Stan przedcukrzycowy

Rozmowa z prof. dr. hab. n. med. Grzegorzem Dzidą, z Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych UM w Lublinie, konsultantem w dziedzinie diabetologii dla województwa lubelskiego, w temacie czym jest stan przedcukrzycowy i jak go rozpoznawać. 

Co oznacza pojęcie „stan przedcukrzycowy”?

Stan przedcukrzycowy oznacza występowanie takich zaburzeń, jeśli chodzi o stężenia cukru we krwi, które bardzo często przechodzą w ciągu kilku lat w cukrzycę. W  tej chwili mamy zdefiniowane sytuacje, które są uznawane za stan przedcukrzycowy – prediabetes. Wiemy dzisiaj, że występowanie stanu przedcukrzycowego praktycznie nieuchronnie wiąże się z wystąpieniem cukrzycy w niedalekiej przyszłości, jeżeli nie podejmie się odpowiednich działań.

Stan przedcukrzycowy rozpoznajemy wówczas, gdy stężenie glukozy na czczo (IFG, impaired fasting glucose) wynosi między 100 a 125 mg/dl. Jest to wskazanie do wykonania doustnego testu obciążenia glukozy (IGT, impaired glucose tolerance). Jeżeli w tym teście, w drugiej godzinie stężenie glukozy będzie pomiędzy 140 a 199 mg/dl, to będzie oznaczało upośledzoną tolerancję glukozy.

Te dwie sytuacje: nieprawidłową glikemię na czczo albo upośledzoną tolerancją glukozy nazywamy stanem przedcukrzycowym. Taki pacjent ma duże ryzyko rozwinięcia się cukrzycy w najbliższej przyszłości.

Czy pacjent może domyślać się, że ma stan przedcukrzycowy?

Absolutnie nie, objawy na to nie wskazują. Przy takich poziomach glukozy pacjent czuje się normalnie. Natomiast inne czynniki decydują, że ten stan przedcukrzycowy może być podejrzewany u pacjenta: przede wszystkim otyłość, siedzący tryb życia, wywiad rodzinny w kierunku cukrzycy, występowanie nadciśnienia czy zaburzeń lipidowych. Te czynniki predysponują do rozwoju stanu przedcukrzycowego i cukrzycy. W tych grupach ryzyka bardzo często stwierdzamy stan przedcukrzycowy.

Czy wiadomo, ilu Polaków ma stan przedcukrzycowy?

Takich wiarygodnych danych nie ma. Badania epidemiologiczne mówią, że o ile cukrzycę ma co 20. dorosły Polak, to stan przed ma co 10. dorosły Polak. Szczególnie, jeśli jest to człowiek otyły, z dodatnim wywiadem rodzinnym, z nadciśnieniem, czy zaburzeniami lipidowymi, to istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że taki pacjent ma stan przedcukrzycowy.

Niestety, ponieważ ten stan przedcukrzycowy nie daje żadnych dolegliwości, to tzw. zdrowi pacjenci nie lubią się badać. W związku z tym trudno jest określić liczbę osób ze stanem przedcukrzycowym, ale na pewno przekracza ona wielokrotnie liczbę osób chorych na cukrzycę, czyli 2-3 miliony cukrzyków.

To jest naprawdę duży problem. W Stanach Zjednoczonych, gdzie jest epidemiaotyłości, szacuje się, że nawet co drugi dorosły ma stan przedcukrzycowy. Diabetolodzy biją na alarm, że stan przedcukrzycowy to jest sygnał, że najbliższej przyszłości rozwinie się cukrzyca, jeśli nie podejmie się odpowiednich działań. Pacjenta w stanie przedcukrzycowym można jednak uchronić przed cukrzycą. I są na to odpowiednie sposoby.

Jakie są zalecenia dla takiego pacjenta?

Przede wszystkim to jest zmiana stylu życia: normalizacja masy ciała, przez odpowiednią modyfikację diety i zwiększenie aktywności fizycznej. Badanie DPP (Diabetes Prevention Program) to amerykańskie, wiarygodne badanie stanowiące źródło wiedzy o stanie przedcukrzycowym, wykazało, że taka interwencja w styl życia, a mianowicie ograniczenia dietetyczne (dieta 1200-1800 kilokalorii/dobę) z ilością tłuszczu mniejszą niż 25 proc. dziennego zapotrzebowania oraz zwiększenie aktywności fizycznej do 150 minut tygodniowo (poza aktywnością związaną z pracą zawodową), zmniejsza ryzyko cukrzycy o prawie 60 proc.

Wiemy, że zmiana stylu życia jest sprawą trudną, postanowienia pacjenta są zazwyczaj krótkotrwałe, dlatego alternatywą jest stosowanie metforminy. Jak wykazało badanie DPP, lek ten zmniejsza ryzyko cukrzycy o około 30 proc. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego rekomendują stosowanie metforminy w stanie przedcukrzycowym. Leczenie farmakologiczne jest zalecane ze względu na to, że ta interwencja w styl życia – mimo że jest skuteczniejsza – jest trudniejsza do przeprowadzenia przez pacjenta.

Jakie jest znaczenie kliniczne stanu przedcukrzycowego?

Stan przedcukrzycowy sprzyja rozwijaniu się cukrzycy. Już generuje pewne odległe powikłania cukrzycy, ze względu na to, że nawet niewielkie podwyższenie glukozy we krwi uszkadza naczynia. Stan przedcukrzycowy przyspiesza rozwój miażdżycy naczyń. Ryzyko zawału serca, udaru mózgu, ryzyko zgonu sercowo-naczyniowego znacznie wzrasta u pacjentów ze stanem przedcukrzycowym. To ryzyko podwaja się w momencie wystąpienia cukrzycy. Stąd też ci pacjenci powinni być objęci szczegółową kontrolną przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej.

Stan przedcukrzycowy predysponuje do ujawnienia się cukrzycy w stanach ekstremalnych, takich jak zawał serca, zapalenie płuc, czy innych chorób mocno obciążających organizm. Niektóre leki, np. moczopędne tiazydy, stosowane powszechnie w leczeniu nadciśnienia tętniczego w stanie przedcukrzycowym mogą przyspieszyć ujawnienie się cukrzycy. Pacjent wymaga więc szczególnej ostrożności: stan przedcukrzycowy już generuje powikłania zwiększając istotnie ryzyko sercowo-naczyniowego i ryzyko zgonu. Taki pacjent wymaga też modyfikacji terapii innych chorób.

Kiedy lekarz powinien skierować pacjenta na badania w kierunku stanu przedcukrzycowego?

Jeżeli pacjent po 40. roku życia, z nadwagą, nadciśnieniem, zaburzeniami lipidowymi, dodatnim wywiadem w kierunku cukrzycy, zgłasza się do lekarza z innym problemem zdrowotnym, to lekarz powinien pamiętać o ryzyku cukrzycy. Powinien zlecić wykonanie badania glukozy we krwi żylnej na czczo i w zależności od wyniku zalecić dalsze postępowanie. Jeżeli wynik wynosi 100-125 mg/dl, powinien powtórzyć badanie, ewentualnie skierować pacjenta na doustny test obciążenia glukozą, popularnie zwany „krzywą cukrową”. Na tej podstawie zakwalifikuje chorego do grupy pacjentów ze stanem przedcukrzycowym lub z cukrzycą.

Trzeba pamiętać, że stan przedcukrzycowy już jest wskazaniem do interwencji terapeutycznej polegającej na zmianie stylu życia, a także farmakoterapii.

Rozmawiała Anna Rogala