Kontuzja – instrukcja obsługi

Nie tylko sportowcy są narażeni na urazy. Stłuczenia, zwichnięcia i złamania przytrafiają się również osobom, które nie mają ze sportem nic wspólnego. Dlatego warto wiedzieć, jak postępować w przypadku urazu, aby powrót do pełnej sprawności był jak najszybszy.

Każdy z nas ulega przez całe życie różnym kontuzjom. Jedne są niezbyt dokuczliwe i szybko mijają, inne bywają bolesne, a ich skutki odczuwalne są przez długi czas. Wyróżniamy dwa rodzaje urazów: bezpośrednie i powstałe w wyniku sumowania się mikrourazów. Najczęściej przytrafiają się nam urazy bezpośrednie, powstające pod wpływem dużej, krótko działającej siły. Należą do nich skręcenia, złamania, zwichnięcia i stłuczenia. Do urazu z przeciążenia dochodzi na skutek mikrourazów sumujących się w dłuższym czasie. Tego typu kontuzjom najczęściej ulegają sportowcy wyczynowi, ale też i amatorzy, którzy np. biegają zbyt często i na nadmiernie długich dystansach. Do urazów z przeciążenia zaliczamy zapalenia mięśni i ścięgien (np. tzw. łokieć tenisisty) albo złamania zmęczeniowe. Warto również pamiętać o tym, że ryzyko kontuzji wzrasta z wiekiem.

Zasada PRICE
Zajmijmy się przede wszystkim urazami bezpośrednimi, bo to właśnie na nie jesteśmy narażeni najczęściej. Co zatem robić, gdy dojdzie do stłuczenia, zwichnięcia lub złamania? Najlepiej zastosować zasadę PRICE. Nazwa ta pochodzi od pierwszych liter angielskich wyrazów: protection (ochrona), rest (odpoczynek), ice (lód), compression (ucisk) i elevation (uniesienie). PRICE należy stosować przez pierwsze 48-72 godziny po urazie. W tym czasie absolutnie nie wolno nagrzewać kontuzjowanego miejsca.

Zasada PRICE sprawdzi się w przypadku każdej kontuzji – nieważne, czy jest ona lekka (np. stłuczenie), czy poważna i wymagająca szybkiej interwencji specjalisty (złamanie, zwichnięcie). W obu przypadkach opisane powyżej postępowanie zminimalizuje skutki urazu i sprawi, że proces zdrowienia będzie szybszy. Gdy po 2-3 dniach ból – po na pierwszy rzut oka niegroźnej kontuzji – nie ustępuje albo się nasila, trzeba zasięgnąć porady specjalisty.

Poważne kontuzje grożą powikłaniami, dlatego wymagają interwencji lekarza. W takim przypadku należy zastosować zasadę PRICEMM. Litery MM oznaczają: medication (leczenie) i modalities (zabiegi fizykoterapii i rehabilitacja).

Przy ciężkich kontuzjach stosuje się opatrunki gipsowe lub specjalistyczne stabilizatory (ortezy), niezbędna bywa też interwencja chirurgiczna. Długie unieruchomienie stawów powoduje jednak osłabienie mięśni i struktury chrząstki, zaburzenia czucia głębokiego i przykurcze ograniczające ruchomość, a powrót do pełnej sprawności wymaga rehabilitacji – odpowiednich, regularnych ćwiczeń i zabiegów fizykoterapeutycznych. Prawidłowo prowadzona rehabilitacja przywraca osłabione mięśnie do stanu sprzed kontuzji i znacząco skraca czas powrotu do formy.

#Na czym polega zasada PRICE

Protection – ochrona
Uszkodzone miejsce należy unieruchomić, nie można
też obciążać kontuzjowanej kończyny. Do tego celu przydadzą się bandaże, szyny, taśmy, chusty. Ich zadaniem jest zapobieganie dalszym uszkodzeniom. Pomocne mogą być ortezy, zwane potocznie stabilizatorami.

Ice – chłodzenie
Schładzanie zmniejsza ból, obrzęk i ogranicza stan zapalny. Warto zastosować zimny okład z lodu albo specjalnych paczuszek z żelem (tzw. cold pack) jak najszybciej po wystąpieniu urazu, a następnie przez kilka kolejnych dni. Okład należy trzymać 15-20 minut, z dwu-, trzygodzinną przerwą. Im mniej czasu upłynęło od urazu, tym okłady należy robić częściej.

