Medycyna w Muzeum Farmacji (część 2)

Poprzednia część artykułu
Dawnych przyrządów medycznych jest tak wiele, że postanowiliśmy poświęcić im dwa artykuły.
Inspiracją do powstania tych publikacji było powołanie Stowarzyszenia Muzeum Medycyny, którego celem jest stworzenie w Warszawie instytucji muzealnej o profilu medycznym.

Narzędzia chirurgiczne i materiały opatrunkowe
Chirurgia (z grec. cheir – ręka, ergon – praca) była nazywana „pierwszą z wielkich nauk medycznych”. Do naszych czasów zachowały się stare wzierniki, skalpele, kleszczyki, noże itp. Znane są także urządzenia do leczenia złamań i zwichnięć, w postaci wyciągów (wyciągi Hipokratesa), dźwigni i klinów. Już w starożytności, poza popularnymi drobnymi zabiegami, wykonywano też trepanacje.

Chirurgię rozwijali z powodzeniem Arabowie. Albucasis (zm. ok. 1013 r.) był twórcą dzieła „Al Tasrif”, w którym umieścił ilustracje i opisy ponad 200 narzędzi chirurgicznych.

O chirurgii pisał m.in. Celsus w swoim dziele „De medicina”, w którym przedstawił operację kamienia pęcherza moczowego i zabiegi chirurgii plastycznej, a także metody podwiązywania tętnic przy zabiegach chirurgicznych.
W okresie średniowiecza chirurgia oderwana została od medycyny, a specjalność ta przeszła w ręce rzemieślnicze – golibrodów i łaziebników. W późniejszym czasie zrzeszali się oni w cechach. W Europie rozpowszechniła się nazwa „cyrulicy” (cirurgicus od łac. chirurgus), określająca osoby trudniące się tym zawodem.

W XVIII wieku człowieka zajmującego się wykonywaniem zabiegów chirurgicznych i znającego podstawy medycyny zaczęto nazywać felczerem (felczer z niem. feldscherer – polowy golibroda). Wtedy też chirurgia zaczęła powoli odzyskiwać swoją pozycję naukową. Wprowadzono formy dokształcania na lekarskich wydziałach uniwersyteckich.

Otoskop
Otoskop to przyrząd służący do badania laryngologicznego. W zbiorach posiadamy tego rodzaju urządzenie, pochodzące z okresu dwudziestolecia międzywojennego.

Zabiegi wziernikowania ucha i nosa przeprowadzano już w starożytnych Indiach oraz w wiekach średnich. Pierwsze próby usystematyzowania chorób uszu pojawiły się w XVII wieku. W następnym wieku bardzo rozpowszechnił się zabieg przecięcia błony bębenkowej, wierzono bowiem, że w ten sposób można zmniejszyć przytępienie słuchu. Z 1821 roku Jan Maria Itard wynalazł wziernik do trąbki słuchowej. Udoskonalił i uzupełnił on również narzędzia otologiczne, jest autorem „Traktatu o chorobach uszu i słuchu”.

W XIX wieku ten dział medycyny stał się oddzielną dyscypliną naukową.

Termometry
Przyrządy takie jak termometr i barometr wynaleziono w połowie XVII wieku. Jeden z profesorów medycyny w Padwie i Wenecji, Santorio Santorio, zajmował się konstruowaniem termometrów, higrometrów, wag oraz pulsilogia, tj. małego wahadełka służącego do mierzenia tętna. Termometr Santoria udoskonalił Galileusz, ale dopiero
Boerhaave wprowadził kliniczne mierzenie temperatury u chorych, za pomocą ciepłomierza alkoholowego. Mimo to, ta metoda diagnostyczna w medycynie jeszcze się wówczas nie przyjęła. W XVIII wieku sądzono bowiem, że gorączka to przyspieszone tętno.

