Leki nie zastąpią ruchu

Wywiad z doc. dr hab. n. med. Krystyną Księżopolską-Orłowską z Instytutu Reumatologii im. prof. dr hab. med. Eleonory Reicher w Warszawie.

Czy ból towarzyszy wszystkim chorobom reumatycznym?

Niestety tak, choć jego nasilenie jest zmienne, biorąc pod uwagę ogół chorób reumatycznych. Ból może nas ostrzegać przed czymś złym, na przykład przed sparzeniem, gdy dotykamy gorącego garnka. Natomiast w przebiegu chorób reumatycznych jest skutkiem destrukcji tkanek. Wówczas uwalniają się mediatory zapalenia, które są jednocześnie mediatorami bólu. Drażnią one znajdujące się w tkankach receptory, które przekazują informację o uszkodzeniu do centralnego układu nerwowego.

Czy możemy powiedzieć, że jednym chorobom reumatycznym ból towarzyszy częściej, a innym rzadziej?

Przy zapalnych chorobach stawów jest to objaw stały, który towarzyszy choremu do końca życia, zmieniając jedynie swoje nasilenie. Natomiast w chorobach reumatycznych, do których należy np. choroba zwyrodnieniowa, ból nie zawsze jest objawem. Bywają okresy, kiedy pacjent nie odczuwa bólu. Jeżeli jest bardzo duża destrukcja, to ból ogranicza funkcje mięśni oraz ruchy w obrębie stawów, ale oczywiście do pewnych granic. Kiedy je przekroczymy, stwarzanie kompensacji jest już niemożliwe.

Czy ból stawów świadczy o tym, że cierpimy na reumatyzm?

Ból stawów najczęściej jest wynikiem przeciążeń. Jeśli ktoś przebywa długo w jednej pozycji lub wykonuje pracę, która przeciąża jakieś stawy (najczęściej kręgosłup), wówczas pojawia się ból. Mija on, gdy pacjent unika sytuacji nadmiernego przeciążania miejsc posiadających receptory bólowe, a te są wszędzie z wyjątkiem chrząstki stawowej.

Czy przebywając w jednej pozycji przez długi czas można doprowadzić do zwyrodnienia stawów?

Tak. Nawarstwiające się przeciążenia najpierw powodują zmiany funkcjonalne, które manifestują się bólem, a z czasem dochodzi do uszkodzeń strukturalnych. Wówczas rozpoczynają się procesy zwyrodnieniowe, bez względu na wiek. U osób dojrzałych jest to naturalny proces starzenia, gdzie pewne zmiany powstają w wyniku zużycia. Z kolei u osób młodych do przeciążeń stawów prowadzi przebywanie w jednej pozycji przez dłuższy czas.

Receptą jest zatem ruch?

Ojciec polskiej rehabilitacji prof. Wiktor Dega powiedział, że ruchu nie da się zastąpić żadnym lekiem, natomiast lek często można zastąpić ruchem. Niestety niewielu Polaków zdaje sobie sprawę z konsekwencji braku aktywności fizycznej. Większość osób woli siedzieć przed telewizorem i objadać się, zamiast pójść w tym czasie na spacer, popływać, pobiegać czy pojeździć na rowerze. A to są najtańsze formy ruchu. W Czechach czy na Słowacji, gdy tylko przychodzi weekend, całe rodziny uprawiają sport rekreacyjnie, np. idą do gorących źródeł, żeby popływać.

Jakie ćwiczenia możemy wykonywać w pracy, na przykład w aptece?

Farmaceuci większość czasu spędzają w pozycji stojącej. Konsekwencją są zaburzenia krążenia żylnego kończyn dolnych, obrzęki, obciążenia przodostopia, stawów skokowych, kolan, bioder i kręgosłupa.

Aby uniknąć takich dolegliwości, należy usiąść na wysokim stołku – to odciąży kręgosłup i kończyny dolne. Należy również robić 3-4-minutowe przerwy w pracy po to, by się rozprostować, zgiąć, głęboko pooddychać. Można podnosić i opuszczać ręce, wprawić w ruch wszystkie elementy ciała. Ćwiczenia te nie mogą być jednak ruchami skrajnymi, należy je wykonywać w granicach rozsądku.

