Dolegliwości oczu a cywilizacja

Wraz z rozwojem cywilizacji zmieniły się zarówno warunki pracy, jak i sposób spędzania wolnego czasu. Środowisko naturalne, w którym żyjemy, również uległo drastycznym zmianom. Znacznie zwiększyła się grupa pacjentów zgłaszających się do lekarzy z objawami podrażnienia oczu.

Należy pamiętać, że 70 proc. receptorów sensorycznych znajduje się właśnie w narządzie wzroku. Zmysł wzroku pełni u ludzi bardzo ważną rolę, ponieważ dostarcza około 80 proc. informacji o otaczającym świecie. Dlatego nawet niewielkie dolegliwości ze strony oczu powodujące objawy dyskomfortu znacznie utrudniają, a niejednokrotnie wręcz uniemożliwiają pracę lub wypoczynek.

Zgłaszane dolegliwości ze strony narządu wzroku to: zmęczenie oczu, spadek ostrości wzroku, zaczerwienienie oczu, szczypanie, pieczenie oczu, uczucie ciała obcego pod powiekami, częste mruganie, lepkość powiek, uczucie suchości, łzawienie, światłowstręt, ból oczu. W większości przypadków problemy te związane są z występowaniem zespołu suchego oka. Zależnie od kryteriów diagnostycznych oraz populacji częstość występowania tego zespołu wynosi od 5 do 35 proc.

Syndrom chorego budynku
Objawy ze strony oczu mogą zależeć od czynników zewnętrznych, czyli warunków ergonomicznych środowiska, oraz wewnętrznych, związanych z ogólnym stanem zdrowia, a szczególnie ze stanem narządu wzroku. Do czynników zewnętrznych można zaliczyć warunki panujące w pomieszczeniach, w których pracujemy lub mieszkamy, np. oświetlenie, warunki mikroklimatyczne. Nadmierne zagęszczenie pracowników w jednym pomieszczeniu, klimatyzacja, brak kontroli temperatury i wilgotności powietrza powoduje, że dochodzi do nasilenia objawów, takich jak: letarg (57 proc.), niedrożność nosa (47 proc.), suchość w gardle (46 proc.), ból głowy (46 proc.) i uczucie suchości oczu (35 proc.). Wyniki badań przeprowadzonych na pracownikach biurowych spowodowały, że w 1982 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oficjalnie uznała syndrom chorego budynku (ang. Sick Building Syndrome) za problem zdrowotny.

Zła jakość powietrza w pracy, a czasami i w domach, które też są coraz bardziej szczelne i klimatyzowane, stosowanie coraz większych ilości chemicznych środków czyszczących czy zapachowych powoduje podrażnienie oczu. Duże zanieczyszczenie powietrza, szczególnie w dużych aglomeracjach miejskich, klimatyzacja w samochodach i w hipermarketach powoduje nasilenie objawów suchości oczu.

Przemęczony wzrok
Następnym czynnikiem zewnętrznym mającym niewątpliwy wpływ na narząd wzroku jest czas, organizacja i rodzaj wykonywanej pracy. Obecnie, w czasach komputeryzacji, już nawet u dzieci narząd wzroku jest przemęczany zbyt dużą ilością intensywnej pracy wzrokowej z bliska. Stąd m.in. objawy krótkowzroczności szkolnej.

Jest coraz mniej stanowisk pracy, na których nie występują monitory ekranowe. Osoby wykonujące prace precyzyjne, wymagające dużego wysiłku wzrokowego, również częściej niż w innych grupach zawodowych będą uskarżać się na nasilenie objawów ze strony oczu.

Styl życia
Jeżeli osoby, które w pracy intensywnie używają narządu wzroku, również po pracy będą wykonywać czynności wymagające napięcia akomodacji do dali lub bliży (np. kierowanie pojazdem, oglądanie telewizji, czytanie, nauka czy gry komputerowe), wówczas wymienione wyżej dolegliwości ze strony oczu będą występować częściej. Jak widać, również styl życia odgrywa istotną rolę. Palenie papierosów czy przebywanie w pomieszczeniach, gdzie występuje dym tytoniowy, także podrażnia oczy.

Stosowanie różnych kosmetyków może powodować nie tylko podrażnienia, ale i odczyny alergiczne skóry powiek i spojówek. Ale problem alergii narządu wzroku to temat na kolejny artykuł. Stosowanie soczewek kontaktowych u połowy osób używających tego rodzaju korekcji wad wzroku daje uczucie suchości i objawy podrażnienia.

Czynników zewnętrznych, które mogą wpływać na nasze oczy, jest coraz więcej. Pęd życia i towarzyszące mu przewlekłe przemęczenie mogą powodować osłabienie zdolności organizmu do regeneracji. Dzieci mają coraz mniej czasu na zabawę z rówieśnikami na świeżym powietrzu, a dorośli na prawdziwy relaks i wypoczynek, w trakcie którego odpoczywa także narząd wzroku.

Czynniki wewnętrzne
Na nasilenie objawów suchego oka czy zmęczenia narządu wzroku mogą mieć wpływ również czynniki wewnętrzne, takie jak wiek czy płeć. Wraz z wiekiem zmniejsza się ilość produkowanych łez. Suchość oka dotyka częściej kobiet (63 proc.) niż mężczyzn (37 proc.). Do tego mogą dołączyć się choroby ogólnoustrojowe, wady i schorzenia narządu wzroku oraz leki przyjmowane przewlekle.

Z około 100 różnych typów zespołu suchego oka wyróżnia się 10 grup zaburzeń: związanych z wiekiem, hormonalnych, farmakologicznych, immunologicznych, związanych z nieprawidłowym odżywianiem, dysgenetycznych, zapalnych, urazowych, neurogennych i tantalicznych.

Objawy i leczenie
Wiele z wymienionych czynników zewnętrznych i wewnętrznych nakłada się na siebie i wtedy objawy ze strony narządu wzroku pojawiają się dużo wcześniej i są znacznie intensywniejsze. Ogólne objawy zmęczenia oczu to: bóle głowy, zaburzenia koncentracji, zawroty głowy, nudności czy nerwice. Objawy ze strony narządu wzroku wywołane wyżej wymienionymi czynnikami nie tylko znacznie pogarszają jakość życia, ale również mogą prowadzić do komplikacji ocznych.

Postępowanie w przypadku rozpoznania zespołu suchego oka polega przede wszystkim na wyeliminowaniu lub zminimalizowaniu przyczyny dolegliwości. W przypadku intensywnej pracy wzrokowej należy robić przerwy średnio co 35-45 minut. Istotne jest także utrzymywanie właściwej temperatury i wilgotności w pracy i w domu. Następnym równie ważnym krokiem jest stosowanie leków nawilżających rogówkę. W cięższych przypadkach stosuje się leki stymulujące wydzielanie łez, zamykanie punktów łzowych za pomocą zatyczek silikonowych czy lasera, a nawet leczenie operacyjne. Zastosowanie preparatów sztucznych łez eliminuje większość objawów, pozwalając efektywnie pracować i wypoczywać. Biorąc pod uwagę duży wybór tych preparatów, można je dowolnie dopasować zarówno do przyczyny dolegliwości, jak i upodobań pacjenta. Mogą występować w postaci kropli lub żelu, w pojemnikach wielodawkowych lub jednorazowych z zamykanym aplikatorem. Liczba różnorodnych dostępnych bez recepty preparatów sztucznych łez znacznie ułatwia leczenie wymienionych wyżej dolegliwości oczu.
dr Alicja Pas-Wyroślak
Instytut Medycyny Pracy w Łodzi