Zakupy leków przeciwbólowych OTC

Farmaceuci oraz właściciele aptek ­– działając w myśl zasady, że najważniejszy jest pacjent – powinni mieć niezbędną wiedzę i informacje dotyczące zachowań pacjentów w sytuacji odczuwania dolegliwości bólowych. Pozwoli to na jak najlepsze dostosowanie oferty do ich potrzeb oraz oczekiwań.

Preparaty przeciwbólowe stanowią jeden z największych segmentów rynku farmaceutycznego w Polsce. Ból jest czynnikiem powodującym, że pacjenci bardzo często kierują swoje kroki do apteki lub punktu sprzedaży, w którym mogą nabyć preparat likwidujący lub zmniejszający dyskomfort.

W niniejszym artykule zaprezentowano wyniki badań własnych autorki, dotyczące uwarunkowań zakupowych nabywców na rynku leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty (OTC). Badania zostały przeprowadzone w 2010 roku, w formie kwestionariusza ankiety, na próbie 117 osób kupujących leki przeciwbólowe.

Częstotliwość zakupów
Pierwsze pytanie zawarte w kwestionariuszu dotyczyło częstotliwości dokonywania przez respondentów zakupu leków przeciwbólowych bez recepty (w skali miesiąca). Prawie połowa ankietowanych odpowiedziała, że tego typu farmaceutyki zakupuje wyłącznie w razie potrzeby, blisko jedna piąta badanych kupuje je tylko wtedy, gdy ich zapas się skończy, 15 proc. ankietowanych kupuje leki raz lub dwa razy w miesiącu, a 11 proc. – tylko czasami. Tylko 3 proc. ankietowanych zadeklarowało częste zakupy leków przeciwbólowych, żaden badany nie zadeklarował, że kupuje tego typu preparaty więcej niż osiem razy w miesiącu. Biorąc pod uwagę cechy respondentów, największą częstotliwość dokonywania zakupów leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty wykazują kobiety powyżej 51. roku życia. Wykres 1 szczegółowo prezentuje odpowiedzi ankietowanych na pytanie o częstotliwość zakupów.

Miejsce zakupu
Respondentom zadano pytanie dotyczące miejsca, w którym najczęściej dokonują zakupu leków przeciwbólowych OTC. Blisko 80 proc. ankietowanych przyznało, że leki te kupuje w aptece. Świadczy to o dużym zaufaniu pacjentów w stosunku do tych punktów sprzedaży. Mniej niż jedna dziesiąta ankietowanych kupuje leki przeciwbólowe OTC w sklepach samoobsługowych, 8 proc. badanych jako miejsce zakupu wskazało sklep z obsługą, 2 proc. – kiosk, a tylko 1 proc. – stację benzynową. Pozaapteczne punkty sprzedaży częściej wskazywały osoby w przedziale wiekowym do 40 lat z wykształceniem wyższym. Żadna z ankietowanych osób nie wskazała innego niż wymienione miejsca dokonywania zakupu leków przeciwbólowych OTC. Szczegółowe informacje dotyczące miejsc zakupu leków zaprezentowano na wykresie 2.

Motywy wyboru miejsca
W kolejnym pytaniu respondenci zostali poproszeni o wskazanie motywów dokonywania zakupów leków przeciwbólowych OTC w danym miejscu. Blisko połowa respondentów wskazała przyzwyczajenie jako czynnik wpływający na wybór miejsca zakupu, na drugim miejscu wskazywano możliwość uzyskania porady i rozmowy ze sprzedawcą lub farmaceutą. Odpowiedź ta była wskazywana przede wszystkim przez osoby dokonujące zakupów w aptece. Ponad jedna czwarta ankietowanych wybiera dane miejsce zakupu z powodu jego bliskości od miejsca zamieszkania, blisko jedna piąta wskazała możliwość dokonania przy okazji innych zakupów.
Dla 16 proc. ankietowanych czynnikiem decydującym o wyborze miejsca zakupu jest posiadanie karty stałego klienta. Deklarowały to przede wszystkim osoby powyżej 51. roku życia. 12 proc. badanych wskazało oszczędność czasu jako determinantę wyboru miejsca zakupu, 11 proc. zaś miłą obsługę.