Rest – odpoczynek
Poruszanie kontuzjowaną kończyną należy ograniczyć
do minimum, a z pewnością nie należy nią poruszać, gdy pojawia się lub nasila ból. Odpoczynek ułatwia gojenie się uszkodzeń.

Compression – ucisk
Po zimnym okładzie dobrze jest dość ciasno zabandażować kontuzjowany staw lub mięsień, nawijając bandaż w kierunku serca. W ten sposób zapobiega się obrzękowi.

Elevation – uniesienie
Bezpośrednio po urazie powinno się unieść kontuzjowaną kończynę powyżej poziomu serca, co zmniejszy obrzęk.

#Słowniczek

• Stłuczenie – objawia się krwiakiem, potocznie zwanym siniakiem i opuchlizną. Dochodzi do niego, gdy siła zadziała na tkanki miękkie: tkankę podskórną i mięsień.
• Skręcenie – uszkodzenie torebki stawowej i więzadeł otaczających staw. Najczęściej zdarza się skręcie stawu skokowego (tzw. kostki), kolana lub stawów ręki. Objawy: ból, obrzęk, zmniejszona ruchomość w stawie.
• Zwichnięcie – przemieszczenie się powierzchni stawowych tak, że tracą ze sobą kontakt. Objawy zwichnięcia są podobne do objawów skręcenia, ale często towarzyszy im deformacja stawu i całkowita niemożność wykonania ruchu.
• Złamanie – pęknięcie lub złamanie kości na skutek zadziałania na kość bardzo dużej siły. Towarzyszy temu bardzo silny ból, obrzęk, krwiak, a także nieprawidłowa ruchomość.

Okiem fizjoterapeuty
Rozmowa z Piotrem Trochimczukiem, fizjoterapeutą Centrum Medycyny Sportowej, członkiem misji medycznych na igrzyskach olimpijskich.

Co to jest orteza?

Nazwa ta pochodzi z połączenia fragmentów dwóch słów: „ortopedyczna” i „proteza”. Orteza jest elementem zaopatrzenia ortopedycznego, spełniającym kilka ról. Stabilizuje staw, czyli unieruchamia lub ogranicza jego ruchomość. Odciąża mięśnie, więzadła i stawy, koryguje ustawienie stawów, np. stopy czy kręgosłupa, a także zmniejsza obrzęki pourazowe. Utrzymuje odpowiednią temperaturę uszkodzonego miejsca i działa profilaktycznie, zabezpieczając przed ponownymi urazami.

Kiedy stosuje się ortezy?

Decyzję o wykorzystaniu odpowiedniej ortezy powinien podjąć specjalista: ortopeda, traumatolog albo neurolog, bo nie w każdej sytuacji można ją zastosować. Zalecenie używania ortezy jest wyrazem wiary lekarza w odpowiedzialność pacjenta, oraz w to, że podda się on rygorom związanym z leczeniem i rehabilitacją. Tę metodę zwykle zaleca się przy złamaniach, skręceniach, zwichnięciach, stłuczeniach, wadach postawy i w wielu innych przypadkach. W celach profilaktycznych, ortezę można stosować po wyleczeniu kontuzji i po zasięgnięciu w tej sprawie opinii lekarza prowadzącego lub rehabilitanta.

Jakie są zalety ortez?

Można je stosować zamiast gipsu. Pozwalają wcześniej rozpocząć rehabilitację, są wygodniejsze, lżejsze, dają większą swobodę funkcjonowania i pozwalają na utrzymanie higieny chorego miejsca. Osoby noszące ortezy muszą być odpowiedzialne i stosować się ściśle do zaleceń specjalisty.

Czy istnieją preparaty, których użycie przyspieszy proces gojenia się uszkodzonych stawów?

W wielu przypadkach uraz stawu wiąże się z uszkodzeniem chrząstki stawowej. Dlatego lekarze często decydują się na przepisanie pacjentom leków i preparatów zawierających glukozaminę i kwas hialuronowy. Są to składniki niezbędne do regeneracji chrząstki stawowej. Stymulują one także produkcję mazi stawowej, która odżywia powierzchnie stawów i stwarza warunki do ich regeneracji. Preparaty te podaje się bezpośrednio do stawu (iniekcje) albo w postaci tabletek lub roztworów.