Wszawica – swędzący problem

Mimo postępu cywilizacji, choroby pasożytnicze stanowią ciągły problem sanitarno-epidemiologiczny. Wszawicą najczęściej zarażają się dzieci w wieku 3-12 lat, wskutek zabaw kontaktowych i nie w pełni wyrobionych nawyków higienicznych. Szacuje się, że wszawica przewlekła dotyczy w Polsce od 0,6 do 2,0 proc. dzieci w wieku szkolnym.

Rozprzestrzenianiu się chorób pasożytniczych sprzyjają: złe warunki sanitarno-higieniczne, klęski żywiołowe, ruchy migracyjne ludności, duże skupiska ludzkie (przedszkola, szkoły, internaty, koszary, domy pomocy społecznej), stale wzrastająca liczba bezdomnych, ale też klimat zimny i umiarkowany (używanie czapek, ciężkiej odzieży). W większości przypadków są one jednak skutkiem nieprzestrzegania podstawowych zasad higieny osobistej. Do najczęstszych chorób pasożytniczych zaliczana jest wszawica [1].

Wszawica (pediculosis) wywoływana jest przez stawonogi – wszy ludzkie (pediculus humanus). Zależnie od czynnika sprawczego, wyróżnia się wszawicę: łonową (pediculosis pubis), odzieżową (pediculosis vestimenti) lub głowową (pediculosis capitis).

Wszawica łonowa
Zakażenie wszą łonową szerzy się głównie przez kontakt bezpośredni, rzadziej pośrednio, przez używanie wspólnych ręczników lub pościeli. W wyniku zakażenia pojawiają się zmiany skórne w postaci płaskich szarobłękitnych plam, rzadziej nadżerek i przeczosów, ponieważ świąd jest niewielki. Przed przystąpieniem do leczenia wszawicy łonowej, należy ogolić okolicę łonową lub usunąć gnidy gęstym grzebieniem. Należy pamiętać, że może dojść do rozwoju wszawicy również w okolicy brwi i rzęs [1, 2, 3].
Lekami z wyboru w zakażeniu wszą łonową są: 10% permetryna aplikowana na 10 minut lub lindan w postaci roztworu nakładany i pozostawiony na noc. Kurację zwykle należy powtórzyć po 7-10 dniach; maść rtęciowa szara (Ung. Hydrargyni cinerci) lub 20% maść rtęciowa żółciowa (Ung. Hydrargyni oxydati flavi); wazelina żółta 3-5 razy dziennie przez 8-10 dni, oraz maść oczna z 0,025% fizostygminą również przez 8-10 dni – zalecane przy zakażeniu brwi i rzęs (częściej u dzieci); roztwór 4% dimetikonu i cyklometikonu – powoduje zaburzenia gospodarki wodnej pasożytów oraz blokuje ich otwory oddechowe, dzięki temu wszy zostają uduszone, a ich jaja wysuszone. Preparat można bezpiecznie stosować u dzieci od 6. miesiąca życia, kobiet w ciąży i w okresie laktacji, jak również u alergików i osób chorych na astmę.




Wszawica odzieżowa
Kolejnym, groźnym ze względów epidemicznych schorzeniem jest wszawica odzieżowa (pediculosis vestimenti). Dotyka ona najczęściej osób bezdomnych, wywoływana jest przez wesz odzieżową. Zakażenie rozprzestrzenia się przez wspólne używanie odzieży i pościeli [1]. Należy podkreślić, że wesz odzieżowa jest wektorem groźnych chorób zakaźnych, takich jak: dur plamisty (Rickettsia prowazekii), gorączka okopowa (Rickettsia quintana) i dur powrotny (Borelia recurrentis). Obecnie w Europie choroby te występują bardzo rzadko, a istotny problem mogą stanowić na terenach klęsk żywiołowych i dotkniętych wojną.

