Rola farmaceuty szpitalnego

Rola farmaceuty we współczesnym społeczeństwie jest nie do przecenienia. Powinien on współuczestniczyć w procesie leczenia przez zapewnienie fachowej, obiektywnej i rzeczowej informacji o lekach, a także minimalizować koszty stosowania leków.

Wydatki na leki i wyroby medyczne stanowią około 25 proc. wszystkich kosztów szpitalnych. Powoduje to konieczność wprowadzania takich rozwiązań organizacyjnych, których efektem jest optymalizacja kosztów leczenia. Uzyskanie oszczędności możliwe jest m.in. w wyniku sprawnego zarządzania lekami i wyrobami medycznymi w aptece szpitalnej. Można to osiągnąć poprzez systematyczne prowadzenie receptariusza szpitalnego, weryfikację prowadzonych przetargów na leki i wyroby medyczne, współuczestniczenie w opracowaniu szpitalnej polityki antybiotykowej, monitorowanie zapasów leków i wyrobów medycznych w oddziałach szpitalnych, kontrolowanie apteczek oddziałowych, wprowadzanie innowacyjnych systemów (unit-dose), a także analizowanie kosztów i przygotowanie zestawień zużycia leków.

Receptariusz szpitalny
Narzędziem służącym właściwemu i racjonalnemu wykorzystaniu środków finansowych wyłącznie na skuteczne postępowanie farmakologiczne jest receptariusz szpitalny. Powinien on zawierać: listę osób wchodzących w skład Komitetu Terapeutycznego, listy leków, procedury umieszczania i usuwania leków z listy, podstawowe wytyczne i standardy oraz zasady kontroli.

Listy leków powstają w oparciu o wykazy preparatów przedstawione przez Komitet Terapeutyczny. Kieruje się on ich skutecznością, dostępnością na polskim rynku, specyfiką oddziałów oraz zależnościami ekonomicznymi. Szpitalna lista leków jest systematycznie aktualizowana i dostosowywana do wytycznych krajowych, rodzaju kontraktu podpisanego z Narodowym Funduszem Zdrowia oraz potrzeb pacjentów.

Najtańszy odpowiednik
Zgodnie z konstytucyjnym obowiązkiem zapewnienia przez państwo równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, racjonalizacja systemu zaopatrywania oddziałów i aptek szpitalnych w produkty lecznicze i wyroby medyczne wymaga wprowadzenia pewnych rozwiązań organizacyjno-prawnych. Powinny one zapewnić hospitalizowanym pacjentom skuteczną i bezpieczną farmakoterapię według zasady: najtańszy odpowiednik dla danej substancji czynnej, której dawka dzienna jest najtańsza. Takie są główne założenia programu „Polityka lekowa państwa 2004-2008” oraz ustawy Prawo zamówień publicznych. Przedmiot zamówienia musi być opisany w sposób jednoznaczny i wyczerpujący. Farmaceuta szpitalny nie może opisywać przedmiotu zamówienia tak, aby firmy farmaceutyczne produkujące leki generyczne zostały wykluczone z uczestnictwa w procedurach przetargowych. Wszystkie produkty lecznicze muszą być opisane za pomocą nazw międzynarodowych, a antybiotyki powinny być ujmowane w pakietach jednopozycyjnych, aby wykluczyć „układanie ich pod producenta”.

Szpitalna polityka antybiotykowa
Odpowiedni dobór antybiotyku musi być oparty na rzetelnym doświadczeniu klinicznym. Podstawą wyboru powinny być przede wszystkim wskazania zaaprobowane przez organ rejestracyjny oraz stan oporności drobnoustrojów zmieniający się co pewien czas w określonym terenie.

Lista antybiotyków stosowanych jako leki zastrzeżone (III rzutu) ustalana jest przez Komitet Terapeutyczny zgodnie z zaleceniami krajowymi i stanem lokalnej oporności drobnoustrojów. Lista ta obowiązuje wszystkich lekarzy pracujących w danym szpitalu.

