Plaga podróbek leków

Pół biedy, jeśli lek, który pacjent kupi przez internet, nie będzie skuteczny. Gorzej, gdy zawiera substancje, które mogą szkodzić zdrowiu. A tak jest coraz częściej. W Polsce rynek sfałszowanych leków kwitnie.

Problem podrabianych leków rośnie, choć jego skala w Polsce jest nieznana. Podrabiane środki można kupić na bazarach, w siłowniach, klubach fitness, jednak około 50 proc. podrabianych leków jest sprzedawanych przez internet. Głównie są to produkty lecznicze i suplementy diety pochodzące z Egiptu, Indii, Pakistanu oraz krajów byłego ZSRR. Rynek nielegalnego obrotu lekami rozwija się bardzo szybko na całym świecie. Obecnie wynosi on około 1/10 światowego obrotu lekami.
Coraz więcej osób w Polsce decyduje się na zakup leków w internecie. W 2009 roku zrobiło tak 4 proc. polskich internautów. Leki takie są tańsze niż w aptekach, a ich zakup jest łatwy. Jak pokazuje badanie Megapanel PBI/Gemius z 2011 roku, w ciągu ostatnich 5 lat liczba osób zainteresowanych tematyką zdrowia i poszukujących tego typu informacji w internecie wzrosła 5 razy. 88 proc. badanych wskazało internet jako źródło swojej wiedzy o zdrowiu (lekarza wskazało 73 proc.). 25 proc. internautów zakupiło w internecie witaminy lub kosmetyki apteczne, 16 proc. – preparaty wspomagające odchudzanie, a 14 proc. – leki OTC.

Podejrzane grupy
Najczęściej fałszowaną grupą leków są środki na podniesienie potencji – zwykle viagra i jej pochodne. Zawierają substancje czynne: sildenafil, tadalafil, wardenafil. Po wpisaniu nazwy leku w wyszukiwarkę internetową, pojawia się kilkadziesiąt stron, na których można kupić bez recepty środki na potencję. Na stronach tych często nie ma ostrzeżeń przed stosowaniem leków, ani wzmianki, by przed rozpoczęciem kuracji skorzystać z porady lekarza. Można za to przeczytać informacje, mające utwierdzić kupującego w przekonaniu, że leki są w pełni bezpieczne, np.: „Levitra jest ostatnim hitem na rynku preparatów na potencję. Lek działa około 12 godzin. Levitra, w odróżnieniu od Viagry i Cialis, jest preparatem szczególnie lubianym przez cukrzyków oraz osoby po operacji gruczołu krokowego”.

Wpis z konkurencyjnej strony internetowej, powołujący się na wyrwaną z kontekstu opinię prof. Lwa-Starowicza: „Terapia z wykorzystaniem Cialis umożliwia mężczyźnie cierpiącemu na zaburzenia erekcji i jego partnerce powrót do normalnego życia seksualnego. «Dzięki Cialisowi (tadalafil) życie intymne mężczyzn z zaburzeniami erekcji nie jest już uzależnione od godziny przyjęcia preparatu, zbliżenia są bardziej spontaniczne i nie wiążą się ze stresem» – powiedział prof. Zbigniew Lew-Starowicz”.
Leki na potencję można kupić bez problemu. Im więcej, tym taniej. Nikt nie pyta o receptę. Przy większych zakupach otrzymuje się gratisowe tabletki.

– Warto wiedzieć, że stosowanie Viagry lub sfałszowanej Viagry może powodować objawy sercowo-naczyniowe, takie jak kołatanie serca, tachykardia, migotanie przedsionków, podwyższenie lub obniżenie ciśnienia. Wiele leków stosowanych w chorobach serca wchodzi w interakcje z sildenafilem. Konsekwencje to m.in. zwiększone ryzyko podwyższenia ciśnienia tętniczego, udaru mózgu – ostrzega Michał Pstrągowski z Głównego Inspektoratu Farmaceutycznego.

Inną grupą często fałszowanych leków są środki na odchudzanie. Te w nielegalnym obrocie zwykle zawierają substancje wycofane z legalnego obiegu, np. sibutraminę. W 2010 roku decyzją Komitetu do spraw Leków przy Europejskiej Agencji Leków, została ona wycofana z krajów UE. Wyniki badań u pacjentów po 50. roku życia wykazały, że sibutramina znacznie zwiększa ryzyko zawału mięśnia sercowego i udaru mózgu.

– Lida, chiński preparat na odchudzanie, bardzo popularny na forach, jest reklamowany, że zawiera tylko naturalne składniki. W rzeczywistości znajduje się w nim sibutramina, w dawkach znacznie przekraczających dzienną dopuszczalną – mówi Michał Pstrągowski. – A trzeba pamiętać, że przeciwwskazaniami do stosowania sibutraminy są m.in. niewydolność wątroby, nadciśnienie, zaburzenia rytmu serca. Na początku stosowania nie ma niepożądanych objawów, pacjent, który nawet słyszał o tym, że mogą się one pojawiać, nie zauważy ich. Występują dopiero po około trzech miesiącach, i to nawet po zaprzestaniu przyjmowania leku. Na stronach internetowych nie ma jednak żadnych ostrzeżeń.

