Piękno z błota

Borowina to bogactwo kwasów organicznych i soli mineralnych. Znana jest ze swych właściwości przeciwbólowych i przeciwzapalnych; szeroko wykorzystywana jest także w kosmetologii.

Borowina należy do grupy peloidów – osadów humusowych, tworzących się pod powierzchnią wody z obumarłych roślin oraz minerałów w procesie beztlenowego rozkładu. Jest ona najgłębiej położoną warstwą torfu, o największym stopniu humifikacji. Borowina w naturalnej postaci jest gruboziarnista i jako taka nie nadaje się do zabiegów kosmetycznych. Dlatego rozdrabnia się ją tak, aby ziarna miały średnicę około 2 mm. Po rozdrobnieniu borowinę miesza się z wodą. Dopiero taka konsystencja „papki” torfowej znajduje szerokie zastosowanie w kosmetyce i lecznictwie uzdrowiskowym. Borowinę rozdrabnia się także na proszek, aby można było uzyskać pastę borowinową.
Na rynku aptecznym dostępne są gotowe produkty zawierające borowinę: preparaty do kąpieli, balsamy, kremy, sole rozgrzewające do stóp, szampony do włosów oraz sole borowinowe do zawijań i okładów. Kosmetyki z borowiną ujędrniają ciało, wygładzają zmarszczki, regenerują włosy.

Polskie złoto
W Polsce złoża borowin występują głównie na Pojezierzu Pomorskim, Mazurach, Podhalu (w dolinie Dunajca), na Nizinie Podlaskiej i Polesiu.

Są to przeważnie złoża torfu wysokiego o miąższości 2-3 metrów, w których borowina stanowi warstwę dolną od 0,6 do 1 metra. Występują także torfowiska przejściowe i niskie. Nasze zasoby słyną z czystości i wysokiej jakości, dlatego określane są czarnym złotem Polski.

Najcenniejsze pod względem leczniczym są borowiny z torfowisk wysokich, zasilanych wodami ubogimi w składniki mineralne. Na tych torfowiskach (zwykle przybierają one kopulasty kształt) rosną rośliny oligotroficzne, takie jak: mchy torfowe, żurawina, borówka, bagno, turzyca bagienna i wrzosy.

Surowa borowina wydobyta z pokładu zawiera do 89 proc. wilgoci, około 10 proc. substancji organicznej, reszta to substancje nieorganiczne. Pod względem terapeutycznym najważniejsze są substancje organiczne o dużym stopniu rozkładu, czyli związki humusowe i bituminy.

Związki humusowe są produktami rozkładu roślin torfowych, wśród których wyróżniamy: kwasy huminowe, fulwonowe, hymatomelanowe, aminokwasy, enzymy, cukry, garbniki i pektyny rozpuszczone w wodzie.

Cenne składniki
W procesie leczniczym udział biorą takie składniki borowin jak: kwasy huminowe, bituminy, białka o unikalnej strukturze, enzymy, garbniki, aminokwasy. Kwasy huminowe są związkami o budowie cyklicznej – to polikondensaty fenoli i chinonów. Mają one działanie bakteriobójcze, ściągające i przeciwzapalne, ponadto stymulują procesy immunologiczne, dając szybkie efekty kosmetyczne.

Związki bituminowe powstają z kolei w procesie humifikacji zawartych w roślinach wosków, tłuszczów i żywic. Bituminy odgrywają bardzo ważną rolę zarówno w lecznictwie, jak i w kosmetologii, ponieważ dostarczają związków o budowie i działaniu zbliżonym do estrogenów. Stosowanie hormonów syntetycznych w produkcji kosmetyków jest, jak wiadomo, niedozwolone, chociaż znany jest ich pozytywny wpływ na kondycję skóry. Natomiast stosowanie ekstraktów z borowiny, zawierających wspomniane frakcje bituminowe z „torfo-estrogenami” jest dozwolone, a nawet wskazane. Odpowiednio przygotowane ekstrakty borowinowe są obecnie badane pod względem zawartości substancji estrogennych oraz ich zastosowania w kosmetykach i wszystko wskazuje na to, że są rewelacyjne.

