Ból zatok

Zatkany nos, gęsty katar, uciskający ból głowy, okolic skroni, nasilający się przy pochylaniu, gorączka – to najczęstsze objawy zapalenia zatok. Nie lekceważmy ich, ponieważ zaniedbanie leczenia stanów zapalnych zatok może prowadzić do powikłań, wymagających interwencji  chirurga.

Zapalenie zatok to bolesne i uciążliwe schorzenie. Może być spowodowane infekcją wirusową, bakteryjną lub grzybiczą. Atakującymi wirusami są najczęściej: rhinowirusy, wirusy grypy i paragrypy. Natomiast ostre bakteryjne zapalenia zatok są wynikiem inwazji bakterii z gatunków: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus infuenzae, Moraxella catarrhalis, Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus. W przewlekłych stanach zapalnych obserwuje się, poza wymienionymi gatunkami, również obecność bakterii beztlenowych.

Rozwojowi stanów zapalnych zatok sprzyja wiele czynników. Należą do nich: alergiczny nieżyt nosa, astma oskrzelowa, wdychanie zanieczyszczonego powietrza (w tym dymu papierosowego), zaburzenia anatomiczne, takie jak skrzywiona przegroda nosowa, oraz choroby upośledzające prawidłowy transport śluzu: mukowiscydoza i zespół nieruchomych rzęsek.

Ze względu na czas trwania procesu zapalnego wyróżniamy: ostre zapalenie zatok (infekcja rozwija się szybko, trwa do kilku tygodni, jeśli jest prawidłowo leczona, nie pozostawia powikłań), nawracające ostre zapalenie zatok (w ciągu roku występują minimum 4 epizody choroby trwające średnio 7-10 dni), zapalenie podostre (stan zapalny utrzymuje się od 4 do 12 tygodni; nie dochodzi do trwałych zmian w strukturze błony śluzowej). Z kolei przewlekłe zapalenie zatok (trwające nawet 12 tygodni) jest efektem nieprawidłowo leczonego ostrego lub podostrego stanu zapalnego. A zaostrzenie przewlekłego zapalenia zatok to epizodyczny okres gorszego samopoczucia z wysoką gorączką i nasilonymi dolegliwościami bólowymi.

Objawy choroby
Zapalenie zatok najczęściej objawia się niedrożnością nosa i obfitym, gęstym katarem, który zalega w zatokach i powoduje uczucie ucisku oraz rozpierającego bólu. Ból może być umiejscowiony w okolicach: czoła, szczególnie przy ucisku; szczęk i policzków – promieniujący do skroni; nasady nosa; tyłu głowy. Często nasila się przy schylaniu. Dodatkowym objawem choroby może być gorączka.

Konieczne badania
Aby zdiagnozować zapalenie zatok, lekarz zbierze od nas wywiad i zbada. Może też zalecić przeprowadzenie dodatkowej diagnostyki (m.in. badania na obecność bakterii, badania alergologicznego i laryngologicznego, czyli tzw. rynoskopii). Skórne testy alergiczne zaleca się osobom, u których pierwotną przyczyną nieżytu nosa była alergia, a stan zapalny zatok rozwinął się w jej następstwie.

Spośród badań obrazowych możemy zostać skierowani na rentgen. Jest to szczególnie przydatne w ostrych stanach zapalnych. Na zdjęciu widoczny będzie poziom płynu w zatokach. Z kolei tomografia komputerowa w dokładny sposób obrazuje budowę anatomiczną nosa i zatok przynosowych. Takie badanie jest konieczne przed planowanym leczeniem operacyjnym. Natomiast w przewlekłych stanach zapalnych warto wykonać posiew wydzieliny z jamy nosa. Pozwoli to wykryć mikroorganizmy odpowiedzialne za proces chorobowy. Dzięki temu lekarz będzie mógł dobrać skuteczną terapię.

Sposoby leczenia
W pierwszym etapie leczenia zapalenia zatok wdrażana jest farmakoterapia. Jeśli objawy nie ustępują, a zapalenie przechodzi w stan przewlekły z powtarzającymi się epizodami stanów ostrych i podostrych, wykonywane są zabiegi chirurgiczne.

Podstawowymi lekami stosowanymi w zapaleniu zatok są preparaty obkurczające naczynia błon śluzowych. Zaliczamy do tej grupy substancje, takie jak: pseudoefedryna, nafazolina i ksylometazolina. Inną grupą leków są mukolityki (bromheksyna i ambroksol), które zmniejszają lepkość śluzu i ułatwiają usuwanie kataru. Ponadto wspomagają penetrację antybiotyków do miejsc objętych stanem chorobowym.

Kolejną grupą preparatów powszechnie stosowanych w zapaleniu zatok są leki przeciwzapalne i przeciwbólowe. Do wyboru mamy między innymi: ibuprofen, naproksen, paracetamol. Substancje te ograniczają rozwój stanu zapalnego i znoszą uczucie bólu. Jeśli przyczyną zapalenia zatok jest alergia, zaleca się terapię lekami antyhistaminowymi (cetyryzyna, loratadyna). Skuteczne są także preparaty immunostymulujące, zawierające antygeny bakteryjne.

Jeśli leczenie objawowe nie przynosi pożądanych efektów, konieczne może się okazać zastosowanie antybiotykoterapii. Ze względu na utrudnioną penetrację do zatok, powinna ona trwać minimum 10 dni. Aby takie leczenie przyniosło rezultat, nie wolno przerywać przyjmowania leku, nawet jeśli wcześniej poczujemy poprawę samopoczucia.

Popularnym zabiegiem w przewlekłych stanach zapalnych jest punkcja zatok. Przeprowadza się ją w celu oczyszczenia zatok szczękowych z zalegającej ropy. Po nakłuciu igłą (pod małżowiną nosa), zbiera się wydzielinę zgromadzoną w zatoce, a następnie wykonuje się płukanie zatoki roztworem soli fizjologicznej.

Trzeba pamiętać, że zaniedbanie i lekceważenie leczenia stanów zapalnych zatok może prowadzić do trwałych zmian przerostowych w błonie śluzowej nosa (powstają torbiele). Kolejnymi poważnymi następstwami nieleczenia są wewnątrzczaszkowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz ropnie mózgu i oczodołów, które wymagają interwencji chirurgicznych.

Co to są zatoki przynosowe?
To powietrzne przestrzenie umiejscowione w kościach twarzoczaszki. Wykształcają się już na etapie życia płodowego poprzez wrośnięcie błony śluzowej nosa w kości otaczające jamę nosową. ­Wyróżniamy cztery rodzaje zatok przynosowych: czołowe, szczękowe, klinowe i komórki sitowe.
Funkcja zatok nie jest dokładnie poznana i wyjaśniona. Pomimo trwających wielu badań, nie ustalono ostatecznie ich roli w organizmie człowieka. Najważniejsze funkcje, jakie przypisuje się zatokom, to:

• nawilżanie i ogrzewanie wdychanego powietrza,
• wyrównywanie różnicy ciśnień w czaszce,
• ochrona mózgoczaszki przed urazami,
• termoizolacja czaszki,
• ochrona ucha wewnętrznego.