Współczesne możliwości medycyny fizykalnej – część 2

Postęp technologiczny umożliwił wykorzystanie do celów terapeutycznych wielu czynników fizycznych. W pierwszej części zostały omówione: magnetoterapia, magnetostymulacja, magnetolaseroterapia, magnetoledoterapia i piloterapia.

Krioterapia
Do najdynamiczniej rozwijających się metod fizjoterapeutycznych należy także krioterapia ogólnoustrojowa. Lecznicze działanie zimna wykorzystywane było już od czasów starożytnych, jednak dopiero skonstruowanie komory kriogenicznej przez T. Yamauchi’go (1978) dało podwaliny nowoczesnej krioterapii. Warto podkreślić, że konstruktorem drugiej w Europie i trzeciej w świecie kriokomory był polski naukowiec mgr inż. Zbigniew Raczkowski z Instytutu Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN we Wrocławiu. Krioterapia ogólnoustrojowa to metoda wykorzystująca bodźcowe, stymulujące, powierzchniowe działanie temperatur kriogenicznych (poniżej -100ºC) aplikowanych w krótkim czasie dla wywołania i wykorzystania fizjologicznych reakcji na zimno w celu wspomagania leczenia podstawowego i ułatwienia leczenia ruchem. Działanie temperatur kriogenicznych wywołuje w organizmie człowieka szereg korzystnych zjawisk fizjologicznych, takich jak: efekt przeciwbólowy, nerwowo-mięśniowy, przeciwzapalny i przeciwobrzękowy oraz krążeniowy.

Aktualne wskazania do stosowania krioterapii obejmują m.in. schorzenia stawów i tkanek miękkich o podłożu autoimmunologicznym (zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczycowe zapalenie stawów, myositis i fibromyositis) zmiany zwyrodnieniowe, pourazowe i przeciążeniowe narządu ruchu, fibromialgię, osteoporozę, dnę moczanową, dyskopatie, choroby ośrodkowego układu nerwowego ze wzmożoną spastycznością, stwardnienie rozsiane, zespoły korzeniowe, choroby obwodowego układu nerwowego, zespoły depresyjne i nerwice wegetatywne, a także odnowę biologiczną, wspomaganie treningu wytrzymałościowego i siłowego oraz przyspieszenie restytucji powysiłkowej u wyczynowych sportowców.

Do podstawowych przeciwwskazań do stosowania krioterapii należą m.in. nietolerancja zimna, krioglobulinemia, choroba Raynauda, niedoczynność tarczycy, ostre schorzenia dróg oddechowych, choroba nowotworowa, niestabilna dusznica bolesna, zdekompensowane wady aparatu zastawkowego serca, zawansowana niewydolność krążenia, groźne zaburzenia rytmu serca, zmiany skórne o charakterze ropno-zgorzelinowym, neuropatie układu współczulnego, miejscowe zaburzenia ukrwienia, wyniszczenie i wychłodzenie organizmu, a także klaustrofobia i zaburzenia psychiczne. Krioterapia ogólnoustrojowa wykazuje dużą skuteczność terapeutyczną, zabiegi są dobrze tolerowane przez chorych, a przy ścisłym przestrzeganiu procedury zabiegów nie obserwuje się istotnych powikłań.

Terapia tlenem hiperbarycznym
Kolejną, zdecydowanie zbyt rzadko stosowaną, metodę medycyny fizykalnej stanowi terapia tlenem hiperbarycznym (Hyperbaric Oxygen Therapy – HBO), zwana też hiperbaryczną terapią tlenową. HBO jest metodą leczenia chorób i urazów, polegającą na podawaniu w warunkach zwiększonego ciśnienia – zwykle przekraczającego 2,5-krotnie ciśnienie atmosferyczne – mieszaniny oddechowej zawierającej blisko 100% tlenu, tj. blisko pięć razy więcej niż w powietrzu atmosferycznym. Inhalacja tlenem hiperbarycznym prowadzona w specjalnych komorach hiperbarycznych powoduje nawet 15-krotny wzrost prężności tlenu rozpuszczonego fizycznie w osoczu, co sprzyja lepszemu utlenowaniu uszkodzonej tkanki i w pewnych stanach medycznych może ratować życie pacjenta, a w innych stymuluje gojenie i regenerację tkanek.

