Suplementy dla komputerowców i kierowców

Widzimy świat oczami (układ optyczny) i mózgiem (przetwarzanie danych). Oba te elementy są niezbędne dla prawidłowego procesu widzenia. Jak się odżywiać, aby oczy i mózg zachowały swoją sprawność?

Patrząc komuś w oczy, dostrzegamy przede wszystkim kolor jego tęczówki. Jednak nie ma on znaczenia dla procesu widzenia. Za to odpowiada siatkówka wyścielająca dno oka. W jej centrum znajduje się żółta plamka – obszar o wyjątkowo dużym stężeniu karotenoidów. Żółte barwniki: luteina i zeaksantyna pochłaniają błękitne światło (potencjalnie najgroźniejsze dla fotoreceptorów) oraz działają antyoksydacyjnie, likwidując wolne rodniki.

W bezpośredniej bliskości siatkówki umiejscowiona jest końcówka nerwu ocznego, a powstające na siatkówce obrazy/impulsy są analizowane przez mózg. Tak więc postrzegamy świat nie tylko oczami, lecz także mózgiem.

Karotenoidy
Właściwa dieta powinna dostarczać dostateczne ilości karotenoidów – przede wszystkim luteiny i zeaksantyny, a nie tylko beta-karotenu. Ich źródłem są zielone oraz pomarańczowe owoce i warzywa.

Powojenne pokolenia zmuszano do jedzenia szpinaku, bo podobno miał dużo żelaza. Pomylono się w obliczeniach, o czym dowiedzieliśmy się po latach. Niestety do dziś wiele osób patrzy na szpinakową papkę z niechęcią. Podane w tabelce zawartości poszczególnych karotenoidów w warzywach pochodzą z kilku źródeł i sugerują, że „pokarmem dla oczu” powinien być szpinak (ze względu na luteinę) oraz czerwona papryka (jako źródło zeaksantyny).

Do pogorszenia wzroku prowadzi nieuchronny proces starzenia się. Część populacji zagrożona jest utratą wzroku z powodu degeneracji plamki żółtej (AMD), katarakty lub jaskry. W plamce żółtej oka u osób chorych na AMD stwierdzono o 30 proc. mniej luteiny i zeaksantyny niż u osób zdrowych. Może to być skutkiem choroby, a nie jej przyczyną. Warto więc zadbać o stałą obecność karotenoidów w diecie. Potwierdzają to wyniki badań epidemiologicznych (6 lat obserwacji): wyższy poziom luteiny we krwi korelował ze zmniejszonym ryzykiem AMD. Interesujące jest to, że osoby, które jadały porcję szpinaku (75 g, w tym 7,2 mg luteiny i 0,3 mg zeaksantyny) 2-4 razy w tygodniu, miały o 45 proc. mniejsze ryzyko zachorowania na AMD.

Wiadomo, że stres oksydacyjny inicjuje i przyspiesza powstawanie katarakty czy patologicznych zmian plamki żółtej oka. Dieta bogata w antyoksydanty może spowolnić te procesy. Ma też wpływ na elastyczność naczyń włosowatych czy tkanki bogatej w kolagen.

Antocyjany
Często powtarzana jest opowieść o pilotach RAF-u, którzy przed nocnymi nalotami dostawali dżem z czarnych jagód. Takie historie i wskazania ludowej medycyny zainspirowały serię badań nad widzeniem w słabym świetle z wykorzystaniem komputerowych pomiarów jakości wzroku. Spośród 30 opublikowanych badań tego typu 12 wykonano z udziałem placebo, 4 randomizowane, najbardziej rygorystyczne metodycznie, dały wynik negatywny. Na przykład w amerykańskim Naval Aerospace Medical Research Laboratory podawano młodym pilotom po 160 mg ekstraktu z czarnych jagód przez trzy tygodnie, nie obserwując istotnych zmian w ostrości wzroku ani zdolności do odróżniania kontrastów. Warto jednak podkreślić, że w 11 z 12 badań ich uczestnikami byli młodzi, zdrowi ludzie o wzroku normalnym lub lepszym od przeciętnego. Nie ma natomiast podobnych badań nad wpływem wspomnianego ekstraktu przy upośledzonym widzeniu, czyli u starszych osób z patologią. A to właśnie u nich można by oczekiwać pewnej poprawy lub przynajmniej spowolnienia tempa zmian degeneracyjnych.

Zapewnienie dobrego widzenia nocnego i ostrości wzroku było kiedyś problemem pilotów i kierowców ciężarówek. Teraz zmęczenie oczu jest także skutkiem długiego wpatrywania się w monitor. Czy pomogą nam antocyjany?

Badania na szczurach
Długoterminowych badań sprawdzających, czy antocyjany i inne polifenolowe związki korzystnie wpływają na wzrok nie można wykonywać na ludziach, gdyż byłoby nieetyczne trzymanie kogoś na diecie bez owoców i warzyw tylko po to, aby porównać efekty. Ciekawe badania wykonano na szczurach, którym przez kilka miesięcy podawano pokarmy o identycznej pojemności antyoksydacyjnej, z dodatkiem ekstraktu ze szpinaku, truskawek lub czarnych jagód. Wykonano testy sprawdzające pamięć i uczenie się, na przykład szczury miały odnaleźć platformę ukrytą pod wodą. Okazało się, że wszystkie ekstrakty wpływały korzystnie na funkcje mózgu, ale najskuteczniejszy był ekstrakt z czarnych jagód, ponieważ odwracał niekorzystne zmiany związane ze starzeniem się. Pokazują to pomiary biochemicznych parametrów charakteryzujących stres oksydacyjny w komórkach nerwowych. Następnie wykonano badania tylko z ekstraktami z czarnych jagód. Mimo podawania tej samej ilości ekstraktu, w różnym stopniu chronił on przed utratą pamięci. Działo się tak, ponieważ próbki pochodziły z różnych odmian jagód. Duże różnice w zawartości polifenoli wynikają też z miejsca i terminu zbioru czy pogody.

Dlaczego właściwości antyoksydacyjne in vitro nie są bezpośrednio związane z efektem in vivo? Prawdopodobnie wynika to z innego mechanizmu biochemicznego niż tylko antyoksydacyjny. Sugerowano, że poprawa pamięci u starych szczurów pod wpływem czarnych jagód jest związana z procesami przekazywania sygnałów z udziałem kinaz sygnałowych oraz fosfolipidów.

Warto przypomnieć, że polifenole z ekstraktu, działając antyoksydacyjnie, przeciwdziałają miażdżycy naczyń. Zarówno antocyjany, jak i katechiny poprawiają mikrokrążenie oraz zmniejszają kruchość naczyń. Dieta bogata w produkty roślinne utrzymuje w lepszym stanie układ krwionośny. Bezpośrednim skutkiem może być poprawa pracy mózgu, bowiem lepsze jest jego ukrwienie i odżywienie.

Suplementy diety
Osobom długo siedzącym przed ekranem komputera czy telewizora oraz kierowcom można polecać ciemne owoce jagodowe: czarne jagody, czarne porzeczki, aronię oraz ich przetwory (soki lub dżemy). Produkty bez cukru to antocyjany aroniowe w kapsułkach mające status suplementu diety. Dzięki suplementom w lepszej sytuacji są dziś osoby nielubiące szpinaku. Mogą sięgnąć po kapsułkę z luteiną.

Suplementy diety wspomagające wzrok powinny zawierać luteinę i zeaksantynę, antocyjany, witaminy C i E, a także mikropierwiastki wchodzące w skład antyoksydacyjnych enzymów, czyli selen i cynk.

Zawartość karotenoidów w mg/100 g