Alergiczne choroby oczu, których objawy takie jak: silny świąd oka, pieczenie, łzawienie i światłowstręt są dla pacjenta bardzo uciążliwe.
Pojęcie „alergia” po raz pierwszy zostało użyte w 1906 roku przez austriackiego pediatrę Clemensa von Pirqueta. Jest szerokim pojęciem obejmującym wszelkie nadmierne reakcje na substancje, które są obojętne dla osób zdrowych. Alergia to nadmierna, niewłaściwa odpowiedź układu immunologicznego na zetknięcie z różnymi substancjami, zwanymi alergenami. Komórki odpornościowe uwalniają swoiste mediatory stanu zapalnego, głównie histaminę. Stan zapalny może być zlokalizowany w różnych obszarach np.: skóra, spojówki, błony śluzowe dróg oddechowych.
Typy alergii
Rozróżnia się różne typy alergii, np. wziewną, kontaktową lub pokarmową. W zależności od typu alergii i rodzaju alergenu, objawy mogą być różne. Do najczęstszych należą: kichanie, katar, łzawienie, świąd nosa, oczu i skóry, świszczący oddech, uczucie duszności, zaczerwienienie spojówek, wyprysk skórny, pokrzywka, bóle brzucha, nudności i wymioty.
Alergeny mogą także doprowadzić do bardzo gwałtownej i groźnej reakcji organizmu, jakim jest wstrząs anafilaktyczny i śmierć. Alergenem może być każda substancja z otoczenia (reakcję alergiczną mogą wywołać substancje wdychane, dotykane, połykane oraz wstrzykiwane). Zdarza się, że podczas pierwszego kontaktu z alergenem organizm nie daje typowych objawów uczulenia (system odpornościowy zaczyna wytwarzać przeciwciała swoiste dla tej substancji, tzw. przeciwciała IgE). Dopiero przy kolejnym zetknięciu się z alergenem może wystąpić reakcja alergiczna.
Przyczyny
Alergiczne zapalenie spojówek to jedna z najczęstszych chorób oczu. Alergiczne zapalenie spojówek jest głównie rodzajem natychmiastowej IgE-zależnej odpowiedzi na alergen pochodzenia naturalnego: pyłki roślin, naskórek zwierząt. Rzadziej jest to reakcja nadwrażliwości typu IgE-niezależnej, w której alergenem mogą być leki (w tym także okulistyczne), środki dezynfekcyjne, pyły metali oraz substancje chemiczne. W wyniku kontaktu oka z alergenem dochodzi do pobudzenia komórek tucznych obecnych w oku i wytwarzania przez nie histaminy. Naczynia krwionośne w oku silnie wypełniają się krwią, powodując zaczerwienie i obrzęk oka. Oczy łzawią, swędzą, pieką, a powieki są obrzmiałe. Innym objawem alergicznego zapaleniaspojówek jest także światłowstręt.
Występuje kilka typów zapalenia spojówek o podłożu alergicznym: sezonowe zapalenie spojówek, ostre alergiczne zapalenie spojówek, przewlekłe alergiczne zapalenie spojówek, nieżyt wiosenny (łac. keratoconjunctivitis vernalis), opryszczykowe zapalenie spojówki i rogówki, atopowe zapalenie spojówki i rogówki oraz olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek.
Alergiczne sezonowe zapalenie spojówek
Jest ono spowodowane przez lotne alergeny, najczęściej są to pyłki traw. Powtarza się zwykle co roku w określonych miesiącach pylenia rośliny, na którą chory jest uczulony. Do objawów należą: swędzenie, łzawienie i zaczerwienienie oczu, bez zaburzeń widzenia. Spojówka wykazuje delikatny obrzęk oraz rozlany odczyn brodawkowy. Czasem widoczny obrzęk występuje również na powiekach. Objawy zwykle pojawiają się nagle, mają ostry i przemijający przebieg.
W leczeniu stosowane są krople oczne zawierające: kromoglikan dwusodowy, nedokromil oraz lodoksamid. Leki sterydowe dają zamierzony efekt terapeutyczny, jednak ze względu na ryzyko wystąpienia jaskry i zaćmy, stosuje się je krótkotrwale.
Ostre alergiczne zapalenie spojówek
Charakteryzuje się nagłym, nasilonym obrzękiem spojówek i powiek. Jest wynikiem kontaktu z dużą ilością alergenu w worku spojówkowym. Objawy ustępują dość szybko (24-48 godzin).
Przewlekłe alergiczne zapalenie spojówek
Wynika zwykle z długotrwałego kontaktu z daną substancją, która po pewnym czasie wywołuje nadwrażliwość lub wręcz reakcję toksyczną. Najczęściej są to środki konserwujące stosowane w kroplach, leki przeciwwirusowe, antybiotyki oraz krople stosowane w leczeniu jaskry. Do objawów należą: podrażnienie oka, swędzenie i zaczerwienienie. Osoby cierpiące na przewlekłe alergiczne zapalenie spojówek wybierają krople niezawierające środków konserwujących. U osób noszących soczewki obserwuje się spadek tolerancji soczewki przez oko. W rogówce są zauważalne ubytki nabłonka, a skóra powiek przybiera objawy kontaktowego zapalenia.
Nieżyt wiosenny
Jest to obustronne zapalenie zewnętrznych warstw oczu. Dotyka głównie dzieci, a zaostrzenie objawów przypada na wiosnę. Do objawów nieżytu wiosennego zalicza się swędzenie i łzawienie oczu oraz obecność charakterystycznej białej lepkiej wydzieliny sklejającej powieki.
