Zatrucie grzybami – objawy, pierwsza pomoc

Zatrucie grzybami to wciąż istotny segment wszystkich zatruć pokarmowych w Polsce. Co obiecujące, obserwujemy spadek w ilości zatruć niebezpiecznymi gatunkami grzybów, a to dzięki rosnącej świadomości na temat zagrożeń, jakie niesie nieuważne zbieranie grzybów. Co niepokojące, wzrasta liczba zatruć umyślnych, których celem jest wprowadzenie się w stan odurzenia.

Mimo, że grzyby mają dość niewielkie wartości odżywcze, to ze względu na ich walory smakowe, wciąż cieszą się niesłabnącą popularnością w polskiej kuchni. Jak dobrze wiemy, część z nich jest niejadalna, a niektóre gatunki grzybów są trujące. Zawarte w trujących grzybach toksyny mogą działać zarówno na przewód pokarmowy, jak i w sposób nieodwracalny uszkodzić i nerki. Cześć z nich działa również pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy.

Rodzaje zatruć grzybami

Czas wystąpienia objawów zatrucia grzybami, pozwala na przyjęcie podziału na dwie podstawowe grupy:

• zatrucia o krótkim okresie utajenia – objawy kliniczne (najczęściej bóle brzucha, nudności, wymioty i biegunka), pojawiają się od 0 minut do 5 godzin po spożyciu potraw zawierających trujące grzyby;
• zatrucia o długim okresie utajenia – pierwsze objawy żołądkowo-jelitowe pojawiają się po ponad sześciu godzinach od spożycia grzybów/

„Im dłuższy okres utajenia objawów, tym zatrucie grzybami jest groźniejsze – przekonuje dr n. med. Iwona Kozak-Michałowska, z-ca dyrektora medycznego Laboratoriów Synevo. – W razie najmniejszego przypuszczenia, że doszło do zatrucia grzybami należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Każda osoba, u której wystąpiły objawy zatrucia grzybami po upływie czterech lub więcej godzin od ich spożycia, powinna być poddana obserwacji szpitalnej” – przypomina.

Najczęstsze zatrucia grzybami

Z popularnego muchomora czerwonego wyizolowano pierwszą zidentyfikowaną toksynę pochodzącą z grzyba – muskarynę. Zawartość w tym gatunku grzyba jest niewielka i oscyluje wokół 0,0003% świeżej masy. Znajduje się ją głównie w strzępiakach i lejkówkach. Toksyna ta nie przedostaje się przez barierę krew–mózg, dlatego nie oddziałuje na centralny układ nerwowy. Działanie muskaryny polega na pobudzeniu układu parasympatycznego. Toksyna aktywuje receptory acetylocholiny w sercu, gruczołach apokrynowych i mięśniach gładkich. Antidotum przeciwdziałające efektom wywołanym przez muskarynę jest atropina.

Największą liczbę wszystkich zatruć grzybami (46%), odnotowuje się po spożyciu muchomora sromotnikowego (Amanita phalloides) i krowiaka podwiniętego (Paxillus involutus). Miejsce trzecie i czwarte zajmują grzyby o działaniu neurotropowym – muchomor plamisty (Amanita pantherina) i muchomor czerwony (Amanita muscaria). Uwaga, aż około 30% wszystkich zatruć dotyczy dzieci i młodzieży do 14 lat.

Muchomor sromotnikowy

Muchomor sromotnikowy jest bardzo często mylony z takimi grzybami jadalnymi, jak gołąbek zielonawy, gąska zielonka, kania czubajka i pieczarka polna. Ciężko go odróżnić zarówno pod względem smakowym, jak i pod kątem budowy i wyglądu. Zanim rozpoczniemy grzybobranie, należy przypomnieć sobie cechy botaniczne grzybów, oraz zbierać tylko dojrzałe osobniki,. W przypadkach, gdy nie jesteśmy pewni, czy zebraliśmy właściwe grzyby, należy zasięgnąć rady doświadczonych grzybiarzy lub pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych.

Muchomor sromotnikowy zawiera trzy grupy toksyn: amatoksyny (amanityna alfa, beta i gamma), fallotoksyny i fallinolizyny. Najsilniejsze działanie mają amatoksyny, które nie rozkładają się nawet pod wpływem wysokiej temperatury, a wchłonięte do krwi wiążą się z albuminą, co zwiększa ich toksyczność. Dawka śmiertelna dla człowieka to 0,1 mg/kg ciała, co oznacza, że zjedzenie muchomora sromotnikowego o masie 50 g może już doprowadzić do śmiertelnego zatrucia.

Amatoksyny działają na poziomie DNA, hamują syntezę białek w komórkach narządów wewnętrznych i powodują ich zniszczenie. Przede wszystkim jednak niszczą wątrobę, choć uszkadzają też komórki innych narządów – nerek, trzustki, jąder, mięśnia sercowego i mózgu, a we krwi granulocyty obojętnochłonne i erytrocyty.

