Zdrowy styl życia w cukrzycy

Podstawą leczenia cukrzycy (zwłaszcza typu 2) jest zachowanie zdrowego trybu życia. Właściwie zbilansowana dieta, regularna aktywność fizyczna, utrzymanie prawidłowej masy ciała oraz rzucenie palenia papierosów istotnie zmieniają zapotrzebowanie na farmakoterapię.

Tryb życia najkorzystniejszy dla cukrzyka niewiele różni się od zdrowego trybu życia, który powinien prowadzić każdy człowiek. Cukrzyk potrzebuje odpowiedniej porcji energii i substancji odżywczych, których źródłem powinna być właściwie zbilansowana dieta. Umiarkowany wysiłek fizyczny poprawia samopoczucie i kondycję pacjenta, zapobiegając nadwadze. Palenie papierosów sprzyja powikłaniom cukrzycy i rozwojowi innych chorób, dlatego każdy, kto dba o swoje zdrowie, powinien zrezygnować z tego zgubnego nałogu.

Dieta
Najważniejszym elementem leczenia cukrzycy i zapobiegania jej późnym powikłaniom jest dieta. W początkowej fazie cukrzycy typu 2 zmiana diety może pozwolić nawet na uniknięcie farmakoterapii. Podobnie jak u zdrowych ludzi, jej głównym celem jest dostarczenie odpowiedniej ilości składników odżywczych i energii (ze szczególnym uwzględnieniem węglowodanów) oraz zapewnienie właściwego nawodnienia organizmu. Dlatego posiłki chorych na cukrzycę muszą być urozmaicone.

W diecie cukrzyków dominują pokarmy, które nie powodują nadmiernego wzrostu glikemii oraz umożliwiają zachowanie prawidłowej masy ciała. Efekt ten uzyskuje się dzięki odpowiedniemu doborowi produktów, spożywaniu posiłków o regularnych porach, ale w mniejszych porcjach. Dieta cukrzyków musi być dostosowana do zapotrzebowania konkretnego pacjenta na kalorie i składniki odżywcze, które jest uzależnione od wieku, masy ciała, prowadzonego trybu życia i innych stanów (np. ciąży, okresu karmienia piersią, choroby towarzyszącej) oraz dodatkowych czynników ryzyka.

W rezultacie dieta cukrzyków zapewnia im prawidłowe odżywienie, umożliwia zachowanie stężenia glukozy we krwi na poziomie zbliżonym do wartości prawidłowych oraz pozwala na utrzymanie właściwej masy ciała i zapobieganie powikłaniom cukrzycy (m.in. poprzez unormowanie stężenia lipidów).

Wymienniki węglowodanowe
Aby ułatwić chorym na cukrzycę kontrolowanie ilości spożywanych węglowodanów, wprowadzono pojęcie wymienników węglowodanowych (WW). Jeden taki wymiennik odpowiada takiej ilości produktu, która zawiera 10 g węglowodanów przyswajalnych przez organizm. Dla każdego chorego ustala się indywidualne zapotrzebowanie na wymienniki węglowodanowe w poszczególnych posiłkach. Chory powinien dbać, aby ilości te nie zmieniały się w poszczególnych dniach, aczkolwiek pewne modyfikacje mogą być konieczne w zależności od dodatkowych czynników, np. spodziewanego wysiłku fizycznego.

Alkohol
Generalnie alkohol jest niewskazany w cukrzycy. Przede wszystkim ogranicza on glukoneogenezę, co może skutkować niebezpieczną hipoglikemią. Ponadto sprzyja ketogenezie wątrobowej, przyspieszając wystąpienie kwasicy ketonowej. Zwiększa również stężenie triglicerydów. Jest również źródłem dodatkowych kalorii, przez co może utrudniać utrzymanie prawidłowej masy ciała. Wchodzi on także w interakcje z wieloma lekami (jego spożycie przez pacjentów leczonych insuliną lub pochodnymi sulfonylomocznika może prowadzić do hipoglikemii). Niewielkie ilości alkoholu hamują miażdżycę tętnic, ale jego nadużywanie sprzyja podwyższeniu ciśnienia tętniczego krwi i pogłębia powikłania cukrzycy. Grozi również udarem mózgu i chorobą niedokrwienną serca. Jednak okazjonalne, ograniczone spożywanie alkoholu przez cukrzyków jest dopuszczalne pod warunkiem, że zostanie zachowany umiar i środki ostrożności (przede wszystkim nie należy pić na czczo) oraz że nie ma innych przeciwwskazań,
takich jak dodatkowe obciążenie chorobą wątroby lub trzustki.

Aktywność fizyczna
Umiarkowany wysiłek fizyczny ma szczególne znaczenie w leczeniu cukrzycy typu 2, która bardzo często spowodowana jest nadwagą bądź otyłością. W tym wypadku aktywność fizyczna jest głównym czynnikiem umożliwiającym osiągnięcie i utrzymanie prawidłowej masy ciała poprzez wydatkowanie nadmiaru energii. Zmniejszenie masy ciała i nasilenie aktywności fizycznej prowadzi do zwiększenia wrażliwości tkanek na insulinę, poprawia również profil lipidowy (zmniejsza stężenie triglicerydów i LDL, natomiast zwiększa stężenie HDL) i sprzyja obniżeniu ciśnienia tętniczego krwi, redukując w ten sposób czynniki ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Efektem jest poprawa glikemii, ograniczenie konieczności stosowania farmakoterapii (zmniejszenie liczby leków bądź ich dawek) oraz opóźnienie rozwoju niektórych powikłań cukrzycy lub niedopuszczenie do ich wystąpienia. Najkorzystniejszy jest codzienny półgodzinny wysiłek aerobowy, np. marsz, jazda na rowerze lub pływanie.

U chorych na cukrzycę typu 1 aktywność fizyczna nie wpływa istotnie na poprawę glikemii, natomiast zwiększa ryzyko hipoglikemii. Z tego powodu pacjent musi nauczyć się dostosowywać dawki insuliny i wartość energetyczną posiłków do planowanego wysiłku fizycznego.

W przypadku wszystkich chorych należy unikać podejmowania wysiłku na czczo lub przy jakimkolwiek pogorszeniu samopoczucia (w tym spowodowanym przeziębieniem). Rozpoczynając ćwiczenia, powinni oni mieć przy sobie łatwo przyswajalne źródło energii (np. cukierki lub słodzony napój) oraz powinni dbać o odpowiednie nawodnienie organizmu.

Palenie tytoniu
Nikotyna zwiększa ryzyko przedwczesnego zgonu, naraża pacjentów na szybszy rozwój powikłań makro- i mikronaczyniowych, w tym nefropatii i retinopatii. Dzieje się tak dlatego, że dym tytoniowy prowadzi do zwiększenia lepkości krwi, uszkadza nabłonek naczyń, prowadzi do zmniejszenia stężenia cholesterolu HDL i powoduje niedotlenienie tkanek. Farmaceuta, oprócz fachowej porady dotyczącej skutków palenia w cukrzycy i zachęcania pacjenta do rzucenia nałogu, może zaproponować nikotynową terapię zastępczą.