Jeśli u kogoś wystąpiła już dysfunkcja, musi wykonywać ćwiczenia dobrane indywidualnie. Jeśli ból nasila się lub powraca, zalecana jest konsultacja u specjalisty, który określi, czy to bóle dysfunkcyjne czy coś poważniejszego.

Kiedy należy wkroczyć z lekami?

Chciałabym podkreślić, że najważniejsze jest zapobieganie, czyli ruch. Jeśli jednak ból się pojawi i będzie to ból spowodowany dysfunkcyją, trzeba zastosować leki. Ból ma to do siebie, że się zapamiętuje. Bodźce docierające do rdzenia kręgowego ulegają sumowaniu, przechodzą do mózgu, a tam są zapamiętywane. Dlatego nawet bodziec niebólowy (np. stres) może doprowadzić do nawrotu dolegliwości. Stres powoduje odruchowe napięcie mięśniowe. Typowym przykładem są bóle odcinka szyjnego kręgosłupa.

Z bólem walczymy od zarania dziejów i do tej pory nie wynaleziono idealnego środka, któryby go eliminował.

Jakie leki stosuje się w chorobach reumatycznych?

Neurofizjologia bólu jest niezwykle skomplikowana, dlatego jest tak wiele leków przeciwbólowych. Ból powinno się leczyć przyczynowo, czyli likwidować stan zapalny, ponieważ mediatory uwalniające się w czasie zapalenia wpływają na receptory bólowe. Zanim zatrzymamy proces zapalny lekami przeciwzapalnymi, trzeba zastosować lek przeciwbólowy, żeby pacjent nie cierpiał. Leki przeciwbólowe należy stosować rozsądnie. Niekiedy ich przyjmowanie może maskować objawy choroby zamiast zwalczać jej przyczynę. Ogólna dostępność tego typu preparatów budzi mój niepokój. Niewłaściwie stosowane mogą bowiem powodować poważne uszkodzenia objawiające się np. krwawieniem z przewodu pokarmowego. Mogą też opóźnić postawienie właściwej diagnozy i wdrożenie terapii.

Czy można jakoś pogrupować środki na bóle reumatyczne?

Najważniejsze jest leczenie przyczynowe zapalnych chorób reumatycznych. Lekami uzupełniającymi są NLPZ i leki przeciwbólowe. NLPZ przez inhibicję cyklooksygenaz (COX) hamują uwalnianie prostaglandyn, które są jednymi z głównych mediatorów bólu. Leki te, blokując COX-1, powodują występowanie skutków ubocznych. Blokowanie COX-2 powoduje hamowanie objawów zapalenia, a tym samym bólu, jednocześnie nie wywołując skutków ubocznych. Poznanie tego zjawiska umożliwiło rozpoczęcie produkcji nowej generacji NLPZ wybiórczo blokujących COX-2.

W aptekach dostępne są też leki bez recepty. Działają one wspomagająco. Trzeba jednak pamiętać, że zastosowanie każdego leku najlepiej skonsultować ze specjalistą.

Podobno u połowy przebadanych dorosłych Polaków stwierdzono zwyrodnienie kręgosłupa. Czy Pani praktyka to potwierdza?

To jest związane z procesem starzenia. Takie zmiany zaczynają się po 35. roku życia. Jednak jeśli nie dbamy o kręgosłup, mogą one wystąpić bardzo wcześnie. Ostatnio czytałam pracę naukową, gdzie badano zespoły przeciążeniowe kręgosłupa u młodych wioślarzy uprawiających sport od 8-10 lat. U chłopców zaczynających treningi w wieku 16 lat proces zwyrodnieniowy w obrębie kręgosłupa stwierdzono, gdy mieli dopiero 25 lat.

Zatem już teraz pracujemy na to, jaką będziemy mieć starość.

Tak. Ludzie nie zdają sobie sprawy, jak wiele czynników ma na to wpływ.

Dziękuję za rozmowę.