Słońce a starzenie się skóry

Nie od dziś wiadomo, że nadmierne korzystanie z kąpieli słonecznych może przyspieszać proces starzenia się skóry. Znając więc mechanizmy fotostarzenia, możemy starać się zminimalizować jego skutki.

Starzenie się skóry jest wypadkową genetycznie zaprogramowanych zmian w ustroju, związanych z dziedziczeniem, oraz zmian wywołanych przez czynniki środowiskowe: styl życia, oddziaływanie światła słonecznego, palenie tytoniu czy stres.

Starzenie naturalne
Z wiekiem skóra się zmienia. Ten naturalny proces starzenia to inaczej atrofia (osłabienie) tkanek oraz ich funkcji. Procesy metaboliczne ulegają spowolnieniu, organizm produkuje mniej aktywnych substancji (białek, enzymów, lipidów), zmniejsza się liczba komórek. Zmiany te nasilają się między 40. a 60. rokiem życia. Naskórek wysycha i łuszczy się, jego żywe warstwy stają się cieńsze, skóra blednie z powodu zaniku krwionośnych naczyń włosowatych, a w wyniku zaburzeń usieciowania kolagenu i elastyny zmniejsza się jej elastyczność.
Jedną z najbardziej charakterystycznych oznak wewnątrzpochodnego starzenia się skóry jest spłaszczenie połączeń skórno-naskórkowych. Powoduje to łatwe oddzielanie się naskórka od skóry właściwej, nawet pod wpływem niewielkich urazów. Wówczas powstają zmarszczki. Następują też zaburzenia w produkcji lipidów w warstwie rogowej i zmniejsza się ilość tzw. naturalnego czynnika nawilżającego NMF (natural moisturizing factor).

Zmiany te prowadzą do nadmiernego wysychania i złuszczania się naskórka. Zdolności proliferacyjne (regeneracyjne) keratynocytów ulegają obniżeniu, a komórki znacznie gorzej odpowiadają na różne bodźce mitotyczne (powodujące ich podział, namnażanie). Żywe warstwy naskórka stają się cieńsze. Natomiast w skórze właściwej zanikają naczynia krwionośne włosowate oraz włókna kolagenowe i sprężyste.

Szkodliwe słońce
Starzenie zewnątrzpochodne skóry to przede wszystkim efekt działania promieniowania ultrafioletowego (UVA i UVB). Przyjmuje się, że właściwa ochrona skóry przed UV, rozpoczęta w dzieciństwie, pozwoliłaby na zmniejszenie objawów starzenia się skóry nawet o 80 proc. Niektóre badania sugerują, że gdyby nie oddziaływanie promieniowania UV, efekty naturalnego starzenia się skóry byłyby widoczne dopiero około 60. roku życia.

W skórze wystawianej na działanie promieni słonecznych znacznie zmniejsza się ilość włókien kolagenowych, a włókna elastyny stają się kleiste i tracą sprężystość. Pogarsza się elastyczność skóry i powstają zmarszczki.
– Promieniowanie UVA jest dłuższe niż UVB i przenika do głębszych warstw skóry. Tam działa na komórki macierzy skóry, nazywane fibroblastami, oraz na białka macierzy, takie jak kolagen i włókna sprężyste. Białka macierzy (z kolagenem na czele) tworzą rusztowanie dla struktur skórnych, takich jak naczynia krwionośne i górne warstwy tkanki podskórnej. Pod wpływem słońca to misterne rusztowanie ulega zniszczeniu, fragmentuje się i tworzy nieregularny układ poszarpanych włókien lub brył. Również fibroblasty produkujące białka macierzy pod wpływem promieniowania UV stają się mało aktywne. Skóra narażona na działanie słońca szybciej się starzeje, gdyż procesy degradacji zaczynają przeważać nad procesami odbudowy – wyjaśnia dermatolog Joanna Czuwara.

Utrata podporowej roli białek macierzy dotyczy również naczyń krwionośnych skóry, które zaczynają mieć bardziej kręty przebieg, osłabione ścianki i obficiej wypełniają się krwią po rozgrzaniu. Stąd właśnie widoczne na skórze czerwone „pajączki”. Dodatkowo promieniowanie ultrafioletowe powoduje przebarwienia. Jest to spowodowane zaburzeniem działania komórek odpowiedzialnych za produkcję melaniny. Barwnik ten reguluje zabarwienie skóry i powoduje, że staje się ona ciemniejsza podczas opalania. Plamy i przebarwienia pojawiają się najczęściej w miejscach szczególnie narażonych na operowanie słońca, czyli na twarzy, dłoniach i dekolcie.