Często fałszowane są też leki stosowane w terapii choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, wywołanej działaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (Arthrotec, Arthrotec Forte). Na forach leki te są kupowane w celu przerwania ciąży. Nie ma żadnych ostrzeżeń przed skutkami ubocznymi (a jednym z nich może być bezpłodność).

Fałszowane są też sterydy anaboliczne, powodujące przyrost masy mięśniowej, produkty weterynaryjne stosowane w leczeniu zakażeń bakteryjnych u zwierząt. Podrabia się również – co jest bardzo niebezpieczne – leki specjalistyczne np. stosowane w onkologii, leczeniu wirusa HIV, cukrzycy.

Strony pod lupą
Większość stron internetowych, na których można kupić fałszowane leki, powinna od razu wzbudzić podejrzenie. Informacje nie są przekazywane profesjonalnie, brakuje danych teleadresowych.

– Rosnąca popularność internetu i prostota zakupów stanowi pole do nadużyć. Aby zacząć sprzedaż przez internet, wystarczy skorzystać z jednego z setek dostępnych na rynku gotowych modułów oprogramowania, zarejestrować się, automatycznie skonfigurować system i wystawić produkty na sprzedaż – mówi Rafał Wosztyl, dyrektor Apteki Internetowej Dbam o Zdrowie. – Sprzedający w zasadzie nie musi mieć żadnej wiedzy i nie musi ponosić żadnych nakładów finansowych na rozpoczęcie działalności, dlatego ta forma jest dostępna dla bardzo szerokiego grona osób, a kontrola – bardzo trudna.
Niebezpieczne jest też to, że coraz częściej pojawiają się strony tworzone profesjonalnie, na których zawarty jest opis metod leczenia i porady o charakterze medycznym. Pacjentowi trudno stwierdzić, czy wiadomości są rzetelne, czy nie.
– W dniach 5-12.10.2010 roku policja wraz z GIF wzięła drugi raz udział w międzynarodowej akcji PANGEA III, skierowanej w nielegalny handel lekami prowadzony m.in. przez internet. W ramach akcji wszczęto 33 postępowania przygotowawcze, zabezpieczono ponad 17 tys. sztuk tabletek i opakowań nielegalnych leków – mówi podinspektor Tomasz Żołędowski z KG Policji.
– To kilka razy więcej niż w poprzednim roku.

Choć policja twierdzi, że monitoruje podejrzane strony, nie rozwiązuje to problemu. Strony internetowe, na których można kupić fałszowane leki, pojawiają się jak grzyby po deszczu.

Jak walczyć z podróbkami? Konieczne jest m.in. przeprowadzenie akcji edukacyjnej wśród pacjentów, ale na razie ani GIF, ani Ministerstwo Zdrowia, ani policja nie mają na to pieniędzy. Proceder będzie kwitł, dopóki pacjenci będą kupować sfałszowane leki, nieświadomi, że są one sfałszowane i że w ten sposób sami narażają własne zdrowie.

W 2010 r. polska Służba Celna wykryła 525 przesyłek zawierających towary niebezpieczne i niespełniające norm, a także zatrzymała blisko 3,5 mln sztuk produktów podrabianych i pirackich o wartości 460 mln zł (w tym także podrabiane leki). Niedawno przemyt popularnych środków na potencję Viagry i Cialis – w sumie ponad 6 tysięcy tabletek nieznanego pochodzenia i o nieznanym składzie – udaremnili funkcjonariusze Służby Celnej na polsko-ukraińskim przejściu granicznym w Hrebennem. Wartość rynkowa zatrzymanego towaru to ponad 200 tys. zł.

Jedną z największych udaremnionych prób przemytu lekarstw na lubelskim odcinku granicy w ostatnich latach było ujawnienie dokonane przez funkcjonariuszy w listopadzie 2007 r. Białoruski trener przewoził w kajakach trzy worki z lekarstwami i odżywkami dla sportowców. Funkcjonariusze doliczyli się w sumie 120 różnych substancji.

Wszystkie leki pochodzące z przemytu są niszczone.
Marzena Siemieniuk,
Izba Celna w Białej Podlaskiej

Niebezpieczny, czyli jaki?
Sfałszowany produkt leczniczy to nieodpowiedniej jakości lek, który został nielegalnie wyprodukowany. Najczęściej zawiera zbyt małą ilość substancji czynnej, niewłaściwą substancję czynną lub taką, która jest niedopuszczona do stosowania. Często są w nim toksyczne zanieczyszczenia. Zdarza się, że nawet jednokrotne przyjęcie sfałszowanego produktu leczniczego może spowodować utratę zdrowia lub śmierć.