Studium przypadku – Alergia pokarmowa

Sześcioletni synek pani H. jest leczony na astmę. Niedawno pani H. przeczytała artykuł o alergii pokarmowej i zaczęła się zastanawiać, czy przyczyną choroby jej dziecka nie jest właśnie reakcja alergiczna na pożywienie. Utwierdziła się w tym przeświadczeniu, gdy jej syn dostał ataku astmy po zjedzeniu jajecznicy. Pani H. postanowiła poddać dziecko testom alergologicznym, które wykazały, że ma on alergię na białko jaja kurzego. Obecnie pani H. jest w ciąży i zastanawia się, czy wyeliminowanie ze swojej diety jajek może wpłynąć prewencyjnie na rozwój alergii u jej nienarodzonego dziecka.

Alergia pokarmowa (nadwrażliwość pokarmowa) jest nieprawidłową immunologiczną odpowiedzią organizmu, który reaguje odmiennie na zwyczajowo spożywane pokarmy lub związki dodawane do żywności w sposób powtarzalny i odtwarzalny, jeśli chodzi o objawy.

Skala występowania alergii pokarmowej nie jest znana ze względu na brak jednoznacznych wyników badań. Ocenia się, że problem ten dotyka 1-2 proc. dzieci i mniej niż 1 proc. dorosłych, podczas gdy nietolerancję pokarmu stwierdza się u 5-8 proc. dzieci i 1-2 proc. dorosłych.

Typy reakcji alergiczno-immunologicznej
Mechanizmy prowadzące do rozwoju alergii pokarmowej nie zostały do końca wyjaśnione. Nie ma jednak wątpliwości, że u ich podłoża leżą czynniki immunologiczne. Za niepożądane objawy kliniczne odpowiedzialny może być jeden z czterech typów (ewentualnie kilka jednocześnie) reakcji alergiczno-immunologicznej. Typ I to reakcja natychmiastowa, anafilaktyczna, zależna od IgE. Jest ona najczęstsza i występuje u około 48-50 proc. chorych. Typ II – reakcję cytotoksyczną – stwierdza się u około 6 proc. chorych. Typ III to reakcja z udziałem kompleksów immunologicznych, która występuje u 10 proc. chorych, natomiast typ IV – reakcja typu opóźnionego, czyli komórkowa – występuje u 18 proc. Jednoczesne występowanie więcej niż jednego typu reakcji alergiczno-immunologicznej stwierdza się u około 28 proc. pacjentów.

Najpopularniejsze alergeny
Wśród produktów zwierzęcych najczęstszymi alergenami są: mleko krowie, białko jajka kurzego, ryby oraz mięso wołowe, cielęce i kurze. Również wszystkie pokarmy pochodzenia roślinnego zawierają substancje mające potencjalną zdolność do alergizacji. Właściwości te mogą ulec zmianie w wyniku przechowywania, konserwowania czy gotowania. Najczęściej alergizują: białka zbóż (gluteny), soja i inne rośliny motylkowe (groch, fasola, soczewica, bób), orzechy ziemne, rośliny psiankowate (pomidor, ziemniak, papryka), baldaszkowate (seler, marchew, pietruszka, kminek), gorczyczne (kapusta, kalafior, rzodkiewka, chrzan, rzepa) oraz niektóre owoce (jabłka, cytrusy, ananasy, banany).

Substancje naturalne i syntetyczne dodawane do żywności w celu poprawy walorów produktów spożywczych, tj. smaku, zapachu, barwy, konsystencji, trwałości, także mogą być odpowiedzialne za wywoływanie niepożądanych reakcji pokarmowych. Substancjami tymi są: barwniki azowe i nieazowe, kwas benzoesowy, glutaminian sodu, estry kwasu hydroksybenzoesowego, dwutlenek siarki, siarczany, substancje słodzące, spulchniające.

Alergia pokarmowa a astma
Alergia pokarmowa może być czynnikiem wywołującym ataki astmatyczne. Według przeprowadzonych badań ankietowych 3/4 dzieci cierpiących na astmę ma w historii swojej choroby ataki po spożyciu konkretnego produktu. Pokarm jednak rzadko jest jedynym elementem prowokującym atak. Istnieje wiele dodatkowych czynników mogących go wywołać. Są to: infekcje dróg oddechowych, dym papierosowy, stany lękowe oraz alergia na kurz, pyłki i sierść zwierząt.

Wykluczenie czynnika alergizującego z diety w niektórych przypadkach może pomóc, jednak u większości pacjentów niezbędne jest zastosowanie leczenia farmakologicznego.

Diagnozowanie i terapia
Eliminacja potencjalnych alergennych produktów jest podstawową metodą diagnostyczną w przypadku alergii pokarmowych. W sytuacji, gdy jajka nie są podstawowym produktem spożywanym przez dziecko, można je spokojnie wyłączyć z diety. Jeśli jednak podejrzane są produkty mleczne lub zbożowe, które są głównym komponentem diety, taka ingerencja może być szkodliwa dla prawidłowego rozwoju dziecka. Dlatego też ważne jest skierowanie pani H. wraz z dzieckiem do specjalisty, aby ewentualna terapia prowadzona była pod jego kontrolą.

Wykonanie testów alergologicznych może zalecić lekarz alergolog i do niego należy skierować pacjentkę. W przypadku alergii pokarmowej jest to dość długotrwały proces. Warto zachęcić panią H. do prowadzenia dziennika zawierającego spis wszystkich produktów spożywanych przez jej syna oraz wszystkich ewentualnych objawów towarzyszących z uwzględnieniem ich natężenia oraz czasu wystąpienia. Ułatwi to lekarzowi podczas pierwszej wizyty postawienie wstępnej diagnozy.

Właściwa diagnoza zależy od całościowej oceny symptomów, diety, historii medycznej pacjenta oraz jego rodziny. Złotym standardem jest dokonanie podwójnie ślepej próby. Ze względu na możliwość wystąpienia ostrej reakcji alergicznej takie testy mogą być przeprowadzane jedynie pod kontrolą lekarza.

Lekarze często bagatelizują alergię pokarmową, stąd cierpiący na to schorzenie zwracają się o pomoc do niefachowców. Takie metody, jak elektroakupunktura, analiza włosa czy urynoterapia, zdecydowanie nie powinny być polecane ze względu na brak dowodów potwierdzających ich skuteczność.

Porady dla kobiet w ciąży i karmiących piersią
Predyspozycje genetyczne odgrywają istotną rolę w pojawianiu się alergii u dzieci. Nie ma jednak wystarczającej liczby publikacji stwierdzających, że zmiana diety w okresie ciąży ma wpływ prewencyjny. Jedyną poradą w tym przypadku może być wykluczenie z diety orzechów ziemnych i wyrobów, w których składzie one występują. Jest to rekomendacja brytyjskiego Komitetu COT (Committee on Toxicity).

Karmienie piersią jest zalecane w każdym przypadku do 3.-4. miesiąca życia. W przypadku dzieci z grupy podwyższonego ryzyka wystąpienia alergii pokarmowej zaleca się wydłużyć ten czas do 6. miesiąca życia dziecka. Ważne jest też ustalenie z lekarzem pediatrą odpowiedniej diety dla matki. W razie konieczności karmienia butelką zalecane jest stosowanie odpowiednich do wieku mieszanek.