Uwaga na kleszcze!

Kleszcze przenoszą pierwotniaki, bakterie i wirusy. Do najczęstszych należą bakterie wywołujące boreliozę oraz wirusy przenoszące kleszczowe zapalenie mózgu. Dlatego warto się zaszczepić.

W ostatnich latach obserwuje się znaczne ocieplenie klimatu w Polsce. Znajduje to odzwierciedlenie przede wszystkim w łagodniejszym przebiegu zim, a także w zanikaniu tzw. przejściowych pór roku, czyli przedwiośnia oraz przedzimia. Obecnie panujący w Polsce klimat coraz bardziej przypomina klimat Europy Południowej, a nie typowo kontynentalny, charakterystyczny dla naszego kraju jeszcze parę dekad temu.

Wraz ze wzrostem średnich temperatur obserwuje się wzrost populacji kleszczy na terenie naszego kraju. Jeszcze 20 lat temu okres żerowania kleszczy przypadał na okres od kwietnia do października. Obecnie odnotowuje się wzrost ich aktywności już w marcu i bywa, że trwa ona do listopada. Ocieplanie klimatu prowadzi także do zmian w obrębie szaty roślinnej Polski, tzn. zwiększa się udział lasów liściastych i mieszanych, co sprzyja rozszerzaniu stref endemicznych kleszczy.

Poznajmy wroga
Kleszcze są pasożytami należącymi do gromady pajęczaków. Dojrzałe samice mogą żyć przez cały rok i są w stanie przeżyć nawet najsroższą zimę, chowając się pod pokrywą śnieżną. Jaja składane są wczesną wiosną, natomiast wylęg larw może nastąpić nawet po 1-2 tygodniach, jeśli trafią na sprzyjające warunki temperaturowe oraz wilgotność powietrza.

Kleszcze najczęściej występują w lasach, na łąkach, ale także w ogródkach, parkach oraz na działkach. Wynika z tego, że aktywny człowiek, lubiący przebywać na łonie natury, powinien zachować szczególną ostrożność, zwłaszcza na obszarach, na których stwierdzono zwiększone ryzyko występowania kleszczy.

Najbardziej powszechnym gatunkiem kleszcza w Polsce jest kleszcz pospolity, którego szczyty aktywności przypadają na okres od maja do połowy czerwca oraz na wrzesień. Innym gatunkiem, rozpowszechnionym głównie w północno-wschodniej Polsce (Mazury i Podlasie), jest kleszcz łąkowy, którego szczególnie wysoką aktywność obserwuje się od połowy marca do połowy czerwca oraz od połowy sierpnia do końca listopada.

Kleszcze można spotkać w poszyciu lasu lub zaroślach. Zazwyczaj umiejscawiają się na wysokości, która ułatwia im przemieszczanie się na nogi czy ramiona człowieka. Swoich żywicieli poznają po zapachu, temperaturze ciała oraz wydychanym dwutlenku węgla. Preferują miejsca pokryte cienką skórą i dobrze ukrwione, takie jak pachwiny, dół podkolanowy, kark, pępek, chociaż mogą wkłuć się właściwie wszędzie. Ukłucie kleszcza zazwyczaj nie jest odczuwalne ze względu na to, że pasożyt wprowadza ze śliną substancję znieczulającą.

Borelioza
Kleszcze przenoszą pierwotniaki, bakterie i wirusy. Do najczęstszych należą bakterie z rodziny krętków wywołujące boreliozę oraz wirusy przenoszące kleszczowe zapalenie mózgu.

Borelioza jest chorobą o przebiegu przewlekłym, rozwijającą się trójetapowo. W pierwszym stadium pojawia się tzw. infekcja zlokalizowana w postaci rumienia wędrującego (rumieniowa zmiana na skórze w miejscu ukąszenia często przemieszczająca się obwodowo). W następnej kolejności ma miejsce infekcja rozproszona, charakteryzująca się występowaniem dolegliwości stawowych, objawów podrażnienia nerwów obwodowych lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Chory może również doświadczyć zapalenia mięśnia sercowego. W ostatnim etapie (po roku do kilkunastu lat od ukąszenia) pojawia się infekcja przewlekła, w której może wystąpić niedowład, porażenie nerwów obwodowych, zaburzenia psychiczne oraz ciężkie zmiany zapalne stawów. U kobiet w ciąży zakażenie krętkami wiąże się z ryzykiem uszkodzenia płodu bądź poronienia. Przebieg boreliozy bywa bardzo zróżnicowany, a objawy tej choroby mało specyficzne, z czym wiążą się trudności w prawidłowym jej diagnozowaniu. Boreliozę leczy się przy pomocy antybiotyków, jednak jest to proces trudny i długotrwały.

