Schizofrenia – choroba społeczna

Schizofrenia jest dość często występującą chorobą. W Polsce choruje na nią około pół miliona osób. Szacuje się, że dla każdego z nas ryzyko zachorowania na tę chorobę wynosi około 1 proc.

Słowo „schizofrenia” pochodzi od greckiego schizis (rozpad, rozszczepienie) oraz fraenia (umysł, wola). Tego pojęcia po raz pierwszy użyto na początku XX wieku. Obraz tej choroby jest niezwykle zróżnicowany. Według IDC-10 (Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych) cechuje się podstawowymi i charakterystycznymi zaburzeniami myślenia i spostrzegania oraz niedostosowanym i spłyconym afektem (spłaszczenie uczuć, niemożność odczuwania wielkiej radości czy smutku, reakcje całkowicie nieadekwatne do sytuacji).

Przyczyny i czynniki ryzyka
Przyczyny choroby nie są do końca jasne. Wśród czynników ryzyka podaje się niski status społeczno-ekonomiczny, pokrewieństwo z osobą chorą, płeć męską, wczesne uszkodzenia mózgu i inne.

Oprócz przyczyn genetycznych zwraca się uwagę na potencjalną rolę czynników infekcyjnych, w tym głównie wirusów neurotropowych oraz defektów immunologicznych. W drugiej połowie XX wieku pojawiła się teoria uwrażliwienia (podatności na stres), według której jeszcze w okresie przedchorobowym u osoby, która w przyszłości zachoruje na schizofrenię, występują pewne czynniki predysponujące do zaistnienia choroby. Nowsza teoria neurorozwojowa zakłada, że schizofrenia jest skutkiem istnienia w mózgu deficytów strukturalnych (głównie w korze przedczołowej) oraz wynikającej z tego nieprawidłowej aktywności obwodów neuronalnych. Pojawienie się tych nieprawidłowości związane jest z wczesnymi etapami rozwoju mózgu, a więc jeszcze z okresem płodowym (np. infekcje wirusowe, konflikt serologiczny, hipoksja, głód). Polegają one na zmniejszeniu liczby neuronów oraz funkcjonalnych połączeń między nimi.

Objawy choroby
W schizofrenii mamy do czynienia z tzw. objawami pozytywnymi (wytwórczymi), do których należą urojenia, omamy, zaburzenia mowy, objawy katatoniczne (pobudzenie, osłupienie, mutyzm), dezorganizacja myślenia i wypowiadania się (nielogiczność, nieskładność), dezorganizacja zachowań i emocji (ambiwalencja, grymasowanie, manieryzmy, stereotypie). Obok objawów pozytywnych obserwuje się także objawy negatywne (ubytkowe), takie jak: wypalenie, wycofanie się z życia społecznego, uczucie obcości, inności, zaburzenia kontaktu, jak również objawy depresyjne oraz zaburzenia funkcji poznawczych i wykonawczych.

W schizofrenii za podstawowy deficyt poznawczy uważane są zaburzenia pamięci operacyjnej, będącej jednym z rodzajów pamięci krótkotrwałej. Wpływa ona na poczucie realności, świadomość własnego istnienia, przechowuje informacje istotne z punktu widzenia aktualnie rozwiązywanego problemu, umożliwia podejmowanie decyzji i działań na podstawie już uzyskanych wyników, czyli integrację czynności złożonych.

Deficyty poznawcze pod postacią zaburzeń rozwoju mowy, zaburzeń uwagi, czy też zaburzeń koordynacji wzrokowo-ruchowej pojawiają się już u dzieci, które w przyszłości zachorują na schizofrenię. W okresie przedchorobowym objawy te nasilają się. Im później wykryje się chorobę, tym trudniej jest z nimi walczyć.

Rodzaje schizofrenii
Według ICD-10 wyróżniamy następujące rodzaje schizofrenii:

• paranoidalna (najczęstsza), która charakteryzuje się rozbudowanym systemem urojeń, najczęściej prześladowczych, szczególnego posłannictwa, wysokiego pochodzenia oraz omamów głosowych, węchowych lub smakowych;
• hebefreniczna, charakteryzująca się przede wszystkim niespójnością, absurdalnością zachowania oraz nieadekwatnością emocji do sytuacji. Widoczna jest tendencja do izolowania się. Omamy i urojenia nie są nasilone;
• katatoniczna, w której cechą dominującą są nasilone zaburzenia psychomotoryczne – od osłupienia po hiperkinezę. Chorzy potrafią pozostawać w nienaturalnych pozycjach ciała przed długi czas;
• niezróżnicowana to rodzaj schizofrenii, której objawy nie są charakterystyczne dla powyższych postaci lub też wykazują cechy kilku z nich;
• rezydualna – charakteryzuje się długotrwałymi objawami negatywnymi: zachowaniami aspołecznymi, izolacją, zaniedbaniem, apatią, jak również myśleniem magicznym. Nie występują przy tym omamy i urojenia.

Terapia schizofrenii
W przebiegu choroby daje się zauważyć defensywny tryb życia pacjenta, wycofanie, bierność, brak zainteresowań oraz ograniczenie sposobu wyrażania uczuć, potrzeb i emocji. Wynika to zarówno z charakteru choroby, jak i z faktu powszechnego niezrozumienia schizofrenii przez społeczeństwo. Izolując się od świata zewnętrznego, chory znajduje schronienie w świecie swoich wyobrażeń.

Obecnie oprócz farmakoterapii duży nacisk kładzie się na psychoterapię, psychoedukację oraz terapię rodzin. Chory powinien otrzymać wsparcie ze strony swoich bliskich oraz otoczenia, by przy współtowarzyszącej farmakoterapii móc normalnie funkcjonować, spełniać się zawodowo, społecznie i rodzinnie.

Pozytywnym zjawiskiem jest powstawanie coraz większej liczby klubów samopomocy oraz stowarzyszeń rodzin chorych na schizofrenię. Powstają organizacje o zasięgu krajowym oraz międzynarodowym, jak również programy psychoedukacyjne dla chorych i ich rodzin.

Terapia środowiskowa
Od kilku lat w Polsce rozwija się tzw. psychiatria środowiskowa, która opiera się na leczeniu pacjenta w jego naturalnym środowisku. Odchodzi się obecnie od psychiatrii typu izolacyjnego, likwiduje duże szpitale psychiatryczne. Jeśli tylko stan pacjenta na to pozwala, leczenie odbywa się w poradniach, na oddziałach dziennych i rehabilitacyjnych oraz w innych ośrodkach pozaszpitalnych.

Duży postęp obserwuje się w farmakoterapii schizofrenii. Klasyczne neuroleptyki (I generacji), m.in. chlorpromazyna, haloperidol, których skuteczność oceniało się z punktu widzenia ustępowania objawów pozytywnych, wypierane są obecnie przez neuroleptyki atypowe (II generacji). Należą do nich: olanzapina, risperidon, aripiprazol. Mają one za zadanie również poprawę funkcji poznawczych, niwelowanie objawów negatywnych oraz poprawę jakości życia pacjentów.

Bibliografia dostępna u autorki.