Zapalenie opryszczykowe spojówki i rogówki
Schorzenie to objawia się niewielkimi, szaro-żółtymi naciekami na spojówce oka. Występuje zazwyczaj u dzieci z ubogą dietą, żyjących w złych warunkach higienicznych oraz obciążonych skazą wysiękową. Powstały naciek może doprowadzić do powstania owrzodzenia i perforacji rogówki. Charakterystyczne jest wnikanie naczyń krwionośnych z obwodu rogówki w kierunku nacieku. Kuracja polega na stosowaniu leków rozszerzających źrenicę, przeciwzapalnych, oraz antybiotyków.
Atopowe zapalenie spojówki i rogówki
Jest to rzadkie schorzenie występujące głównie u osób, które chorowały lub chorują na atopowe zapalenie skóry. Najczęściej dotyka mężczyzn. Do objawów należą: silny świąd spojówek i powiek, które wraz z postępowaniem choroby pokrywają się strupami i pękają, zespół suchego oka oraz gęsta sklejająca powieki wydzielina. Bardzo często rzęsy ulegają znacznemu przerzedzeniu, a ze względu na bliznowacenie rogówki dochodzi do zaburzenia widzenia. Jest to groźna choroba. Do najczęstszych powikłań należą: nadkażenia bakteryjne (gronkowiec), wirusowe i grzybicze, rogówki: owrzodzenia, wrastanie naczyń do rogówki i zmiana jej krzywizny (tzw. stożek rogówki), odwarstwienie siatkówki oraz zaćma.
Olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek
Jest ono wynikiem reakcji na ciało obce takie jak soczewki, proteza oczna lub nici stosowane do szycia ran pooperacyjnych oczu. U osób noszących szkła kontaktowe dochodzi do odkładania się depozytów białkowych z filmu łzowego na soczewkach co powoduje drażnienie spojówki. Choroba objawia się wzmożonym wydzielaniem śluzu, dyskomfortem podczas noszenia soczewek, podrażnieniem oka oraz swędzeniem oczu po zdjęciu soczewek. Zdarza się, że chorzy skarżą się na gorsze widzenie w soczewkach. Podczas leczenia tego typu zapalenia spojówek trzeba przestrzegać zasad pielęgnacji soczewek kontaktowych. Nie należy korzystać z soczewek dłużej niż ich okres przydatności, należy ograniczyć czas noszenia soczewek w ciągu dnia do możliwego minimum. Warto wybierać soczewki, których producent deklaruje wysoką przepuszczalność dla gazów oraz od czasu do czasu zmienić płyn do higieny soczewek.
Leczenie
W leczeniu łagodnego przebiegu schorzenia zaleca się stosowanie kropli do oczu dostępnych bez recepty z kromoglikanem sodowym, który stabilizuje błonę komórkową komórek tucznych poddanych działaniu antygenów. Dodatkowo jako antagonista wapnia, blokuje receptor immunoglobuliny E połączony z kanałem wapniowym, przez co blokowany jest przepływ wapnia do komórki. Warto także sięgać po produkty bez konserwantów, są one bezpieczne również dla osób, które noszą soczewki kontaktowe. W celu zmniejszenia zaczerwienienia oczu stosuje się krople z nafazoliną albo tetryzoliną. Leków obkurczających naczynia krwionośne oczu nie wolno stosować dłużej niż dwa tygodnie, ponieważ mogą spowodować zaostrzenie objawów ze strony oczu. Chłodne kompresy na oczy przyniosą ulgę podrażnionym i swędzącym powiekom, a przemywanie regularnie solą fizjologiczną lub kroplami nawilżającymi oczyści oczy.
Jeśli objawy alergicznego zapalenia spojówek nie ustępują pomimo stosowania preparatów dostępnych bez recepty – konieczna jest konsultacja okulisty. W ostrych i przewlekłych zapaleniach stosowane są leki przeciwhistaminowe zwłaszcza nowej generacji, jak bilastyna (o dodatkowym działaniu przeciwzapalnym), które blokują działanie histaminy. W ciągu 24 godzin od aplikacji znacznie zmniejsza objawy oczne alergicznego zapalenia spojówek typu świąd, łzawienie czy zaczerwienienie. Jeśli objawy alergicznego zapalenie spojówek są bardzo silne, zdarza się, że okulista zaleca podanie do oczu kropli z glikokortykosteroidami. U pacjentów z okresowym alergicznym zapaleniem spojówek objawy mijają wraz z końcem okresu pylenia, natomiast u pacjentów z przewlekłym zapaleniem spojówek objawy mogą trwać nawet cały rok.
Profilaktyka i higiena oczu
Osoby narażone na alergeny powinny szczególnie dbać o higienę oczu. Należy regularnie przemywać je solą fizjologiczną, stosować odpowiednie hipoalergiczne preparaty do przemywania powiek w postaci chusteczek lub płynów. Zapobiegawczo jeszcze przed sezonem pylenia warto zastosować wstępne leczenie alergicznego zapalenia spojówek, dzięki temu objawy są potem o wiele słabsze. Podczas wystąpienia objawów alergii nie należy wykonywać makijażu oka, ani pocierać oka oraz zrezygnować z noszenia soczewek dodatkowo podrażniają oczy i zatrzymują alergeny na powierzchni oka. Należy unikać czynników dodatkowo drażniących oczy, jak dym papierosowy, roztocza kurzu, kontaktu ze zwierzętami czy kąpieli w basenie. Prawidłowa profilaktyka i higiena oczu wraz z regularną kontrolą lekarską i prawidłowe leczenie umożliwia pacjentom normalne życie.