W obrębie narządu wzroku zapalenie alergiczne dotyczy najczęściej spojówki, rogówki, powieki, rzadziej tęczówki, naczyniówki czy siatkówki.
Alergicznemu zapaleniu oczu rzadko towarzyszy alergia skóry. Natomiast alergiczne zapalenie spojówek najczęściej współistnieje z zapaleniem dróg oddechowych.
Alergiczne zapalenie spojówek jest często lekceważone i traktowane jako banalna choroba zarówno w swojej formie okresowej (sezonowej), jak i przewlekłej (całorocznej). Alergiczne zapalenie spojówek, zwłaszcza typu sezonowego, nawet na kilka lat może wyprzedzać wystąpienie innych chorób uczuleniowych, w tym pełnoobjawową pyłkowicę, alergiczny nieżyt nosa czy rzadziej atopowe zapalenie skóry.
Ponad 70 proc. chorób alergicznych oczu przebiega w mechanizmie IgE-zależnym. Dlatego też dokładny wywiad alergologiczny (alergia innych narządów, rodzinne występowanie tej choroby, sezonowość objawów), a także potwierdzenie obecności specyficznych IgE (testy skórne, oznaczenie specyficznych IgE w surowicy, czasem dospojówkowa próba prowokacyjna) pozwalają na właściwe rozpoznanie i leczenie.
Najczęstsze objawy obserwowane u chorych podejrzanych o alergię oczu to: świąd, wodnista lub śluzowa wydzielina, zmiany skórne wokół oczu, pieczenie, łzawienie, a w nieleczonych i nierozpoznanych przypadkach może dołączyć ból oczu, światłowstręt, ropna wydzielina czy nawet zaburzenia widzenia.
Ostre alergiczne zapalenie spojówek
Takie objawy wywołują najczęściej pyłki roślin, które w dużej liczbie dostają się do oczu. Podobne symptomy mogą wystąpić u chorych z alergią całoroczną na kurz i roztocze oraz po podaniu miejscowo niektórych antybiotyków, na które chory jest uczulony (np. tetracykliny, cefalosporyny, bacytracyna), lub po użądleniu przez owady błonkoskrzydłe (osa, pszczoła, szerszeń).
Leczenie polega na ograniczeniu kontaktu z alergenem, przepłukaniu worka spojówkowego sztucznymi łzami, położeniu zimnego okładu na powieki i ewentualnie podaniu leków działających miejscowo przeciwalergicznie.
Sezonowe alergiczne zapalenie spojówek
Ta postać stanowi do 50 proc. przypadków alergii ocznej i w 95 proc. współwystępuje z alergicznym sezonowym nieżytem nosa. Objawy choroby występują u niemowląt, a szczyt zachorowań przypada na okres szkolny u dzieci w wieku od 7 do 14 lat.
Charakterystyczne miejscowe objawy sezonowe, takie jak świąd, łzawienie, wodnista lub śluzowa wydzielina, spowodowane są IgE-zależną reakcją na pyłki roślin i w mniejszym stopniu zarodniki grzybów pleśniowych. W badaniu oka stwierdza się przede wszystkim silne zaczerwienienie i obrzęk spojówki oraz nierzadko brązowe przebarwienie pod powieką dolną – tzw. cienie alergiczne. Wywiad alergologiczny i testy skórne potwierdzają rozpoznanie.
Leczenie polega na unikaniu i ograniczeniu kontaktu z alergenem, przepłukiwaniu worka spojówkowego sztucznymi łzami, zwłaszcza po kontakcie z alergenem, stosowaniu miejscowych preparatów przeciwalergicznych (czasami są wskazania do podania ogólnego leków przeciwalergicznych), kromonów i kropli obkurczających naczynia krwionośne. Odczulanie swoiste stosuje się wówczas, gdy objawom ze strony oczu towarzyszy sezonowy alergiczny nieżyt nosa.
