Tajemnicza choroba – endometrioza

Wiele młodych kobiet, tuż przed i w czasie menstruacji, zmaga się z poważnymi dolegliwościami bólowymi. Szacuje się, że co 10 kobieta w okresie rozrodczym cierpi na endometriozę.

W  przebiegu cyklu menstruacyjnego, stopniowo wzrastający poziom estrogenu, a następnie progesteronu, stymulują błonę śluzową macicy, zwaną endometrium, do rozrostu i wydzielania. Organizm przygotowuje się w ten sposób na ewentualne przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej, która się w owej błonie śluzowej zagnieżdża. W przypadku braku zapłodnienia stężenia hormonów spadają, a rozrośnięta błona złuszcza się i zostaje wydalona pod wpływem skurczów mięśni macicy – jest to czas krwawienia miesięcznego.

Wędrująca śluzówka
W przypadku choroby, zwanej endometriozą, komórki błony śluzowej wydostają się z jamy macicy i zagnieżdżają w innych częściach organizmu. Najczęściej pojawiają się one w obrębie narządów miednicy mniejszej i jamy otrzewnej: na jajnikach, macicy, jelicie, a nawet na wyrostku robaczkowym czy pęcherzu. Do przemieszczenia komórek endometrium może dojść w wyniku wstecznej menstruacji – strzępki błony śluzowej wydostają się do jamy otrzewnej poprzez jajowód. Możliwe, że dochodzi też do jej rozsiewu drogą naczyń krwionośnych i limfatycznych. Podczas zabiegów chirurgicznych również może dojść do bezpośredniego przeniesienia komórek endometrium, na przykład przy cięciu cesarskim czy konizacji szyjki macicy (wycięciu stożka tkanki z części pochwowej szyjki macicy). Jedna z teorii mówi, że endometrioza może być traktowana jako zmiana mutacyjna komórek nabłonkowych, naturalnie występujących w miejscu objętym chorobą.

Endometrium występujące poza macicą również podlega wpływom hormonów cyklu miesięcznego – początkowo bezobjawowo. Z czasem może prowadzić do rozwoju stanu zapalnego, poważnych dolegliwości bólowych, a w konsekwencji powikłań. W przypadku endometriozy okołomacicznej, gdy zmiany dotyczą narządów miednicy mniejszej, wtedy głównie pojawiają się w szyjce macicy, pochwie, okolicach sromu i w jajowodach. W rzadkich przypadkach występuje endometrioza poza jamą brzuszną, kiedy komórki błony śluzowej docierają do tak odległych narządów, jak na przykład płuca i nerki.

Bóle, plamienia, krwawienia
Kobiety cierpiące z powodu endometriozy, na początku zwykle nie zgłaszają żadnych poważnych objawów. Jednak z czasem pojawiają się u nich bóle podbrzusza przed i w czasie miesiączki. Mogą się one rozpocząć już nawet tydzień przed spodziewanym okresem. Dolegliwości zlokalizowane są przede wszystkim w obrębie miednicy, czyli tam, gdzie rozrasta się patologiczna błona śluzowa. W miejscach tych dochodzi do cyklicznego złuszczania nieprawidłowej śluzówki (krwawienia), tworzenia torbieli i rozpychania okolicznych tkanek. Krew nie może zostać odprowadzona i pojawia się stan zapalny w okolicy obcej błony śluzowej. Bóle są tym dotkliwsze, im bardziej zaawansowana jest choroba. Kobiety cierpiące na endometriozę skarżą się też na nieregularne cykle miesięczne, plamienia, mogą odczuwać ból podczas stosunku płciowego. Przy mocno zaawansowanych zmianach, oprócz silnego krwawienia miesięcznego, może pojawić się także krwawienie z odbytu lub cewki moczowej. Fragmenty endometrium w różnych narządach powiększają się i w miarę upływu czasu tworzą zrosty lub smołowate torbiele, a narządy ulegają odkształceniom. W efekcie mogą pojawić się między innymi problemy z zajściem w ciążę, które są przede wszystkim efektem blizn powstałych w obrębie jajowodów, uniemożliwiających wędrówkę komórce jajowej. Innym problemem może być zniszczenie tkanki jajników.

Diagnostyka i leczenie
Pierwsze sygnały, które powinny skłonić do wizyty u ginekologa to ból podczas stosunku oraz obfite i bolesne miesiączki. Klasyczne badanie ginekologiczne oraz USG jamy brzusznej nie są wystarczająco czułe, aby lekarz mógł jednoznacznie zdiagnozować chorobę. Najpewniejszym sposobem postawienia rozpoznania jest laparoskopia połączona z badaniem histopatologicznym pobranych tkanek. Można też wykonać badanie krwi, w którym oznacza się białko o nazwie CA-125; jego podwyższony poziom pojawia się w chorobach nowotworowych i zapalnych narządów rozrodczych, a więc także w endometriozie.

Leczenie endometriozy ma charakter objawowy, gdyż przyczyna jej powstawania nie została jednoznacznie określona.

Klasycznym leczeniem jest też podawanie leków hormonalnych z analogami gonadoliberyny lub syntetycznym steroidem – danazolem. Leczenie takie wykazuje dużą skuteczność, powoduje zahamowanie rozrostu patologicznego endometrium, ale niestety obarczone jest częstym występowaniem nieprzyjemnych objawów niepożądanych wynikających z niedoboru estrogenów i jego stosowanie jest ograniczone w czasie. Zwykle dobrze tolerowane są leki zawierające progestageny, choć mogą prowadzić do zmian częstości i charakteru krwawień miesiączkowych. Nowe badania potwierdziły bezpieczeństwo 15-miesięcznej nieprzerwanej kuracji jednym z progestagenów.

Jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi oczekiwanych efektów, lekarz może zadecydować o zabiegu. Podczas operacji usuwa się ogniska wszczepów endometrialnych. Leczenie hormonalne jest następnie kontynuowane, ponieważ usunięcie zmian nie leczy przyczyny choroby, a tylko usuwa jej efekty. Podczas takich zabiegów lekarze często usuwają też zrosty, co zmniejsza dolegliwości oraz może pomóc pacjentce próbującej zajść w ciążę. Najbardziej radykalnym leczeniem jest całkowite usunięcie macicy oraz jajników, jednak metoda ta stosowana jest tylko u kobiet, u których pozostałe sposoby nie przynoszą efektów, a objawy choroby są bardzo nasilone. Kobieta poddająca się takiemu zabiegowi musi być zdecydowana, że nie chce mieć już więcej dzieci.

Pacjentkom podaje się również leki działające doraźne. Są to przede wszystkim leki przeciwbólowe i przeciwzapalne oraz rozkurczowe. Oczywiście, nawet stosowanie leków dostępnych bez recepty powinno być skonsultowane z lekarzem ginekologiem. Dodatkowym elementem w radzeniu sobie z tą chorobą może być też aktywność fizyczna. Ćwiczenia uruchamiające mięśnie miednicy mniejszej znacznie zwiększają ruchomość narządów wewnętrznych i mogą zapobiegać powstawaniu niebezpiecznych zrostów. Poza tym, po wysiłku fizycznym samopoczucie jest znacznie lepsze.

Rozpoznanie i prawidłowe leczenie endometriozy jest szczególnie ważne, nie tylko ze względu na dolegliwości z jakimi się ona wiąże, ale też z uwagi na fakt, że może prowadzić do niepłodności. Każda kobieta, która podejrzewa, że choroba może jej dotyczyć, powinna zgłosić się do lekarza ginekologa.