Kleszczowe zapalenie mózgu
Teren zwiększonego ryzyka kleszczowego zapalenia mózgu (KZM) obejmuje całą Europę Środkową. Co roku odkrywa się nowe obszary ze stwierdzonym wysokim ryzykiem tej choroby.

W związku z ocieplaniem się klimatu przez ostatnich 30 lat stwierdzono czterokrotny wzrost zachorowalności na kleszczowe zapalenie mózgu. W Polsce szczególnie wysokie zagrożenie odnotowano w województwach: podlaskim, warmińsko-mazurskim, dolnośląskim, lubelskim, opolskim oraz mazowieckim.

Choroba przebiega zazwyczaj w dwóch etapach. Pierwsze objawy przypominają infekcję grypową – pojawia się gorączka, ogólne osłabienie, czasami wymioty lub wysypka. Druga, najgroźniejsza, faza choroby z objawami neurologicznymi dotyka około 30 proc. zakażonych. U chorych mogą wystąpić zaburzenia świadomości, porażenie mięśni kończyn i nerwów czaszkowych, zaburzenia oddychania i krążenia, co w konsekwencji może prowadzić do śmierci. W wyniku przebytego kleszczowego zapalenia mózgu może dojść do wielu powikłań. Niektóre z nich, takie jak porażenie nerwów, niedowłady kończyn, uciążliwe bóle głowy czy zaburzenia psychiczne, mogą towarzyszyć choremu do końca życia.

Po rozpoznaniu KZM na podstawie badań laboratoryjnych krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego, możliwe jest jedynie leczenie objawowe. Obecnie nie dysponujemy lekami, które zwalczałyby wirusa po wywołaniu przez niego choroby. Szczególnie trudna w terapii jest neurologiczna faza choroby, która wymaga hospitalizacji przez okres do roku. Jedynym skutecznym sposobem ochrony przed kleszczowym zapaleniem mózgu jest szczepienie.

Szczepienia ochronne
Podanie szczepionki przeciwko wirusowi kleszczowego zapalenia mózgu pobudza organizm do wytwarzania przeciwciał. W momencie ukąszenia kleszcza oraz przedostania się drobnoustroju do organizmu wytworzone przeciwciała zwalczają wirusa i nie dopuszczają do rozwoju choroby.

Szczepienia ochronne zalecane są szczególnie osobom, które mają częsty kontakt z przyrodą, w tym dzieciom wyjeżdżającym na kolonie, dorosłym organizującym wypoczynek poza miastem oraz osobom zamieszkującym obszary endemiczne kleszczy. Pod względem liczby zaszczepionych osób Polska plasuje się daleko w rankingu – tylko około 1-2 proc. obywateli naszego kraju jest zaszczepionych. Dla porównania, w Austrii jest to około 90 proc. mieszkańców.

Najlepiej zaszczepić się zimą lub wczesną wiosną, aby wytworzyć odporność swojego organizmu przed nastaniem okresu wzmożonej aktywności kleszczy.

Standardowy schemat szczepień uwzględnia przyjęcie w sumie 3 dawek (dawka druga 1-3 miesiące po pierwszej dawce, dawka trzecia 9-12 miesięcy po drugiej), co daje zabezpieczenie na 3 lata. Po tym okresie zaleca się przyjęcie dawki przypominającej. Przegapienie najbardziej optymalnego czasu dla szczepień nie przekreśla jednak naszych szans. Jeśli planujemy wakacje na łonie natury, możemy zgłosić się do lekarza około 3 tygodnie przed planowanym wypoczynkiem. Lekarz może wówczas zlecić przyspieszony schemat szczepienia.