenie w drewniakach. Należy zachować umiar w noszeniu butów na wysokich obcasach, gdyż powodują one zwiększenie pochylenia miednicy ku przodowi i w następstwie tego dochodzi do nadmiernego obciążenia połączenia krzyżowo-lędźwiowego.

Podsumowanie
Leczenie bólów kręgosłupa jest trudne i zawsze powinno być kompleksowe. Wymaga odpowiedniej wiedzy i doświadczenia. Powinno być prowadzone przez wykwalifikowanych specjalistów z zakresu ortopedii, neurologii, fizjoterapii i medycyny pracy.

Kręgosłup jest głównym filarem organizmu człowieka. Nawet prawidłowo zbudowany kręgosłup, aby mógł dobrze spełniać swoje zadania, wymaga wsparcia ze strony układu mięśniowego oraz unikania nadmiernych obciążeń. Najczęstszą przyczyną bólów pleców nie są bowiem poważne, strukturalne zmiany patologiczne, lecz przeciążenie więzadeł kręgosłupa. Dochodzi do tego w przypadku niewydolności „gorsetu mięśniowego”, czyli zaburzenia równowagi pomiędzy sprawnością mięśni stabilizujących kręgosłup a przenoszonymi obciążeniami.

Postęp cywilizacyjny zmienia warunki pracy i wypoczynku człowieka. Przemiany te należy stale analizować pod kątem niesionych przez nie potencjalnych zagrożeń zdrowotnych, między innymi w odniesieniu do kręgosłupa.