Według dr. Marka Brzeskiego, dermatologa, poziom estradiolu u kobiet w okresie rozrodczym wynosi około 100 pg/ml w surowicy krwi, a w okresie menopauzy spada do 25 pg/ml. Wiąże się z tym wiele problemów zdrowotnych i defektów kosmetycznych. Zaburzenia hormonalne nie oszczędzają skóry już w okresie premenopauzy i są jedną z najważniejszych przyczyn jej naturalnego starzenia się. Deficyt estrogenów odbija się szczególnie w tym rejonie twarzy, gdzie receptory estrogenowe są najbardziej liczne. Dotychczas nie poznano dokładnego rozmieszczenia receptorów estrogenowych w skórze, jednak wiadomo, że do komórek estrogenozależnych należą fibroblasty i niektóre komórki warstwy podstawnej naskórka, a prawdopodobnie także melanocyty. W wyniku spadku aktywności fibroblastów dochodzi do zmniejszenia syntezy kolagenu i elastyny. Zmniejszenie zawartości kolagenu bezpośrednio przyczynia się do ścieńczenia skóry, natomiast zmiany degeneracyjne włókien elastyny do spadku jędrności skóry.

Związki pochodzące z borowiny, ze względu na podobieństwo budowy chemicznej do estrogenów, wiążą się z ich receptorami i – zależnie od tkanki, na którą działają – zachowują się jak kobiece estrogeny lub ich antagoniści.

W uzdrowisku
Borowiny najczęściej wykorzystywane są w lecznictwie uzdrowiskowym. Leczenie borowinowe stosuje się w 23 spośród 40 polskich uzdrowisk. Po raz pierwszy w naszym kraju zastosowano taką kurację w 1858 roku w Krynicy Górskiej.
Podstawowym zabiegiem oferowanym przez uzdrowiska jest kąpiel całego ciała lub jego określonych części w masie borowinowej. Ponadto stosuje się okłady do zawijania lub tampony – używana jest wówczas gęsta masa, ogrzana do temperatury 37-45ºC. Podczas zabiegu następuje przegrzanie ciała, co skutkuje pozytywnymi efektami leczniczymi.

W domu czy w gabinecie?
Najlepiej wykonywać zabiegi borowinowe w salonach kosmetycznych czy w uzdrowiskach, gdyż wymaga to odpowiedniej wiedzy dotyczącej sposobu wykonania takiego zabiegu. Specjalista zna również wskazania i przeciwwskazania do wykonywania zabiegów borowinowych (patrz na końcu artykułu).

Wykonując zabiegi w domu, należy uważać, aby nie przegrzać borowiny powyżej 65°C. Borowinę nakłada się na ciało, kiedy jej temperatura wynosi około 42°C. Dzięki temu już po kilku minutach temperatura skóry osiąga 39°C. Podwyższa to ogólną ciepłotę ciała o 2-3°C. Im gęstsza jest borowina, którą stosujemy w zabiegu, tym wyższa będzie ciepłota ciała.

Kąpiel borowinowa
Dzięki zastosowaniu kąpieli borowinowej dochodzi do powolnego i całościowego przegrzania ciała. Podczas zabiegu odczuwalne jest miłe i relaksujące ciepło, które ma za zadanie poprawić krążenie krwi tak, aby usunąć produkty przemiany materii z tkanek i jednocześnie je odżywić oraz dotlenić. Dochodzi do wzmożonej produkcji potu, co dodatkowo oczyszcza organizm. Przegrzana skóra oczyszcza się i łatwiej wchłania substancje odżywcze z borowiny.
Kąpiel borowinowa polecana jest po wysiłku fizycznym, gdyż dzięki przyspieszonej przemianie materii organizm łatwiej usuwa metabolity wysiłkowe, a dzięki przeciwzapalnemu działaniu borowiny nie dochodzi do powstawania bolesnych zakwasów w mięśniach. Dochodzi do rozluźnienia mięśni zmęczonych po wysiłku, zmniejsza się odczuwanie bolesności.

Zabieg można wykonać w 7.-8. godzinie po zakończonym wysiłku fizycznym. Tak samo jak przy korzystaniu z sauny, bardzo ważne jest spożycie dużej ilości wody mineralnej przed zabiegiem. Kąpiel borowinowa nie może być dłuższa niż 25 minut. Pierwszy zabieg powinien trwać 10-15 minut, aby sprawdzić reakcję organizmu na działanie wysokiej temperatury.

Po kąpieli borowinowej należy wypocząć, najlepiej w pozycji leżącej przez pół godziny do godziny, w pomieszczeniu o temperaturze powietrza 21-22°C.

Jeśli kąpiel wykonana była po ćwiczeniach, nie należy już tego dnia korzystać z innych zabiegów, aby nie doprowadzić do ponownego rozgrzania skóry i ciała.

Zawijania i okłady
Borowina może być stosowana także do zabiegów miejscowych lub na większej powierzchni ciała. Wówczas wykonuje się okłady bądź zawijania. Borowinę podgrzewa się do 40°C. Na odpowiednio oczyszczoną skórę nakłada się pastę borowinową. Warstwa borowiny powinna mieć około 5 cm grubości. Kolejne 5 cm pasty borowinowej nakłada się na prześcieradło i dopiero wówczas owija się pacjenta. Aby nie tracić ciepła, dodatkowo wykonuje się zawijanie w folię i przykrywa się pacjenta kocem. Taki zabieg powinien trwać nie dłużej niż 30 minut, przy czym jeśli tylko pacjent poczuje się źle, powinien natychmiast poinformować o tym kosmetyczkę.

