Opieka farmaceutyczna a pozycja apteki

Jednym ze sposobów budowania silnej pozycji apteki, zwłaszcza w aspekcie długofalowym, może być prowadzenie opieki farmaceutycznej, rozumianej jako usługa związana z troską o zdrowie pacjentów.

Opieka farmaceutyczna (OF) może być różnie rozumiana. Można spotkać się z poglądem, że uprzejma obsługa pacjentów w aptece to element opieki farmaceutycznej. To zbyt duże uproszczenie. W naszych rozważaniach opiekę farmaceutyczną chcemy traktować jako zespół różnych działań farmaceutów, współpracujących z pacjentami, lekarzami, a także z innymi zawodami medycznymi, w celu uzyskania efektów farmakoterapeutycznych, poprawiających jakość życia pacjentów. Będą to zatem działania, które są uzupełnieniem wiedzy o technologii leków, ich działaniu oraz dyspensowaniu.

Opieka farmaceutyczna jest istotnym wyróżnikiem pracy aptek. Aktywność na tym polu umożliwia realizowanie misji zawodu farmaceuty, podkreśla jego znaczenie jako zawodu zaufania społecznego oraz przesuwa na dalszy plan obowiązki sprzedażowe.

Zagadnienie OF można rozpatrywać zarówno w ujęciu mikroekonomicznym (pojedyncza apteka), jak i makroekonomicznym (programy rządowe, związki farmaceutów).

Działania makro
Rozpocznijmy nasze rozważania od spojrzenia makroekonomicznego. Zarówno Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), jak i Międzynarodowa Federacja Farmaceutyczna (FIP) na początku lat 90. XX wieku intensywnie włączyły się w proces rozwijania opieki farmaceutycznej. Był to efekt toczącej się wówczas dyskusji na temat roli farmaceutów we współczesnych systemach opieki zdrowotnej. Zadecydowano, że należy przeorientować obiekt zainteresowania farmaceuty z produktu (leku) na osobę, czyli na pacjenta oraz jego potrzeby. Również Unia Europejska włączyła się w proces rozwijania opieki farmaceutycznej, wprowadzając w 1994 roku odpowiednie zapisy w Zasadach Dobrej Praktyki Aptecznej (GPP). Kolejnym etapem było utworzenie w 1994 roku Europejskiej Sieci Opieki Farmaceutycznej (Pharmaceutical Care Network Europe).

W Polsce, na poziomie makro, działania związane z opieką farmaceutyczną są koordynowane oraz promowane przez środowiska samorządowe (Naczelna Izba Aptekarska) oraz akademickie (Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne). Zaangażowanie tych środowisk sprzyja wdrażaniu zasad opieki farmaceutycznej w aptekach. Podobnie było w innych krajach Unii Europejskiej na początku lat 90. ubiegłego wieku, kiedy wprowadzano różne programy opieki farmaceutycznej (np. monitorowanie efektów leczenia astmy, opieka diabetologiczna, pomoc aptekarzy w rzucaniu palenia tytoniu, pomoc osobom uzależnionym od heroiny itp.). Tę różnorodność warunkowały – i nadal warunkują – potrzeby pacjentów, rozwiązania prawne, tradycja, a także kwalifikacje farmaceutów.
Argumenty za opieką farmaceutyczną

Jest wiele argumentów przemawiających za wprowadzeniem i rozwijaniem opieki farmaceutycznej. Jednym z nich jest zjawisko asymetrii informacji pomiędzy farmaceutami a pacjentami. Pacjenci odbierają kierowane do nich reklamy, jednak rzadko czytają ulotki dołączone do leku. W przypadku nabywania suplementu diety przez pacjenta, farmaceuta może doradzić, w jakim zakresie można go bezpiecznie stosować. Ponadto, może mu uświadomić, jak ważne jest stosowanie się do zaleceń lekarza – z badań wynika, że najwyżej połowa pacjentów (a niekiedy tylko 15 proc. z nich) stosuje leki zgodnie z zaleceniami.