Profilaktyka okołooperacyjna – w określonych i powszechnie przyjętych wskazaniach – zapobiega rozwijaniu się infekcji związanych z zabiegiem. Zagrażająca infekcja jest proporcjonalna do ryzyka związanego z rodzajem zabiegu operacyjnego, wybranej techniki operacyjnej oraz wieku i stanu ogólnego pacjenta.

Stosowanie terapii sekwencyjnej polega na zastąpieniu pozajelitowego sposobu podawania leku formą doustną w sytuacji znacznej poprawy stanu klinicznego chorego. Terapia sekwencyjna, oprócz obniżenia kosztów farmakoterapii, podnosi komfort leczenia, pozwala na szybsze wypisanie chorego ze szpitala z zaleceniem kontynuacji antybiotykoterapii w domu oraz zmniejsza ryzyko zakażenia chorego oporną florą szpitalną.

Kontrolowanie apteczek oddziałowych
Odpowiednie programy komputerowe ułatwiają monitorowanie przez apteki szpitalne stanu zapasów magazynowych leków na poziomie gwarantującym bieżące potrzeby oddziału i prawidłowe funkcjonowanie szpitala w nagłych sytuacjach. Czas magazynowania leków w oddziale, po pobraniu ich z apteki szpitalnej, nie powinien przekraczać 7 dni. Przy odpowiednim gospodarowaniu preparatami leczniczymi, stan magazynowy leków w oddziale szpitalnym w każdym dniu miesiąca powinien odpowiadać 25 proc. wartości miesięcznego zużycia leków. Każde inne rozwiązanie powoduje nieuzasadnione zakupy leków. Racjonalne gospodarowanie zapasami związane jest także ze wzrostem kosztu kredytu kupieckiego, jaki szpital ponosi w sytuacji nadmiernego magazynowania leków w oddziałach. Kontrola apteczek oddziałowych pozwala uniknąć kosztów związanych z utylizacją przeterminowanych leków.

System unit-dose
System ten polega na indywidualnym przygotowaniu wszystkich leków, w dawkach potrzebnych do leczenia wskazanego pacjenta. Farmaceutyki są wydawane z apteki w opakowaniach przygotowanych i opisanych przez pracownika apteki wewnątrzszpitalnej. Każde podanie leku jest odnotowywane w systemie komputerowym. Opierając się na wynikach badań statystycznych w krajach europejskich, wdrożenie systemu unit-dose przyniosło szpitalom oszczędności powyżej 20 proc. System ten ma też znaczenie w podniesieniu bezpieczeństwa leczenia pacjenta. Uzyskujemy gwarancję, iż podany specyfik jest właściwym lekiem w odpowiedniej dawce. System unit-dose wprowadzany jest w Polsce incydentalnie z powodu bardzo wysokich kosztów zakupu odpowiedniego sprzętu.

Sprawozdanie przyjazne szpitalowi
W skutecznym zarządzaniu szpitalem przydatne są przygotowywane przez farmaceutę sprawozdania statystyczne sporządzone na podstawie danych komputerowych. Ich analiza ułatwia zarządowi szpitala podejmowanie decyzji dotyczących polityki lekowej oraz utrzymanie płynności finansowej placówki w systemie niedoboru środków przeznaczanych na opłacanie procedur medycznych ze strony płatnika. Opracowania takie ułatwiają wyciąganie wniosków i podsumowanie różnych okresów rozliczeniowych. Umożliwiają także indywidualizację oceny pracy poszczególnych oddziałów i ich ordynatorów.

tekst:
dr Kinga Rauer
UM im. Karola Marcinkowskiego,
Samodzielny Publiczny ZOZ w Gostyniu, apteka szpitalna

Tadeusz Smyrek
z-ca Dyrektora ds. Lecznictwa Samodzielnego Publicznego ZOZ w Gostyniu