Zabiegi zawijania pastą borowinową polecane są przy leczeniu cellulitu, gdyż sprawiają, że poprawia się krążenie krwi, komórki dotleniają się i zostają usunięte toksyny. Działanie przeciwzapalne borowiny poprawia pracę komórek tłuszczowych, a bogactwo soli mineralnych bardzo korzystnie wpływa na skórę. Zabiegi te polecane są także jako uzupełnienie pielęgnacji.

Zawijania można wykonywać na zmęczone lub bolące stawy, plecy, nogi. Tak samo jak w przypadku kąpieli borowinowej zabiegi zawijania można wykonywać dopiero w 7.‑8. godzinie po zakończonym treningu czy ćwiczeniach.
Borowinę można także stosować na zimno, jako okład miejscowy. Schładza się ją wówczas do temperatury około 2-5°C, a następnie owija w tkaninę (np. bawełniany ręcznik). Takie schłodzenie miejscowe ciała borowiną wskazane jest przy urazach mechanicznych, przeciążeniach stawów czy wylewach podskórnych. Taki okład pozostawia się na skórze na 10-20 minut. Kiedy uraz jest ostry, zabieg taki można powtarzać co 1,5-2 godziny.

Kuracja pitna
Borowina może być także podawana doustnie, w formie płynnej. Stosuje się do tego rozdrobnioną na proszek borowinę wysokogatunkową. Rozcieńcza się ją wodą destylowaną i następnie filtruje. Taka kuracja pitna stosowana jest przy nadkwaśności żołądka, gdyż woda borowinowa obniża ilość kwasu solnego w żołądku, zmniejsza się dzięki temu kwaśność treści pokarmowej.

Jonoforeza borowinowa
Wysokogatunkową pastę borowinową stosujemy do zabiegów jonoforezy. Na daną partię ciała nakłada się pastę borowinową o grubości 2-3 cm i temperaturze około 38°C. Na tak nałożoną borowinę nakłada się podkład, a na to elektrodę – katodę. Anodę zakłada się w przeciwległym miejscu ciała. Ten zabieg z użyciem prądu trwa około 15-30 minut. Stosuje się go przez 3-4 tygodnie po 3-4 zabiegi w tygodniu. Dzięki zastosowaniu prądu, sole mineralne z borowin są wprowadzane w skórę. Jest to jednak zabieg, który ma dość dużo przeciwwskazań i koniecznie należy poprzedzić go wywiadem z pacjentem.

Domowe okłady
Kąpiel borowinową można zrobić w domu, przy użyciu specjalnej, rozpuszczalnej w wodzie kostki torfowej. Wygodniejsze w użytku domowym są jednak dostępne w aptece pasty borowinowe do okładów miejscowych. Umieszczone w folii cienkie płaty torfu nagrzewa się w wodzie, następnie rozcina folię, przykłada do chorego miejsca, okrywa folią, ręcznikiem i kocem. Kompres należy trzymać około 30 minut. Aby kuracja dała efekty, zabiegi należy powtarzać w dziesięciodniowych cyklach.

Wskazania i przeciwwskazania do zabiegów borowinowych

Wskazania

• przewlekłe i podostre stany zapalne narządów ruchu: tkanek miękkich, kości i stawów, także choroby reumatyczne, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa
• zespoły bólowe
• obrzęki po stłuczeniach, złamaniach, zwichnięciach
• choroby układu nerwowego: rwa kulszowa, porażenia i niedowłady, uszkodzenia nerwów obwodowych
• choroby układu krążenia, np. miażdżycowe zwężenie naczyń
• dolegliwości układu pokarmowego: przewlekłe zapalenia jelit, choroba wrzodowa żołądka, stany kurczowe jelita grubego
• choroby kobiece, np. stany zapalne pochwy i przydatków, nadżerki, stany po operacjach ginekologicznych, niedoczynność hormonalna jajników i niedorozwój narządu rodnego
• okres menopauzy
• problemy skórne

Przeciwwskazania

• ostre stany zapalne
• kruchość naczyń krwionośnych, żylaki, teleangiektazje
• jakakolwiek, nawet niewielka niewydolność krążeniowa
• problemy z ciśnieniem krwi: nadciśnienie oraz niskie ciśnienie
• miażdżyca
• niedokrwistość
• zapalenie żył
• choroby nerek
• choroby serca
• cukrzyca
• ciąża