Przeciążenia układu ruchu

Długotrwałe siedzenie przed ekranem monitora często jest obowiązkiem, na który wzrost promocji aktywnego trybu życia nie ma bezpośredniego wpływu. Zarówno długotrwały brak aktywności, jak i zbyt intensywny trening fizyczny mogą skutkować dolegliwościami bólowymi w okolicach kręgosłupa, szczególnie w obrębie odcinka krzyżowo-lędźwiowego i nóg.

Statystyki mówią, że w krajach europejskich na dolegliwości związane z przeciążeniem cierpi około 5-11 proc. populacji, natomiast około 75 proc. kosztów związanych z tym zespołem schorzeń spowodowanych jest absencją w pracy.

Korelacje
Najczęstszym skutkiem długotrwałego siedzenia lub przeciwnie, przetrenowania, są bóle pleców ze współistniejącymi niekiedy bólami kończyn dolnych. Tylko w Europie cierpią z tego powodu około 44 miliony osób, co skutkuje utratą 600 milionów dni roboczych w ciągu roku, spadkiem produktywności oraz kosztami rehabilitacji.
Przeprowadzono liczne badania epidemiologiczne, które wskazują na wysoki stopień korelacji pomiędzy prawdopodobieństwem wystąpienia dysfunkcji w obrębie układu mięśniowo-szkieletowego a rodzajem i satysfakcją z pracy, aktywnością fizyczną, wiekiem oraz indeksem masy ciała. Ponieważ kręgosłup stanowi skomplikowaną, połączoną ze sobą sieć nerwów, mięśni, kości oraz ścięgien, ból może mieć charakter niespecyficzny i promieniować zarówno w obrębie kończyn, jak i narządów wewnętrznych. Stanowi to duże utrudnienie we właściwej diagnozie, jak również może świadczyć o innych, współistniejących chorobach.

Przyczyny dysfunkcji
Niestety, trudno jednoznacznie określić definicję zaburzeń mięśniowo-szkieletowych związanych z długotrwałym przeciążeniem. Zwykle mają one charakter niespecyficzny oraz nawracający, o zmiennym stopniu nasilenia bólu i ograniczeń ruchowych. Również ich przebieg jest bardziej zróżnicowany aniżeli przewidywalny lub stabilny, a pacjenci niekiedy zgłaszają się po pomoc dopiero po kilku miesiącach od momentu pojawienia się bólu.

U osoby siedzącej zaburzenia mięśniowo-szkieletowe mogą mieć podłoże w zmianach aktywacji określonych grup mięśni, co skutkuje zmianami posturalnymi, przyjmowanymi mimowolnie w celu minimalizacji uczucia dyskomfortu. Może to być związane z przewlekłym przyjmowaniem pozycji, która prowadzi do fizjologicznego „zmęczenia” mięśni, w tym np. prostownika kręgosłupa. Natomiast u sportowców najczęściej zgłaszanymi dolegliwościami są te, które wynikają z uszkodzenia jednostki ścięgno – mięsień. Warto wspomnieć, iż tylko w jednym z czterech randomizowanych badań klinicznych (które są złotym standardem świadczącym o wadach i zaletach danej terapii) stwierdzono, iż rozgrzewka przed wysiłkiem może pomóc w uniknięciu kontuzji. W pozostałych nie udowodniono pozytywnego wpływu rozgrzewki, a niektórzy autorzy postulują wręcz wzrost ryzyka uszkodzenia układu ruchu. Wymaga to jednak dopracowania metod badawczych i poprawy weryfikacji punktów końcowych. Duże znaczenie mogą mieć ćwiczenia rozciągające tuż po zakończeniu wysiłku fizycznego, mogące poprawić elastyczność mięśni i ścięgien.