Objawy kliniczne zatrucia muchomorem sromotnikowym zależą od czasu, jaki upłynął od jego spożycia:

• pierwszy okres utajenia (bezobjawowy) – od 6 do 24 godzin od spożycia grzybów (średnio 6-12 godzin);
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe – od 12 do 24 godzin –  silne bóle brzucha, nudności, wymioty, bardzo silna biegunka; występują zaburzenia elektrolitowe i kwasowo-zasadowe;
• drugi okres utajenia – pozorna poprawa stanu zdrowia przez około 12-24 godzin; narastają biochemiczne markery uszkodzenia wątroby: aminotransferazy AST i ALT, bilirubina całkowita, następuje wydłużenie czasu protrombinowego;
• faza wątrobowa – uszkodzenie komórki wątrobowej po 3-4 dniach od zatrucia, masywne krwawienia z układu oddechowego i pokarmowego (zaburzenia krzepnięcia), niewydolność nerek, śpiączka wątrobowa, zgon może nastąpić pomiędzy 4-16 dniem od zatrucia.

Zatrucie grzybami jadalnymi

Zaburzenia żołądkowo-jelitowe o różnym nasileniu  mogą wystąpić także po spożyciu jadalnych grzybów. Przyczyną może być ich niewłaściwie przechowywane lub przygotowywanie potraw  w warunkach niehigienicznych. Także zbyt długie przetrzymywanie nie działa zbyt korzystnie na przydatność do spożycia.

Osoby z upośledzoną czynnością przewodu pokarmowego, mogą borykać się z objawami podobnymi do tych, które obserwuje się po popełnieniu błędu dietetycznego. Dotyka to osób m.in. chorych na przewlekły nieżyt żołądka i jelit, choroby wątroby i dróg żółciowych, trzustki oraz małych dzieci.

Świadome zatrucie grzybami – niebezpieczny trend

W Polsce niepokojąco narasta zainteresowanie, szczególnie wśród osób młodych, zbieraniem grzybów, których toksyny mają działanie halucynogenne.  Co za tym idzie, wzrasta tym samym liczba zatruć popełnionych umyślnie, których celem było wprowadzenie się w stan odurzenia.  Do takich grzybów należy m.in. łysiczka lancetowata. Za halucynogenne działanie odpowiadają zawarte w niej alkaloidy indolowe: psylocybina i psylocyna.

Muchomor czerwony i muchomor plamisty zawierają w przeważającej ilości toksyny wywołujące tzw. zespół mykoatropinowy. Substancje te są pochodnymi 3-hydroksyizoksazolu, do których należą: kwas ibotenowy, muscymol i muscazon. Za toksyczność opisywanych grzybów odpowiadają głównie kwas ibotenowy i powstały po jego przemianie, bardziej czynny biologicznie, muscymol. Obie substancje należą do grupy naturalnie występujących w przyrodzie alkaloidów, tzw. aminokwasów pobudzających.

Efektem działania muscymolu i kwasu ibotenowego są objawy o charakterze atropinopodobnym, pojawiające się w czasie do 6 godzin po spożyciu muchomora plamistego i muchomora czerwonego oraz łysiczki lancetowatej. Wypijając wywar z tych gatunków grzybów bądź zjedzeniu surowych lub suszonych owocników następuje okres utajenia (1–2 godziny),  następnie pojawiają się objawy podobne do upojenia alkoholowego: zawroty głowy, zamroczenie, zawroty głowy, rozszerzenie źrenic, nadmierna pobudliwość, oszołomienie, zaburzenia koncentracji, równowagi i koordynacji ruchowej, gadatliwość, drżenia mięśniowe, czasami śpiączka, drętwienia i inne nieokreślone objawy. Często obserwuje się także pobudzenie psychoruchowe z euforią lub depresją, lęki, omamy słuchowe i halucynacje wzrokowe.

Jak rozpoznać zatrucie grzybami?

Badaniu lekarskiemu powinny zostać poddane wszystkie osoby, które spożyły tę samą potrawę z grzybów, co osoba zgłaszająca objawy zatrucia, nawet jeśli nie wystąpiły u nich żadne niepokojące objawy. Nie jest łatwo zdiagnozować zatrucie grzybami, dlatego bardzo ważna jest współpraca lekarza z pacjentem.

Po pierwsze, u pacjenta podejrzanego o zatrucie grzybami przeprowadza się szczegółowy wywiad na temat spożytych pokarmów i pojawiających się objawów. Jeśli pacjent jest nieprzytomny – wywiad przeprowadza się z jego rodziną lub świadkami zdarzenia.

Lekarz powinien uzyskać zarówno opis objawów u zatrutego pacjenta, jak i dokładny opis przygotowywania potrawy, którą spożył. Istotne są następujące informacje:

• jaki rodzaj grzybów został zjedzony przez pacjenta wraz z możliwie najdokładniejszym ich opisem,
• gdzie, w jakim środowisku grzyby zostały zebrane,
• jak grzyby zostały przygotowywane i przechowywane przed spożyciem,
• jak duża porcja potrawy grzybowej została spożyta,
• ile czasu upłynęło od momentu spożycia potrawy grzybowej do wystąpienia pierwszych objawów,
• jaki jest czas od momentu pojawienia się objawów do chwili zgłoszenia się pacjenta do lekarza.

„Diagnostyka laboratoryjna zatrucia grzybami opiera się na badaniu mikologicznym. Rzadziej dotyczy wykrywania toksyn – tłumaczy dr Kozak-Michałowska. – Dlatego bardzo ważne jest, żeby zabezpieczyć do badania każdy materiał uzyskany od pacjenta, na przykład resztki grzybów i/lub przygotowanej z nich potrawy, treść żołądkową, wymiociny, kał, czy popłuczyny jelitowe” – dodaje.

Źródło: informacja prasowa / Synev