Rok temu przeciw grypie zaszczepiło się w Polsce mniej osób niż przed dwoma laty. Lekarze przekonują, że należy się szczepić, bo preparaty są bezpieczne i chronią nie tylko przed grypą, ale też przed jej powikłaniami. A te mogą być bardzo groźne.
Pacjenci często mylą grypę z przeziębieniem. Tymczasem przeziębienie może wywołać jeden z ponad dwustu tzw. wirusów oddechowych. Spośród nich wirus grypy jest naprawdę niebezpieczny.
Choroba i jej powikłania
Grypa charakteryzuje się nagłym początkiem. Zwykle pojawia się wysoka gorączka, suchy kaszel, bóle głowy i mięśni, dreszcze, uczucie ogólnego rozbicia, złe samopoczucie, brak apetytu.
Objawy mogą mieć różne nasilenie. U niektórych osób choroba przebiega łagodnie, u innych ciężko. Wiele zależy od wieku, współistniejących dolegliwości, przyjmowanych leków. Na pewno na ciężki przebieg grypy bardziej narażone są osoby z grup ryzyka, czyli: małe dzieci (poniżej pięciu lat), kobiety w ciąży, osoby po 65. roku życia, a także ci (bez względu na wiek), którzy mają jakiekolwiek choroby przewlekłe, np. astmę, cukrzycę, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc. – Nie znamy jednak wszystkich czynników ryzyka. Również młody, zdrowy człowiek może chorować bardzo ciężko – przekonuje dr Ernest Kuchar z Katedry i Kliniki Pediatrii i Chorób Infekcyjnych AM we Wrocławiu.
– Co roku z powodu grypy umiera wiele osób tylko dlatego, że się nie zaszczepiły. Znałem pacjentów nie z grup ryzyka, tylko młodych, zdrowych, u których przebieg choroby był bardzo ciężki. Moje koleżanki (jedna z liceum, a druga z grupy studenckiej) w wieku około 30 lat zmarły z powodu powikłań grypy – opowiada prof. Adam Antczak z Katedry Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.
W przeciwieństwie do wirusów, które są przyczyną przeziębień, wirus grypy często powoduje powikłania. Wnikając do organizmu, uszkadza nabłonek dróg oddechowych, a tym samym toruje drogę bakteriom chorobotwórczym. Najczęstsze powikłania grypy to: zapalenie zatok, zapalenie płuc, oskrzeli, zdarza się też zapalenie mięśnia sercowego, niewydolność nerek. U małych dzieci najczęstsze powikłania to zapalenie oskrzelików oraz ucha środkowego, które może spowodować częściową utratę słuchu, a czasem nawet całkowitą głuchotę.
– Tzw. wirusy „oddechowe” namnażają się głównie w układzie oddechowym. Wirus grypy tym się od nich różni, że namnaża się wszędzie. Osoba chora na grypę nie ma choroby układu oddechowego, tylko ogólnoustrojową – wyjaśnia prof. Antczak. – Dlatego powikłania grypy są wielonarządowe. Może to być więc zapalenie płuc (a warto wiedzieć, że śmiertelność z powodu zapalenia płuc jest dziś większa niż z powodu zawału serca!). Zdarzają się powikłania kardiologiczne (np. zapalenie mięśnia sercowego), neurologiczne. Tak więc po pierwsze, niebezpieczna jest sama grypa, a po drugie powikłania, do których może po niej dojść.
U większości osób, u których konieczny był przeszczep serca, ciężką chorobę wywołały powikłania po grypie.
Warto się zaszczepić
Szczepionki są bezpieczne. Zawierają wyłącznie zabite wirusy grypy, tak więc nie jest możliwe, by spowodowały chorobę. Ponieważ wirus grypy często zmienia swoją budowę, dlatego szczepionka jest aktualna tylko przez jeden sezon i trzeba szczepić się co rok.