– Skóra uszkodzona promieniami słonecznymi jest wiotka i mało sprężysta, widać poszerzone naczynka krwionośne, pojawiają się piegi i brązowe plamy. Charakterystyczne są zmarszczki powierzchniowe i głębokie, jak również mimiczne, spowodowane mrużeniem oczu oraz marszczeniem czoła – wylicza jeszcze Joanna Czuwara.

Z kolei prof. dr hab. n. med. Sławomir Majewski z Kliniki Dermatologii i Wenerologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego dodaje: – Fotostarzenie jest w istocie przewlekłym procesem zapalnym skóry, powstałym w wyniku długotrwałej ekspozycji na promienie UV. Skóra 40-latka może mieć obraz podobny do dobrze chronionej skóry 70-latka, czyli być sucha i szorstka, ze zmniejszoną elastycznością i głębokimi zmarszczkami. Powstają też zmiany o groźniejszym charakterze: zaburzenia rogowacenia i pigmentacji określane jako przednowotworowe (lub w efekcie nowotworowe). Pojawia się elastoza – zjawisko, które nie występuje nawet u osób w podeszłym wieku. Charakteryzuje się zaburzeniem syntezy białek odpowiedzialnych za prawidłową budowę włókien sprężystych.

Łagodzenie skutków
Zdrowe komórki skóry regenerują się samodzielnie w ciągu kilkudziesięciu godzin od opalania. Jeśli jednak ta reperacja nie następuje, komórki wchodzą w stan genetycznie zaprogramowanej śmierci. Czasem może zdarzyć się tak, że miejsce tych obumarłych komórek zajmują zmutowane komórki nowotworowe. Naturalnym mechanizmem chroniącym komórki skóry przed rozwojem nowotworów jest białko p 53, antyonkogen. Niestety, gen ten także ulega zniszczeniu pod wpływem promieni UV i nie pełni już funkcji ochronnej.
– Jednak nigdy nie jest za późno, aby sięgnąć po środki hamujące postęp niekorzystnych zmian w skórze. Do metod farmakologicznych należy stosowanie retinoidów, czyli pochodnych witaminy A, które oddziałują na komórki tkanki łącznej w skórze właściwej, zwiększają syntezę prawidłowo zbudowanego kolagenu, stymulują procesy tworzenia się nowych naczyń krwionośnych i hamują aktywność enzymów degradujących kolagen – pociesza prof. Sławomir Majewski.

Szybkie i – co ważne – widoczne efekty dają też indywidualnie dobrane zabiegi o właściwościach silnie nawilżających, wykonane w gabinecie dermatologii estetycznej. Należy do nich np. hydrobalans. Polega on na rewitalizacji skóry poprzez podawanie pod naskórek wypełniacza – kwasu hialuronowego. Zabieg polecany jest szczególnie osobom po nadmiernej ekspozycji słonecznej.
Na skutek promieniowania UV zwiększa się również ilość wolnych rodników w organizmie. Cząsteczki te wpływają negatywnie na skórę i przyspieszają jej starzenie. Pośrednio niszczą włókna kolagenowe i atakują DNA. Ilość wolnych rodników w skórze rośnie wraz z wiekiem. Spowodowane tym uszkodzenia rozprzestrzeniają się, komórki zaś tracą energię i przestają działać efektywnie. Wówczas skóra traci swoją jędrność i zdrowy wygląd. Zaczynają pojawiać się zmarszczki, rozszerzone pory, plamy pigmentacyjne, worki pod oczami, guzki, grudki, teleangiektazje, wybroczyny, duże zaskórniki itp.

– Dlatego istotne jest spożywanie jak największej ilości warzyw i owoców zawierających ważne dla zdrowia skóry witaminy A, E i C. Antyrodnikowe działanie substancji zawartych w jadłospisie jest niezwykle korzystne. Ciągle nie docenia się roli witaminy C w odtwarzaniu prawidłowych włókien kolagenu. Także codziennie spożywane kwasy tłuszczowe nienasycone typu omega-3 i omega- 6 chronią i wzmacniają skórę. Jeśli w pożywieniu ich brakuje, trzeba zastanowić się nad suplementacją diety – przypomina prof.

Zmiany kliniczne w skórze regularnie narażanej na działanie promieni słonecznych

• drobne zmarszczki
• głębokie bruzdy
• wiotkość skóry
• nierówność i chropowatość powierzchni
• nierównomierne zabarwienie skóry
• punktowe odbarwienia
• teleangiektazje („pajączki”)
• wybroczyny
• prosaki
• zaskórniki posłoneczne
• przerost gruczołów łojowych
• przebarwione brodawki łojotokowe
• rogowacenie słoneczne
• nowotwory skóry: rak podstawnokomórkowy i kolczystokomórkowy

tekst:
dr hab. n. med. Sławomir Majewski.
Marzena Brzozowska-Herod