Cena leków ma znaczenie dla 8 proc. respondentów, nie jest więc bardzo istotnym czynnikiem. 7 proc. wskazało odpowiedź „inne”, wymieniając jako czynnik decydujący m.in.: dwukrotnie zaufanie do miejsca, dwukrotnie pewność odpowiedniego przechowywania leków, dwukrotnie promocję, a także pewność, że lek na pewno będzie dostępny oraz przekonanie, że leki należy kupować wyłącznie w aptece.

Dla 6 proc. ankietowanych istotna jest przyjemna atmosfera/nastrój panujące w aptece/punkcie sprzedaży, natomiast na fakt otrzymywania rabatów i gratisów wskazało 4 proc. respondentów. Odpowiedzi zaprezentowano w postaci graficznej na wykresie 3.

Zakupy impulsywne
Kolejnym punktem ankiety było pytanie o częstotliwość dokonywania zakupu leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty pod wpływem impulsu – po dostrzeżeniu opakowania przy okazji dokonywania innych zakupów lub za namową sprzedawcy bądź farmaceuty (w skali miesiąca). Zdecydowana większość ankietowanych (60 proc.) zadeklarowała, że takie sytuacje nigdy nie mają miejsca, gdyż ich zakupy są zawsze przemyślane. W ten sposób najczęściej odpowiadały osoby w wieku do 40 lat z wyższym wykształceniem.
26 proc. ankietowanych wskazało, że zakupy impulsywne zdarza im się dokonywać raz lub dwa razy w miesiącu. Blisko 10 proc. kupuje leki przeciwbólowe OTC impulsywnie bądź po sugestii sprzedawcy lub farmaceuty od trzech do pięciu razy w miesiącu, a 5 proc. od sześciu do ośmiu razy w miesiącu. Żaden z ankietowanych nie zadeklarował dokonywania tego typu zakupów powyżej ośmiu razy w miesiącu. Szczegóły prezentuje wykres 4.

Źródła informacji
W ankiecie zapytano również o źródła czerpania informacji/porad przed zakupem leków przeciwbólowych OTC. Respondenci najczęściej wskazywali na reklamy jako źródło informacji (48 proc.). W dalszej kolejności ankietowani wskazali farmaceutę – 46 proc., oraz rodzinę – 33 proc. Przed zakupem leku przeciwbólowego OTC informacje na jego temat od lekarza uzyskuje prawie jedna czwarta ankietowanych. 26 proc. osób zaznaczyło ulotki jako źródło informacji. Na kolejnych pozycjach wymieniano znajomych, przyjaciół, sąsiadów. Ankietowani na ostatnim miejscu wskazali inne źródła pozyskiwania informacji: dwoje ankietowanych wskazało na używanie tylko jednego leku od dawna, kolejna osoba wskazała pracę jako źródło informacji, jedna z osób zadeklarowała, że informacje o składzie preparatu czerpie z internetu, inna
z badanych osób wskazała też na indywidualne doświadczenia. Ponadto jeden z respondentów powołał się na własną wiedzę w tym zakresie. Wykres 5 prezentuje w postaci graficznej odpowiedzi na pytanie.

Kryteria wyboru
Ankietowani zostali zapytani o czynniki wpływające na decyzje zakupowe dotyczące leków przeciwbólowych OTC. Dla większości z nich decydujące znaczenie przy wyborze leku przeciwbólowego ma jego skuteczność (76 proc. wskazań). Z kolei 32 proc. ankietowanych podkreśliło wpływ ceny na decyzje zakupowe, 27 proc. wskazało skład leku jako czynnik decydujący o jego wyborze. Opinią innych sugeruje się 23 proc. badanych, dla 21 proc. istotne znaczenie ma postać leku. Według 16 proc. ankietowanych istotne znaczenie ma marka/producent leku, następnie jego wydajność. Reklamę, jako czynnik wpływający na wybór leku, wskazało 9 proc. badanych osób, zaś 7 proc. wybiera leki, które są nowością na rynku. Opakowanie ma znaczenie dla 5 proc. respondentów, a promocja dla 4 proc. Badani wskazali również na inny czynnik mający wpływ na decyzję zakupową – na rekomendację/opinię lekarza. Odpowiedzi zaprezentowano w postaci graficznej na wykresie 6.