W sezonie 2011/12 w Polsce są dostępne szczepionki domięśniowe przeciw grypie (Vaxigrip, Fluarix, Influvac, Agrippal oraz w mniejszej dawce – specjalnie dla dzieci między 6. a 35. miesiącem życia – Vaxigrip Junior) oraz jedna do podawania śródskórnego (IDflu). Wszystkie są inaktywowane, trójwalentne, o składzie rekomendowanym przez WHO.
Szczepionka jest zalecana wszystkim (to jedyny sposób ochrony przed grypą), szczególnie zaś: dzieciom od 6. miesiąca życia do 18 lat, osobom po 50. roku życia, a także wszystkim (bez względu na wiek) z przewlekłymi chorobami układu sercowo-naczyniowego, oddechowego, nerek, wątroby, neurologicznymi, hematologicznymi, cukrzycą, niedoborami odporności oraz otyłym (o indeksie masy ciała – BMI – 40 i więcej).
Zaszczepić powinny się też kobiety w ciąży (chyba że zrobiły to wcześniej), zwłaszcza w drugim i trzecim trymestrze (w pierwszym zalecana jest ostrożność, podobnie jak w przypadku wszystkich szczepionek, leków, a nawet preparatów witaminowo-mineralnych).
– Towarzystwa ginekologiczne zalecają szczepienia kobietom w ciąży, choć zarówno ginekolodzy, jak i przyszłe mamy obawiają się tego. Jednak kobieta w ciąży powinna się zaszczepić, gdyż wirus jest bardzo groźny zarówno dla niej, jak i dla dziecka – przekonuje prof. Antczak. – Ryzyko znalezienia się na oddziale intensywnej opieki medycznej z powodu grypy u kobiet w ciąży jest dużo większe niż u osób chorujących na astmę!
Nie poleca się natomiast szczepienia dzieciom poniżej 6. miesiąca życia. Powinni się jednak zaszczepić rodzice i inne osoby z otoczenia dziecka, gdyż zachorowanie dla tak małego niemowlęcia może być groźne. – Kilka lat temu mieliśmy przypadek matki, która zaraziła grypą trzydniowe dziecko. Noworodek z silnymi zaburzeniami kardiologicznymi został przewieziony do szpitala – opowiada prof. Lidia Brydak, kierownik Zakładu Badań Wirusów Grypy w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego – PZH.
Najlepiej zaszczepić się przed szczytem zachorowań na grypę (zwykle ma on miejsce między styczniem a kwietniem). Im wcześniej, tym lepiej. Można również zdecydować się na szczepienie, gdy rozpoczął się już sezon zachorowań (jednak wtedy może się zdarzyć, że zarazimy się wirusem grypy zanim wytworzy się odporność; zwykle potrzeba na to około 7 dni). Warto też pamiętać, że jeśli dziecko (do 8. roku życia) jest szczepione po raz pierwszy, to dla pełnego uodpornienia musi dostać dwie dawki (w odstępie co najmniej 4 tygodni).
W sezonie zachorowań
Grypa jest bardzo zaraźliwa. Przenosi się głównie drogą kropelkową. Podczas kaszlu czy kichania wirusy przemieszczają się z prędkością ponad 100 km/h.
Okres wylęgania wirusa wynosi 1-4 dni, jednak choroba zaczyna być zakaźna już dzień przed pojawieniem się pierwszych objawów. A to oznacza, że można zarazić się od osoby, która nie ma jeszcze gorączki, kataru czy nie odczuwa łamania w kościach.
Jak chronić się przed zachorowaniem, gdy wokół wszyscy kaszlą? Trzeba unikać dużych skupisk ludzi: w supermarketach, galeriach handlowych, autobusach itp. Dobrą profilaktyką jest częste mycie rąk (naukowcy z Niemieckiego Instytutu Jakości i Wydajności Opieki Medycznej stwierdzili, że daje to nawet lepszą ochronę przed zachorowaniem niż przyjmowanie preparatów z witaminą C). Przeniesienie choroby może nastąpić również w momencie dotknięcia ust, nosa czy oka dłonią, na której jest wirus, który mógł się na niej znaleźć np. w momencie dotknięcia klamki czy poręczy w autobusie.