Całoroczne alergiczne zapalenie spojówek
Łagodny przebieg tej choroby charakteryzują utrzymujące się przez cały rok objawy świądu, łzawienia i zaczerwienienia oraz obrzęk spojówek z nasileniem tych zmian w okresie jesienno-zimowym. Przyczyną jest IgE-zależna reakcja na roztocze kurzu domowego, naskórek sierści zwierząt domowych, zarodniki grzybów pleśniowych. Podobna reakcja występuje także u osób z cechami atopii na lateks czy leki, a mających stały kontakt z tymi czynnikami (np. w pracy).
Leczenie jest podobne jak w postaci sezonowej. Tę postać należy różnicować z innymi chorobami narządu wzroku, np. zespołem suchego oka, alergicznym zapaleniem rogówki i spojówki.
Atopowe zapalenie rogówki i spojówek
Silny świąd oka, pieczenie, łzawienie i światłowstręt to objawy charakterystyczne dla tej choroby. Zmiany oczne pojawiają się najczęściej po kilku latach trwania atopowego zapalenia skóry. Stopień nasilenia zmian rogówkowych (m.in. owrzodzenia, blizny, nowotworzenie naczyń) i stopień uszkodzenia spojówki stwierdzane w badaniu okulistycznym decydują o rozpoznaniu. W badaniu przedmiotowym obserwuje się obfitą podsychającą na powiekach i rzęsach treść śluzową, tzw. cienie alergiczne wokół oczu, zmiany skórne na innych powierzchniach ciała, stan zapalny brzegów powiek górnej i dolnej z obrzękiem oraz pogrubieniem, a także charakterystyczne przerzedzenie zewnętrznych fragmentów brwi. W spojówkach i nadtwardówkach naczynia krwionośne są poszerzone, a w spojówce pojawiają się brodawki.
Objawy atopowego zapalenia rogówki i spojówek mogą prowadzić do rozwoju zaćmy i odwarstwienia siatkówki. W tej postaci częściej rozwijają się zakażenia gronkowcowe oraz grzybicze brzegów powiek i spojówek.
Leczenie włączane jest przez okulistę we współpracy z dermatologiem i alergologiem. Polega ono na podawaniu miejscowo lub/i ogólnie preparatów przeciwhistaminowych, glikokortykosteroidowych, maści immunosupresyjnych (pimekrolimus czy takrolimus), kromonów i miejscowej dbałości o narząd wzroku.
Wiosenne zapalenie rogówki i spojówek
To schorzenie rzadko występuje w naszej strefie klimatycznej, częściej w krajach śródziemnomorskich i tropikalnych. Charakteryzują je nasilone objawy ze strony oczu, którym niejednokrotnie towarzyszyć mogą zaburzenia ostrości widzenia i światłowstręt. Wymaga ono leczenia okulistycznego. Długo trwające objawy mogą prowadzić do rozwoju atopowego zapalenia rogówki i spojówek.
Kontaktowe zapalenie skóry powiek i spojówek
Po kontakcie z substancją uczulającą, np. alergenami sierści zwierząt i roztoczy kurzu domowego, a także kosmetykami, składnikami leków okulistycznych, pojawia się świąd skóry wokół oczu i/lub spojówek, a nawet rogówki. Skóra wokół oczu jest bardzo sucha i mocno pomarszczona, obrzęknięta, zaczerwieniona, czasami z owrzodzeniami. Spojówki najczęściej są przekrwione, a w ciężkich postaciach pojawia się zapalenie rogówki.
Leczenie obejmuje przede wszystkim eliminację czynnika uczulającego, higienę i dbałość o narząd wzroku, czyli zimne okłady, sztuczne łzy, nawilżanie i natłuszczanie skóry wokół oczu, preparaty przeciwhistaminowe ogólne lub rzadziej miejscowe, a w procesie długotrwałym kromony i maści immunosupresyjne – pimekrolimus czy takrolimus.