Obecna lista wskazań i przeciwwskazań do stosowania hiperbarycznej terapii tlenowej została ustalona przez European Committee of Hyperbaric Medicine (ECHM). Wskazania nagłe obejmują m.in.: chorobę dekompresyjną, zatorowość powietrzną lub inną gazową, zatrucie tlenkiem węgla, zator naczyń siatkówki, zgorzel gazową, martwicze zakażenia tkanek miękkich, martwicze zapalenie powięzi (choroba Fouriera), martwicze zapalenie mięśni, ropnie wewnątrzczaszkowe oraz ropnie płuc i wątroby, urazy wielonarządowe oraz oparzenia termiczne. Inne wskazania ostre, będące jeszcze w trakcie badań klinicznych, stanowią: ostra utrata słuchu, ostra niedokrwistość pokrwotoczna oraz podduszenie.

Terapia tlenem hiperbarycznym stosowana jest również w leczeniu licznych chorób przewlekłych, w tym m.in.: popromiennego uszkodzenia tkanek miękkich (pęcherza moczowego, kości, skóry i jelit), trudno gojących się ran (stopa cukrzycowa) oraz przewlekłego zapalenia kości i szpiku kostnego, a także w celu poprawy efektywności przeszczepów skórnych. Obecnie prowadzone są próby stosowania HBO w leczeniu takich schorzeń, jak: migrenowe i klastrowe bóle głowy, choroby naczyń mózgowych, niedowłady i porażenia nerwów, stwardnienie rozsiane, mózgowe porażenie dziecięce, ostry epizod choroby wieńcowej oraz grzybice.

Przeciwwskazania do stosowania HBO obejmują: bezwzględne – nie zdrenowaną odmę prężną i przebyte leczenie bleomycyną; względne – infekcje górnego odcinka układu oddechowego (w tym przewlekłe zapalenie zatok obocznych nosa i ostre schorzenia uszu), choroby płuc z retencją CO2 (rozedma, przewlekła obturacyjna choroba płuc), leczenie doxorubicyną, cis-platyną i disulfiramem, epizod drgawek w wywiadzie, stany gorączkowe, przebytą odmę płuc, przebyte zabiegi operacyjne w obrębie klatki piersiowej i układu oddechowego, zapalenie nerwu wzrokowego, nowotwory złośliwe, ciążę (z wyjątkiem zatrucia tlenkiem węgla) oraz obecność rozrusznika serca. Powikłania terapii hiperbarycznej przy ściśle nadzorowanym podawaniu tlenu zdarzają się niezwykle rzadko.

W stanach ciężkich warunkiem skuteczności leczenia tlenem hiperbarycznym jest odpowiednio szybkie podjęcie terapii. Wymagany jest bezzwłoczny transport chorego do specjalistycznych ośrodków, najlepiej w czasie 3-5 godzin od wystąpienia objawów. W Polsce powstała rozległa sieć ośrodków wyposażonych w komory hiperbaryczne, co gwarantuje dobry dostęp do tej formy leczenia, a finansowanie znacznej części procedur hiperbarycznych przez Narodowy Fundusz Zdrowia pozwala mieć nadzieję, że terapia hiperbaryczna w najbliższej przyszłości znajdzie należne miejsce wśród nowoczesnych metod terapeutycznych medycyny fizykalnej.

Bibliografia
1. Sieroń A., Cieślar G., Kawczyk-Krupka A., Biniszkiewicz T., Bilska-Urban A., Adamek M.: Zastosowanie pól magnetycznych w medycynie. Wydanie II rozszerzone i uzupełnione. α-medica press, Bielsko-Biała 2002.
2. Sieroń A., Cieślar G. (red.): Zastosowanie zimna w medycynie – kriochirurgia i krioterapia. α-medica press, Bielsko-Biała 2003.
3. Sieroń A., Cieślar G. (red.): Krioterapia – leczenie zimnem. α-medica press, Bielsko‑Biała 2007.
4. Sieroń A., Cieślar G., Stanek A. (eds.): Cryotherapy. α-medica press. Bielsko-Biała 2010.
5. Sieroń A., Cieślar G., Kawecki M. (red.): Zarys medycyny hiperbarycznej. II wydanie. α-medica press, Bielsko-Biała 2007, str. 49-60.