Ogólnie, przyczyny zaburzeń tego typu mogą być dwojakie: zapalne oraz mechaniczne (uciskowe). Prawdopodobnie jednak oba mechanizmy odgrywają istotną rolę w rozwoju tej grupy schorzeń. Obecnie jednak, bez względu na etiologię, stosowane leczenie jest dość podobne, ponieważ grupę tych dolegliwości uważa się za względnie homogenną. Należy tu wyróżnić leczenie w postaci zmiany stylu życia, rehabilitacji oraz terapię farmakologiczną (ogólną i miejscową).

Możliwości leczenia
Zmiana stylu życia odnosi się do rozpoczęcia ćwiczeń aerobowych (np. programy fitness), trwających co najmniej 30 minut dziennie. Rehabilitacja ma na celu przywrócenie ruchomości usztywnionych grup mięśni i stawów, może mieć charakter zarówno masażu, hydroterapii lub np. nauki technik relaksacji.

Ze względu na dostępność i skuteczność, szczególną rolę mogą odgrywać preparaty dostępne bez recepty. Jednak ich właściwy dobór nie jest prosty ze względu na długotrwały bilans korzyści i ryzyka. Również dowody wspierające użycie poszczególnych substancji czynnych farmakologicznie są bardzo zróżnicowane. Największe znaczenie mają preparaty podawane doustnie, ponieważ preparaty podawane miejscowo wykazują ograniczoną wchłanialność i penetrację w głąb uszkodzonych tkanek. Stosowane preparaty w schorzeniach okolic kręgosłupa, w zależności od ich skuteczności, przedstawia tabela.

Obecnie rekomenduje się, aby lekami pierwszego rzutu był paracetamol oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne. Choć nie udowodniono wysokiej skuteczności paracetamolu, to jego stosowanie nie wiąże się też z istotnym ryzkiem wystąpienia działań niepożądanych. Natomiast inne niesteroidowe leki przeciwzapalne charakteryzują się dość szerokim spektrum działań ubocznych. Ze względu na brak idealnego preparatu w tej grupie farmakoterapeutycznej, należy poinformować pacjenta o możliwych niskich lub umiarkowanych efektach leczenia. Terapie długotrwałe powinny być stosowane wyłącznie u pacjentów, którzy zgłaszają jednoznaczną poprawę bez istotnych działań niepożądanych. Pozostałe grupy leków wymienione w tabeli powinny być uważane jedynie za wspomagające terapię pierwszego rzutu. Opioidy oraz benzodiazepiny ze względu na siłę działania oraz ryzyko uzależnienia mogą być stosowane wyłącznie w określonych grupach pacjentów. Zwykle jednak nie znajdują zastosowania ze względu na potrzebę długotrwałego przyjmowania.

Dolegliwości bólowe zgłaszane przez osoby długotrwale siedzące oraz sportowców są bardzo częste. Terapia zwykle polega na rozpoczęciu lub utrzymaniu aktywności fizycznej i doustnym stosowaniu paracetamolu lub preparatów z grupy NLPZ. Należy jednak wykluczyć ryzyko chorób współistniejących, ponieważ przyjmowanie leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych może skutecznie maskować obecność innych schorzeń.

Piśmiennictwo
1. Schäfer A., Hall T., Briffa K. Classification of low back-related leg pain-a proposed patho-mechanism-based approach. Manual Therapy 2009; 14: 222-30.
2. Weldon S.M., Hill R.H. The efficacy of stretching for prevention of exercise-related injury: a systematic review of the literature. Man Ther 2003; 8(3): 141-50.
3. Krismer M., van Tulder M. Low back pain (non-specific). Best Practice & Res Clin Rheum 2007; 21(1): 77-91.
4. Walker B.F., Williamson O.D. Mechanical or inflammatory low back pain. What are the potential signs and symptoms? Man Ther 2009; 14: 314-20.
5. Chou R. Pharmacological management of low back pain. Drugs 2010; 70(4):
387-402.
6. Roelofs P.D.D.M., Deyo R.A., Koes B.W., et al. Nonsteroidal anti-inflammatory drugs for low back pain. An updated Cochrane review. Spine 2008; 33(16): 1766-74.