W sezonie grypowym trzeba też szczególnie dbać o siebie. Dieta powinna być bogata w warzywa i owoce (znajduje się w nich dużo witaminy C, i to w najbardziej przyswajalnej formie). Warto jeść jogurty i kefiry zawierające probiotyki, czyli korzystnie działające bakterie kwasu mlekowego. W diecie powinny znaleźć się też ryby, bogate w kwasy tłuszczowe omega-3, które również korzystnie wpływają na odporność. Koniecznie trzeba pamiętać o ubieraniu się stosownie do pogody, wysypianiu się, codziennych spacerach oraz aktywności fizycznej.
Leczenie grypy
Jeśli pojawiają się pierwsze objawy grypy, koniecznie trzeba pozostać w domu. Najlepiej położyć się do łóżka i jak najwięcej odpoczywać. Trzeba dużo pić (soki, herbaty owocowe i ziołowe, np. z czarnego bzu, lipy, malin). Na początku każdej wirusowej infekcji bardzo pomocne są naturalne środki, takie jak czosnek i cebula (zwiększają odporność organizmu), miód (działa przeciwbakteryjnie), sok z aronii, czarnego bzu, malin (mają właściwości rozgrzewające).
Leczenie domowe grypy to wyłącznie leczenie objawowe: w przypadku kataru podaje się środki nawilżające błonę śluzową nosa i ułatwiające pozbycie się wydzieliny (sól fizjologiczna, preparaty zawierające wodę morską). Krople na katar zmniejszają obrzęk błony śluzowej nosa. Przy wystąpieniu suchego i męczącego kaszlu można stosować środki przeciwkaszlowe, a przy gorączce – środki przeciwgorączkowe. Dzieciom do 15. roku życia nie wolno podawać aspiryny ani innych środków zawierających kwas acetylosalicylowy (ich podawanie może spowodować zespół Rey’a, prowadzący do niewydolności wątroby). Jeśli na grypę zachoruje dziecko do drugiego roku życia, trzeba jak najszybciej skontaktować się z lekarzem, który ustali odpowiednie leczenie.
Jeśli grypa przebiega ciężko lub istnieje ryzyko, że tak się stanie, lekarz może przepisać środki przeciwwirusowe. Powinny być zastosowane najpóźniej w ciągu 48 godzin od pojawienia się pierwszych objawów. Leki nowej generacji to oseltamiwir i zanamiwir. Są sprzedawane na receptę, wyłącznie na zlecenie lekarza.
W sezonie 2010/2011 Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego odnotował w Polsce ponad milion zachorowań lub podejrzeń zachorowania na grypę. Choroba ta spowodowała ponad 5,5 tysiąca hospitalizacji i 187 zgonów. Zaszczepiło się wówczas jedynie 5 proc. osób, a w grupach ryzyka – zaledwie 20 proc. Odsetek zaszczepionych w Polsce był w ubiegłym roku jednym z najniższych w Europie.
Grypa czy przeziębienie – jak rozpoznać?
Objawy – Przeziębienie / Grypa
- gorączka – nie występuje lub jest niewielka (do 38°C) / wysoka: 38-40°C
- dreszcze – nie występują / często występują, gdy gorączka gwałtownie wzrasta
- ból gardła – może występować / dość często występuje
- ból głowy – nie występuje lub jest słaby / bywa bardzo silny
- katar – początkowo wodnisty, silny, po 3–4 dniach może się zamienić w gęsty, śluzowy / silny, wodnisty, po 3-4 dniach może zamienić się w gęsty, śluzowy
- kaszel – płytki, spowodowany „drapaniem” w gardle / pojawia się po 3-4 dniach
- bóle mięśni – nie występują / występują często