Leczenie kaszlu

Kaszel jest jednym z najczęstszych objawów przeziębienia. Pomaga usuwać wydzielinę i cząsteczki zanieczyszczeń z płuc. Warto wiedzieć, jaki lek OTC zaproponować kaszlącemu pacjentowi.

Wyróżniamy dwa główne typy kaszlu: kaszel produktywny (mokry) z wykrztuszaniem oraz kaszel nieproduktywny (suchy) bez wykrztuszania.

Kaszel produktywny umożliwia usunięcie zanieczyszczonej, nagromadzonej wydzieliny oskrzelowej. Gdy jednak skuteczność tego kaszlu jest niedostateczna, np. gdy śluzu jest zbyt mało, lub jest zbyt gęsty i lepki, należy podawać leki wykrztuśne – zwiększające wydzielanie śluzu i zmniejszające jego gęstość. O kaszlu mokrym mówimy także wówczas, kiedy pacjent nie odkrztusza plwociny, ale „czuje ją w piersiach”.

Kaszel suchy może z kolei wystąpić nie tylko z powodu infekcji, ale także po złamaniu żebra czy po operacjach jamy brzusznej. Może być także wynikiem przyjmowania leków, takich jak inhibitory konwertazy angiotensyny, niesteroidowych leków przeciwzapalnych czy beta-blokerów. Kaszel nieproduktywny powinien być tłumiony lekami przeciwkaszlowymi.

Ponadto kaszel może być ostry lub przewlekły. Jeśli trwa krócej niż trzy tygodnie, jest uważany za ostry. Z kolei kaszel utrzymujący się dłużej niż trzy tygodnie należy klasyfikować jako przewlekły.

Kaszel mokry
Jak już wspomniałam, kaszel mokry najlepiej zwalczać lekami wykrztuśnymi, które ułatwiają usuwanie wydzieliny zapalnej z dróg oddechowych. Preparaty działające ośrodkowo (zawierające kofeinę czy lobelinę) pobudzają ośrodek oddechowy i ośrodek kaszlu. Stosowane są w słabych odruchach kaszlowych, najczęściej w połączeniu z lekami działającymi obwodowo – sekretolitycznie lub mukolitycznie.

Sekretolityki zwiększają wydzielanie płynnego śluzu w oskrzelach, ułatwiając przesuwanie płynnej wydzieliny i jej odkrztuszanie. Do tych leków należą sole nieorganiczne (jodek potasowy, wodorowęglan sodowy, chlorek amonowy, węglan i wodorowęglan amonowy, chlorek sodowy), sole organiczne (benzoesan sodu). Także leki wydalane przez płuca i drażniące błonę śluzową oskrzeli od strony ich światła (gwajakol, gwajafenezyna, olejki eteryczne – sosnowy i terpentynowy) oraz leki drażniące błonę śluzową żołądka i na drodze odruchowej wzmagające wydzielanie wodnistego śluzu (emetyna, saponiny, benzoesan sodu). Warto pamiętać, że gwajafenezyna, oprócz działania sekretolitycznego, poprzez wpływ na gruczoły śluzowe, zwiększa ilość wody w śluzie. A dzięki temu zmniejsza jego lepkość.

Mukolityki natomiast rozrzedzają wydzielinę oskrzelową i, podobnie jak gwajafenezyna, zmniejszają lepkość śluzu. Do tych leków należą powszechnie stosowane mesna i acetylocysteina, która dodatkowo chroni strukturę pęcherzyków płucnych. Mechanizm działania tych leków polega na „rozbijaniu” mostków siarczkowych łączących łańcuchy cząstek śluzu.

Właściwości mukolitycznie posiadają także karbocysteina, bromheksyna oraz jej aktywny metabolit – ambroksol. Ambroksol nie tylko normalizuje stosunek wydzieliny surowiczej do śluzowej. Wzmaga również wytwarzanie pęcherzykowego surfaktantu, który zmniejsza adhezję śluzu do ścian oskrzeli. Stosowany jest w ostrych i przewlekłych chorobach dróg oddechowych z utrudnionym odkrztuszaniem gęstej wydzieliny, np. w okresie zaostrzenia przewlekłego zapalenia oskrzeli.

Kaszel suchy
Leki przeciwkaszlowe głównie tłumią odruch kaszlu. Nie wolno ich stosować w kaszlu z obfitą, płynną wydzieliną, w obecności ropnej wydzieliny, w rozstrzeniach oskrzeli, czy też w astmie oskrzelowej.

Wśród preparatów z tej grupy wyróżnia się te działające ośrodkowo i obwodowo. Pierwsze to leki opioidowe (kodeina, noskapina, dekstrometorfan). Druga grupę stanowią preparaty pochodzenia nieopioidowego (okseladyna, pentoksyweryna, eprazinon czy butami rat).

Warto pamiętać, że nieopioidowe leki przeciwkaszlowe są bezpieczniejsze – w przeciwieństwie do opioidów nie prowadzą do lekozależności, nie hamują ośrodka oddechowego i przy krótkotrwałym stosowaniu nie powodują zaparć. Niemniej jednak działają znacznie słabiej od opioidów – nie zawsze są w stanie zahamować kaszel. Dobrym rozwiązaniem wydaje się być dekstrometorfan. Choć jest opioidem, nie powoduje uzależnienia ani nie działa hamująco na ośrodek kaszlu.

Z kolei leki przeciwkaszlowe działające obwodowo to benzonatat, znieczulający zakończenia czuciowe w drzewie oskrzelowym, oraz śluzy roślinne, działające przeciwzapalnie na błonę śluzową dróg oddechowych, łagodzące przekrwienie i wydzielanie śluzu. Surowce śluzowe powszechnie stosowane w tych dolegliwościach to kwiat malwy, korzenie i liście prawoślazu, liść podbiału.
Szczególnym środkiem o działaniu przeciwkaszlowym jest poliol tiksotropowy o właściwości przyklejania się do błony śluzowej gardła. Tworzy on w ten sposób warstwę izolującą punkty kaszlowe gardła od bodźców drażniących. Prowadzi to do zahamowania kaszlu w ciągu kilku minut. Poliol tiksotropowy podawany łącznie z ośrodkowo działającym środkiem przeciwkaszlowym wypełnia lukę terapeutyczną, czyli czas liczony od chwili podania tego środka doustnie do momentu jego zadziałania. Dzięki takiemu połączeniu efekt przeciwkaszlowy uzyskiwany jest natychmiast.

Opieka farmaceuty

• Farmaceuta musi zadecydować, czy doradzić pacjentowi preparat o działaniu wykrztuśnym czy przeciwkaszlowym.
• Powinien unikać nielogicznych kombinacji kilku substancji przeciwkaszlowych.
• Dzieciom nie należy podawać preparatów zawierających kodeinę lub efedrynę.
• Warto pamiętać, że bezpieczniejsze od leków przeciwkaszlowych dla pacjentów z grup ryzyka (osoby w starszym wieku, kobiety w ciąży, małe dzieci oraz chorzy zażywający wiele leków) są środki łagodzące kaszel, np. syropy.