Choroby wątroby

Przyczyną choroby wątroby może być zakażenie wirusowe, działanie czynników toksycznych, w tym alkoholu i leków, zaburzenia metaboliczne związane m.in. z zespołem metabolicznym, otyłością czy cukrzycą.

Najczęściej wykrywanym markerem uszkodzenia miąższu wątroby jest wzrost aktywności aminotransferaz w surowicy. U osób z przewlekle podwyższonymi (nawet nieznacznie) wartościami transaminaz należy przeprowadzić pełną diagnostykę, umożliwiającą wykluczenie także rzadszych przyczyn uszkodzenia wątroby!

Stłuszczenie wątroby
Insulinooporność, otyłość brzuszna, zaburzenia lipidowe i nadciśnienie składają się na tzw. zespół metaboliczny. Jedną z jego składowych jest stłuszczenie wątroby. Jest to najczęstsza przyczyna wzrostu aktywności transaminaz (AST i ALT) w Polsce. Stłuszczenie wątroby jest najczęściej bezobjawowe, diagnozuje się je w badaniu USG. Niekiedy może występować dyskomfort w nadbrzuszu, rzadko dolegliwości bólowe.

Jedyne skuteczne leczenie to długofalowa zmiana nawyków, redukcja masy ciała, zmniejszenie spożycia węglowodanów i tłuszczów, zwiększenie aktywności fizycznej.

Alkohol
Wrażliwość na alkohol jest zróżnicowana i zależy od czynników genetycznych. U osób regularnie pijących dochodzi do stłuszczenia wątroby. Stan ten zwykle nie znajduje odzwierciedlenia w wynikach dodatkowych badań i jest odwracalny.

W przypadku poważniejszego nadużycia alkoholu może wystąpić niewydolność wątroby z żółtaczką i encefalopatią, stopniowe włóknienie wątroby i przebudowa marska. Należy podkreślić, że marskość może rozwinąć się także u osób, które nigdy nie miały alkoholowego zapalenia wątroby. W leczeniu podstawowe znaczenie ma abstynencja, ważne jest też wyrównywanie niedoborów pokarmowych, uzupełnianie witamin i elektrolitów.

Leki
Są dwa typy toksycznego uszkodzenia wątroby przez leki: bezpośredni i w wyniku idiosynkrazji lub reakcji immunoalergicznej.

Hepatotoksyczność bezpośrednia jest przewidywalna i najczęściej zależy od zastosowanej dawki. Do rozwoju objawów dochodzi w krótkim okresie od zastosowania leku. Kliniczne badania leku na zwierzętach zazwyczaj skutecznie wykazują ten typ hepatotoksyczności. Klasycznym przykładem leku wywołującego bezpośrednią reakcję toksyczną jest acetaminofen (paracetamol). Niebezpieczna dawka to 8-10 g/dobę. Jednak u osób nadużywających alkoholu hepatotoksyczne mogą być także mniejsze dawki.

Uszkodzenie w mechanizmie idiosynkrazji jest niemożliwe do przewidzenia, nie ma związku z dawką leku i może wystąpić jedynie u osób ze swoistą nadwrażliwością na dany lek. Często występują objawy związane z reakcjami nadwrażliwości: gorączka, wysypka, hipereozynofila i immunoalergiczna trombocytopenia. Takie działanie leku na wątrobę nie może zostać wykryte ani w badaniach na zwierzętach, ani w badaniach klinicznych leku II i III fazy. Grupy 3-4 tys. osób, na których zazwyczaj przeprowadza się oceny kliniczne leku nie są wystarczające i dopiero po wprowadzeniu leku do sprzedaży pojawiają się doniesienia o jego ewentualnej hepatotoksyczności.

Wrażliwość na leki zależy również od wieku, płci, ciąży itp. Szczególnie predysponowani do wystąpienia polekowego uszkodzenia wątroby są pacjenci geriatryczni.

Wirusowe zapalenie
Niezależnie od tego, jaki typ wirusa wywołał zapalenie wątroby, przebieg choroby jest podobny. W pierwszym okresie po zakażeniu może rozwinąć się ostre wirusowe zapalenie wątroby. Okres wylęgania WZW B wynosi 1-6 miesięcy, WZW C 1-3 miesiące. Najpierw pojawiają się objawy grypopodobne i dyspeptyczne. Następnie może wystąpić żółtaczka. Gdy jej nie ma, objawy przypominają infekcję wirusową i są często bagatelizowane. Około 5 proc. przypadków zakażeń HBV oraz 80 proc. zakażeń HCV prowadzi do rozwoju przewlekłej infekcji.

Do rozwoju marskości wątroby może dojść po 20-30 latach od zakażenia. Przewlekłe zakażenie wirusami oraz marskość pozapalna długo mogą nie wywoływać żadnych objawów, szczególnie dolegliwości ze strony układu trawiennego.

Typy wirusów
Typ A – HAV (hepatitis A virus). Wirus przenosi się drogą pokarmową i nie wywołuje przewlekłego zakażenia. Może wywołać ostre zapalenie wątroby z żółtaczką, ale część osób przechodzi zakażenie bezobjawowo. Można zaszczepić się przeciwko zakażeniu HAV. Warto szczepić dzieci i młodzież oraz osoby podróżujące do krajów o złych warunkach sanitarnych. Przyjmuje się dwie dawki szczepionki, w odstępie 6-12 miesięcy.

Typ B – HBV. Wirus przenosi się parenteralnie – przez krew lub drogą płciową. Może powodować przewlekłe zapalenie wątroby, prowadzące u części pacjentów do rozwoju marskości wątroby i raka wątrobowokomórkowego. W Polsce przeciwko WZW B obowiązkowo szczepi się noworodki i 14-latki oraz pracowników służby zdrowia. Zaszczepić powinny się też osoby podróżujące do tzw. ciepłych krajów oraz planujące pobyt w szpitalu. Domownicy osób przewlekle zakażonych HBV i pacjenci zakażeni HCV mają prawo do bezpłatnego szczepienia. Szczepienie jest trzydawkowe, podaje się szczepionki w trybie 0-1-6 miesięcy.

Typ C – HCV. Źródłem zakażenia jest najczęściej krew. W 80 proc. po zakażeniu rozwija się przewlekłe zapalenie wątroby, mogące prowadzić do rozwoju marskości i raka wątrobowokomórkowego. Można być przez wiele lat zakażonym HCV i nie mieć poważnych problemów zdrowotnych.

Leczenie
Szczepienia to najlepszy sposób zapobiegania wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B. Wciąż nie ma szczepionki przeciwko zakażeniu HCV. Leczenie ostrych zapaleń wątroby typu A i B jest objawowe. Jedynie ostre WZW C powinno być leczone interferonem – co daje 80-90 proc. szansy na pełne wyleczenie.

Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B może być leczone lekami doustnymi, analogami nukleozydowymi i nukleotydowymi: lamiwudyną, adefowirem lub entekawirem. Takie leczenie powinno trwać co najmniej rok. Można je leczyć także interferonem, taka kuracja trwa od 6 miesięcy do roku. Skuteczność terapii wynosi około 30 proc.

Zapalenie wątroby typu C leczy się interferonem i rybawiryną, stosowanymi jednocześnie. Leczenie trwa rok. Szansa na eliminację zakażenia wynosi około 50 proc.

We wszystkich chorobach wątroby można stosować leki wspomagające (tzw. hepatoprotekcyjne), np. preparaty sylimaryny i niezbędne fosfolipidy. Wspomagają one wątrobę w walce z czynnikami szkodliwymi i mogą łagodzić dolegliwości brzuszne.