Niespełnione oczekiwania wobec leku
W kwestionariuszu zapytano respondentów o postępowanie w sytuacji, kiedy zakupiony lek przeciwbólowy dostępny bez recepty nie spełni ich oczekiwań. Najwięcej ankietowanych wskazało na odstąpienie od powtarzania zakupu tego leku w przyszłości – odpowiedziało tak 63 proc. badanych. Sytuacja, kiedy dany lek nie spełnił oczekiwań, nigdy nie przydarzyła się 14 proc. ankietowanym. 12 proc. badanych nie robi nic w takiej sytuacji, 6 proc. ankietowanych udzieliło odpowiedzi, że jeżeli lek był rekomendowany przez lekarza lub farmaceutę, to przy następnej wizycie zwraca mu uwagę na ten fakt. Jeżeli lek został polecony przez członka rodziny bądź znajomego i nie spełnił oczekiwań, to – zgodnie z informacjami uzyskanymi w ankiecie – 3 proc. badanych zwraca uwagę na ten fakt przy następnym spotkaniu. 2 proc. ankietowanych wskazało inne zachowanie w sytuacji niespełnienia oczekiwań względem leku, a mianowicie: kupują skuteczny lek na receptę lub szukają innego preparatu. Żadna z ankietowanych osób nie wskazała zaniechania dokonywania dalszych zakupów w danym punkcie sprzedaży lub aptece, w sytuacji, gdy zakupiony tam wcześniej lek nie spełnił jej oczekiwań. Szczegóły zaprezentowano na wykresie 7.

Koszty zakupów
Inne pytanie zadane respondentom w badaniu ankietowym dotyczyło kwot wydawanych na zakup leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty w skali miesiąca. Zdecydowana większość badanych przeznacza na ten cel kwotę mniejszą niż 10 zł. Blisko jedna czwarta ankietowanych wydaje miesięcznie kwotę 10-25 zł na leki przeciwbólowe OTC, 11 proc. badanych przeznacza na ten cel od 26-50 zł. Kwotę wyższą niż 50 zł miesięcznie na zakup tych leków przeznacza 4 proc. ankietowanych. Większa pula środków finansowych na leki przeciwbólowe przeznaczana jest przez osoby powyżej 51. roku życia, co może wiązać się z ujawniającymi się w średnim i podeszłym wieku jednostkami chorobowymi.

Wnioski
Podsumowując wyniki badań, należy zwrócić uwagę na to, że osoby młodsze (do 40. roku życia) częściej dokonują zakupu leków przeciwbólowych w pozaaptecznych punktach sprzedaży, motywując to oszczędnością czasu lub możliwością dokonania innych zakupów. Wydają one na leki przeciwbólowe kwoty relatywnie mniejsze niż starsi respondenci (najczęściej poniżej 10 zł miesięcznie). Informacje na temat leków czerpią z reklam, przy wyborze leku ich decyzje zakupowe są przemyślane.
Producenci leków, znając te prawidłowości, mogą starać się dostosować swoją ofertę do potrzeb tej grupy odbiorców, np. stosując mniejsze opakowania leków, przyciągającą wzrok kolorystykę bądź funkcjonalne opakowania (np. zamiast blistrów, z których tabletki mogą wypaść w torebce, można zastosować opakowanie z tworzywa, które dodatkowo da się łatwo otworzyć).
Osoby powyżej 50. roku życia statystycznie częściej kupują leki w aptece, ważna jest dla nich bowiem możliwość uzyskania porady farmaceuty lub lekarza przed podjęciem decyzji zakupowej. Osoby te wydają na leki kwoty relatywnie wyższe, dlatego cena – obok skuteczności leku – jest dość istotnym czynnikiem wpływającym na wybór preparatu.

W obliczu zwiększającej się liczby leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty ważne jest, aby farmaceuci zapytani o poradę potrafili udzielić wyczerpujących i rzetelnych informacji pomagających w zakupie.