Woda w lecznictwie, higienie i pielęgnacji

Ileż to ziemia nasza jeszcze skarbów nosi;
Płyną liczne strumyki i tryskają zdroje,
Przyroda silnym głosem zdaje się że prosi:
Używaj ich człowieku, bo to skarby twoje…
Z rękop. M. Krup…

W maju tego roku w warszawskim Muzeum Farmacji została otwarta wystawa czasowa o wodolecznictwie zatytułowana „Zimna woda zdrowia doda. Woda w lecznictwie, higienie i pielęgnacji”. Ekspozycja będzie prezentowana do końca września br., a następnie zostanie udostępniona innym placówkom kulturalnym w kraju i za granicą.

Ekspozycja została zorganizowana we współpracy z Muzeum Historycznym m.st. Warszawy. Wystawa składa się z dziewięciu plansz, dzięki którym można zapoznać się z historią balneologii. Poza tym prezentuje zbiór eksponatów związanych z tematem wodolecznictwa.

Plansze
Przy pierwszej planszy zwiedzający mają szansę zapoznać się z historią wodolecznictwa sięgającą starożytności. Wspomniany jest Hipokrates i jego traktat „O powietrzu, wodach i miejscach”. Zamieszczone są również informacje na temat dziejów stosowania łaźni.

Druga plansza przedstawia pierwszych polskich balneologów i pierwsze prace z zakresu tej nauki, m.in. traktat „Cieplice” (1578 r.) Wojciecha Oczki, „O Cieplicach w Szkle ksiąg troje” (1617 r.) Erazma Syxta i „O wodach w Drużbaku i Łękowej” (1635 r.) Jana Innocentego Petrycego.

Kolejna plansza przedstawia postaci historyczne, które zażywały kuracji leczniczych w krajowych uzdrowiskach. Wspomniany jest m.in. Mikołaj Krzysztof Radziwiłł, Władysław IV i Stefan Batory. Jedną z kuracjuszek była również Izabella Czartoryska, która w swoim pamiętniku z podróży zanotowała: „Ból nogi jest dla mnie nieszczęściem, ponieważ pędząc z upodobania życie na wsi, namiętnie lubię dalekie spacery. Oto powód, dla którego postanowiłam udać się do wód w Cieplicach na Śląsku”.

Twierdzenie „Nic lepszego nad wodę” doskonale odzwierciedla poglądy prekursorów wodolecznictwa, tj. Vincenta Priessnitza, od którego nazwiska pochodzi nazwa natrysku, oraz ks. Sebastiana Kneippa. Plansza prezentuje na zdjęciach zalecane przez nich zabiegi.

Na jednej z plansz zaprezentowane są przyrządy do leczenia wodą, których w większości już się nie stosuje, np. urządzenia do leczniczych „wypłukiwań” jak klizopompy, a także ręczny prysznic, balie do nasiadówek, łóżko do kąpieli parowych, termofor.

Kolejna plansza prezentuje pierwszych badaczy i farmaceutów, którzy podjęli próby naukowej analizy źródeł leczniczych z różnych rejonów Polski. Wspomniany jest Teodor Torosiewicz, Józef Jan Celiński, Adam Maksymilian Kitajewski i Jan Jaśkiewicz.

Inna plansza poświęcona jest popularyzacji polskich uzdrowisk. Przedstawione są na niej reklamy, broszury i ulotki, dzięki którym pogłębiała się świadomość ludzi na temat leczniczego działania wody na organizm ludzki.

Ostatnia plansza prezentuje zagadnienie sztucznych wód mineralnych – odkrycia, które zapewniło dostęp do wód leczniczych bez konieczności wyjeżdżania do uzdrowisk. Popularność tego rodzaju napojów wzrosła wraz z powstaniem w Warszawie pijalni sztucznych wód mineralnych. Woda sztucznie nasycona składnikami mineralnymi odpowiadała składowi naturalnych wód leczniczych. Instytuty Sztucznych Wód Mineralnych w Ogrodzie Krasińskich i Ogrodzie Saskim cieszyły się ogromną popularnością i gromadziły liczne rzesze kuracjuszy.

Ta plansza stanowiła początek drugiej części ekspozycji zatytułowanej „Zimna woda zdrowia doda. Warszawskie pijalnie sztucznych wód mineralnych”, która prezentowana była w czerwcu na 12. Pikniku Naukowym w Warszawie.

Eksponaty
Poza planszami z przedstawionym rysem historycznym balneologii zwiedzający mogą zapoznać się z eksponatami umieszczonymi w gablotach, takimi jak naczynia na wody mineralne, syfony i butle kamionkowe. Prezentujemy również irygatory i inne przyrządy wykorzystywane w wodolecznictwie, a także balie do nasiadówek i kąpieli leczniczych. Zwiedzającym udostępniony jest ponadto duży zbiór dzbanuszków zdrojowych. Najstarsze z nich pochodzą z 1840 roku. Wystawa wzbogacona jest również w lawabo, z którego sączy się woda, dodając odpowiedniego nastroju ekspozycji.

W jednej z sal muzeum został zaaranżowany pokój kąpielowy. W pomieszczeniu wyłożonym boazerią znajduje się balia do nasiadówek, toaletka, przyrząd do podgrzewania wody i misy do mycia, a także makatka z napisem „Świeża woda zdrowia doda”.

Na ścianach muzeum wywieszone zostały kopie XIX-wiecznych drzeworytów i przedwojennych zdjęć zdrojowisk polskich oraz Instytutów Sztucznych Wód Mineralnych w Ogrodzie Saskim i w Ogrodzie Krasińskich.

Dodatkowo na rzutniku wyś­wietlane są zdjęcia przedwojennych polskich uzdrowisk, a prezentacji towarzyszy nagranie odgłosów płynącej wody.

Piknik Naukowy
Na wspomnianym już Pikniku Naukowym Polskiego Radia nasze muzeum zaprezentowało siedem plansz dotyczących Instytutów Sztucznych Wód Mineralnych. Ekspozycja ta cieszyła się dużym zainteresowaniem. Wzbogacona była piękną dekoracją plastyczną wykonaną przez Stanisława Miszkiela z Muzeum Historycznego m.st. Warszawy.

W namiocie zainscenizowany został Ogród Saski, który niegdyś stanowił miejsce funkcjonowania jednego z Instytutów Sztucznych Wód Mineralnych. W centralnej części ekspozycji znajdowała się fontanna, a z boku także ławeczka parkowa i latarnia. Ściany namiotu zdobiły zdjęcia roślinności i budowli parkowych.

Zachęcam serdecznie do obejrzenia ekspozycji w Muzeum Farmacji i dziękuję wszystkim osobom, które brały udział w pracach przygotowujących tę wystawę.