Wesz odzieżowa żywi się krwią chorego, stąd objawami są: liczne zmiany rumieniowe i pokrzywkowe skóry, swędzące grudki i guzki, przeczosy, a często wtórne cechy infekcji bakteryjnej. Równolegle z leczeniem chorego, należy zadbać o odkażenie ubrania, pościeli, ręczników etc. Przed upraniem, odzież należy odkazić pudrem zawierającym lindan. Mimo iż pranie i prasowanie gorącym żelazkiem powinno zniszczyć pasożyty, to jednak przez 2-3 tygodnie nie powinno się używać uprzednio zakażonej odzieży.
Leczenie prowadzi się za pomocą: ampicyliny lub kotrimoksazolu – przy współistnieniu wtórnej infekcji bakteryjnej (liczne strupy, nasilone sączenie, stany podgorączkowe); roztworu 4% dimetikonu i cyklometikonu; lindanu w postaci płynu, emulsji, żelu bądź pudru, stosowany zewnętrznie. Lindan w formie żelu lub emulsji stosuje się przez 3 kolejne dni na suchą skórę, nakładając go na noc i zmywając rano. Z kolei 1% lindan w płynie stosuje się jednorazowo na 8-12 godzin, następnie zmywa się ciepłą wodą.

Wszawica głowowa
Najczęstszą chorobą wywoływaną przez wszy, szczególnie w środowisku dziecięcym, jest wszawica głowowa. Zakażenie szerzy się przez kontakt bezpośredni lub pośredni, poprzez używanie wspólnych przedmiotów: szczotek, spinek, grzebieni, ubrań, nakryć głowy, pluszowych zabawek, pościeli, materacy etc. Obserwujemy zmiany skórne o charakterze grudek obrzękowych, bąbli pokrzywkowych lub przeczosów, zlokalizowane są w okolicy potylicznej, skroniowej i zausznej.

U osób dotkniętych wszawicą leczenie polega na stosowaniu odpowiednich preparatów na włosy i skórę głowy. Może to być np.: 1% lindan w postaci emulsji, żelu, maści, lotionu lub szamponu, można go stosować u dorosłych i u dzieci od 6 r.ż. (lek pozostawia się pod czepkiem na 12-24 godziny, a następnie zmywa głowę szamponem zawierającym 3% kwas octowy); malation – to lek, który w ciągu 5 minut niszczy niemal wszystkie formy dorosłe wszy i około 95 proc. jaj, jest to organiczny środek owadobójczy; nalewka z kwasu bertramu (tinctura pyrethri) – wciera się ją lub zwilża skórę głowy 3 razy dziennie przez kilka kolejnych dni; mieszanina roztworu alkoholowego alkaloidów ostróżki i kwasu octowego; roztwór 4% dimetikonu i cyklometikonu (stosuje się go na włosy i skórę głowy i pozostawia na 8 godzin, po czym zmywa głowę zwykłym szamponem, czynność trzeba powtórzyć po 7 dniach). U małych dzieci stosuje się szampon-krem z 1% permetryną. Preparat pozostawia się na skórze głowy od 10 minut do 3 godzin, a następnie dokładnie spłukuje. Zgodnie z zaleceniem producenta, kurację należy powtórzyć po 10-14 dniach.
Ponadto, u osób zarażonych wszawicą nie należy zapominać o wyczesywaniu włosów przy pomocy gęstego grzebienia. Następnie trzeba spłukać włosy ciepłą wodą z octem (2 łyżki stołowe na 1 litr wody).

Podsumowanie
Należy pamiętać, że choroby pasożytnicze jeszcze długo pozostaną problemem społeczno-medycznym. Ich rozprzestrzenianie można znacznie ograniczyć, poprzez stosowanie podstawowych zasad higieny, szczególnie w środowiskach przedszkolnych i szkolnych. Ważną rolę odgrywa lekarz i farmaceuta, gdyż wczesne postawione rozpoznanie i prawidłowe leczenie pozwala przerwać „błędne koło” epidemiologiczne.

Piśmiennictwo
1. Maj J., Plomer-Niezgoda E.: Choroby pasożytnicze skóry – ciągle aktualnym problemem. Zasady leczenia, Terapia, 2005, XIII, 3/1(163).
2. Braun-Falco O. i wsp.: Choroby wywołane przez stawonogi [w:] Dermatologia. Czelej, Lublin 2002: 339-360.
3. Maj J., Plomer- Niezgoda E.: Choroby pasożytnicze [w:] Leczenie chorób skóry i chorób przenoszonych drogą płciową. Szepietowski J. (red). Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002: 110-119.
4. Tanyuksel M. i wsp.: Pervelance and treatment of Pediculosis humanus capitis with 1% permethrin and 0,4% d-penothrin in Turkey, Acta Med., 2003, 2: 73-75.