Opieka farmaceutyczna może być trudna do przecenienia zwłaszcza w przypadku pacjentów o niższych dochodach, niższym poziomie wykształcenia, czy mających utrudniony dostęp do lekarza (wioski i małe miejscowości). Może wyrażać się ona m.in. w opiece nad pacjentem z cukrzycą typu 2 czy z nadciśnieniem, a także w dyscyplinowaniu pacjentów w przestrzeganiu zaleconego im leczenia (compliance) czy prawidłowego stosowania leków inhalacyjnych.
Farmaceuci mogą także kierować pacjentów z niewyleczonymi i nieujawnionymi schorzeniami na konsultacje medyczne. Mogą również brać czynny udział w badaniach przesiewowych, zwłaszcza w odniesieniu do chorób przewlekłych.

Pomocne działania
W procesie wprowadzenia opieki farmaceutycznej pomocne mogą być następujące działania: wprowadzenie tematyki opieki farmaceutycznej do programów kształcenia na wydziałach farmaceutycznych, opracowanie i wdrożenie ogólnopolskich programów kształcenia ustawicznego, organizowanie kursów na różne tematy monograficzne, stworzenie platformy wymiany doświadczeń oraz informacji (cykliczne sympozja, konferencje naukowe), wykorzystanie właściwie zbudowanego i administrowanego portalu internetowego, a także redagowanie oraz wydawanie czasopisma poświęconego opiece farmaceutycznej.

Przeszkody
Wprowadzanie w życie programów opieki farmaceutycznej natrafia na różnorodne bariery, m.in. mentalne, edukacyjne, związane z umiejętnościami (koordynowanie i dokumentowanie procesów OF), z posiadanymi środkami (kwestie finansowe, wyposażenie aptek, brak warunków do prowadzenia dyskretnych rozmów z pacjentami) czy z otoczeniem.

Bariery mentalne są związane z postawami oraz opiniami, jakie na temat opieki farmaceutycznej mają pewne grupy zawodowe (lekarze, farmaceuci, pielęgniarki). Do tego rodzaju bariery zalicza się również negatywne podejście właścicieli i kierowników aptek do wprowadzenia opieki farmaceutycznej. Bariery związane z edukacją dotyczą wiedzy merytorycznej związanej z opieką farmaceutyczną, kwalifikacji dotyczących komunikacji interpersonalnej, a także zagadnień z zakresu psychologii.

Przez bariery związane z otoczeniem rozumiemy niedoskonałości systemu opieki zdrowotnej, ograniczoną spójność całego środowiska farmaceutycznego, ograniczone nawyki związane ze współpracą i współzależnością.

Podsumowanie
Doświadczenia związane z wprowadzaniem opieki farmaceutycznej w wielu krajach Unii Europejskiej dowodzą, że są to procesy trudne i długotrwałe. Przynoszą jednak korzyści związane z podnoszeniem skuteczności leczenia, ograniczeniem wydatków na leki oraz zmniejszeniem ryzyka niepożądanych działań preparatów. Mając to na uwadze, pojedyncze apteki mogą przygotować plany wdrażania OF. Poza kwestiami merytorycznymi, może się to przełożyć na budowanie silnej pozycji konkurencyjnej danej apteki. Duża część pacjentów potrafi docenić korzyści płynące z opieki farmaceutycznej i przedłożyć je nad działania związane z rabatami czy niskimi cenami.
Aby umacniać pozycję rynkową apteki w przyszłości, warto rozpocząć działania na rzecz wprowadzania OF od razu. Opracowany program działań powinien objąć budowanie relacji z lekarzami, doskonalenie wiedzy z zakresu farmacji klinicznej, farmakologii, patologii, metod leczenia, ale także komunikacji interpersonalnej z pacjentami, psychologii, socjologii oraz programów komputerowych, prowadzenia dokumentacji i analizowania efektów opieki farmaceutycznej.