Temperaturę mierzono również przy pomocy dużych termometrów z grubego szkła, które trzeba było trzymać pod pachą ponad godzinę. Ciepłotę ciała oceniano wtedy według skali Fahrenheita i uważano, że prawidłowa wynosi 100oF, czyli 37,8oC. Jeszcze w latach czterdziestych XIX wieku niewielu lekarzy posługiwało się ciepłomierzem. W 1852 roku Wenderlich stwierdził, że „zwiększenie lub pomniejszenie o pół stopnia jest już ręką obserwatora trudne do stwierdzenia; aby więc uchronić się od rozczarowań, musi być przedsięwzięta termometria za pomocą dokładnych instrumentów”. Z jego inicjatywy zaczęto badać temperaturę, tętno i oddech. W 1852 roku wprowadzono wykresy wysokości temperatur.

Wśród obiektów związanych z medycyną, posiadamy w Muzeum kilkanaście różnego rodzaju termometrów i przyrządów
diagnostycznych.

Urządzenie do masażu
Jednym z pierwszych, który wspomniał o możliwościach elektroterapii i skonstruował odpowiednie przyrządy pomiarowe, był Jan Paweł Marat (1743-1793). W połowie XIX wieku neurolog francuski G.B.A. Duchenne opracował wykorzystanie prądów elektrycznych dla celów diagnostycznych i leczniczych przy porażeniach i niedowładach. W XX wieku elektroterapia stała się odrębną gałęzią lecznictwa.

W Muzeum Farmacji posiadamy kilka urządzeń elektrycznych dwudziestowiecznych, za pomocą których stymulowano mięśnie.

Lampa kwarcowa
Helioterapia (leczenie światłem) rozpowszechniła się, gdy wykazano, że promienie słoneczne mają działanie bakteriobójcze. Systematyczne badania nad działaniem promieni słonecznych na organizm ludzki prowadził duński lekarz Niels Finsen (1860-1904). Skonstruował on lampę, która zastępowała promienie słoneczne. W zbiorach muzealnych posiadamy lampę kwarcową, pochodzącą z dwudziestolecia międzywojennego.

Zestaw szkieł do gabinetu okulistycznego
W Muzeum Farmacji posiadamy również komplet szkieł do gabinetu okulistycznego. Okulistyka (łac. oculus – oko) funkcjonowała w ścisłym połączeniu z chirurgią. Chirurgia oczna w pełni rozwijała się w XVIII wieku. Okulistyką natomiast zajmowali się wędrowni specjaliści, niewykształceni praktycy i szarlatani. Naukę o chorobach oczu nazwano oftalmologią (gr. ophthalmos – oko).

Pierwsza na świecie katedra okulistyki powstała w Wiedniu w 1818 roku, pod kierownictwem Józefa
Beera. W XIX wieku Krzysztof Fronmüller skompletował pudło 60 szkieł z oprawą próbną i polecał, aby lekarz sam dobierał je chorym.

Mikroskop i zestaw próbek do mikroskopu
Urządzenie przypominające mikroskop (gr. mikros – mały, skopeo – patrzę) zostało skonstruowane już w 1610 roku przez Galileusza. Podobne urządzenie opracował holenderski optyk Janssen. Jego budowę i sposób posługiwania się opisał angielski fizyk i biolog Robert Hooker (1635-1703). Produkcją mikroskopów zajął się Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723).

Wynalezienie mikroskopu przyspieszyło rozwój wielu gałęzi medycyny. Pierwsze urządzenia tego typu dawały powiększenie stupięćdziesięciokrotne. W połowie XIX wieku udoskonalono soczewki mikroskopowe, a w 1937 roku wynaleziono mikroskop elektronowy, pozwalający na ponad tysiąckrotne powiększenia.
W zbiorach Muzeum Farmacji posiadamy kilka mikroskopów z pierwszej połowy XX wieku.

Medycyna w Muzeum Farmacji
Kolekcja obiektów związanych z medycyną w Muzeum Farmacji stale się powiększa. Te wyjątkowe zabytki cieszą się dużym zainteresowaniem odwiedzających. Z tego też powodu wciąż będziemy się starali odpowiednio eksponować dawne przyrządy medyczne w Muzeum Farmacji na Piwnej, choć mamy nadzieję, że idea powstania Muzeum Medycyny w Warszawie zostanie w końcu zrealizowana.