Skóra sucha, wrażliwa, atopowa

Skóra sucha, nadmiernie wrażliwa i atopowa to coraz częściej spotykany problem dermatologiczny. Uważa się, że może on dotyczyć nawet połowy populacji na świecie.

Skóra nadwrażliwa występuje u większości pacjentów z dermatologicznymi chorobami alergicznymi: atopowym zapaleniem skóry, wypryskiem kontaktowym, pokrzywką kontaktową, a także u niektórych pacjentów z wypryskiem łojotokowym, trądzikiem zwykłym i różowatym. W tej grupie pacjentów po zastosowaniu nieodpowiednich kosmetyków może nastąpić zaostrzenie procesu chorobowego. Objawy nietolerancji kosmetyków mogą wystąpić także bez poprzedzającego stanu chorobowego skóry.

Uczulenie na krem
W powszechnie stosowanych kosmetykach występuje wiele substancji, które potencjalnie mogą wywoływać alergie. Teoretycznie każda substancja spełniająca kilka kryteriów: odpowiednia wielkość i masa cząsteczkowa, konformacja przestrzenna, może działać alergogennie. Uczulać może jeden lub kilka składników preparatu kosmetycznego. W takich przypadkach nie wystarcza zamiana kremu wywołującego zmiany alergiczne na krem innej firmy, konieczna jest pomoc dermatologa, który przeprowadzi testy alergiczne w celu wykrycia substancji uczulającej.

Skóra atopowa
Wyjątkowo wrażliwa i wymagająca specjalnej pielęgnacji jest skóra osób chorujących na atopowe zapalenie skóry. Związane jest to z nadwrażliwością na pewne alergeny i ze współistniejącym defektem bariery naskórkowej. W efekcie obserwuje się nadmierną suchość skóry oraz powstawanie zmian rumieniowych i złuszczających, którym towarzyszy silny świąd.

Podstawowe znaczenie ma zapobieganie wysuszeniu skóry, przez unikanie ekspozycji na niekorzystne czynniki środowiskowe i stosowanie właściwej pielęgnacji. Jej celem jest uzupełnienie płaszcza lipidowego na powierzchni naskórka i przywrócenie prawidłowego nawodnienia warstwy rogowej. Najlepszym lekarstwem jest systematyczne natłuszczanie skóry.

Emolienty
Osoby ze skórą atopową powinny używać specjalnych mydeł (kostek myjących) i szamponów, które zabezpieczą wrażliwą skórę przed wysuszającym działaniem wody. Preparaty do natłuszczania zwane emolientami i kosmeceutykami, nie zawierają barwników, substancji zapachowych ani konserwantów i są obojętne biologiczne. Utrzymują prawidłowe nawilżenie i tworzą powierzchniowy film tłuszczowy, który opóźnia utratę wody ze skóry przez parowanie. Emolienty odgrywają istotną rolę w przywracaniu barierowej funkcji naskórka, zmniejszeniu wnikania antygenów oraz mają właściwości przeciwzapalne, przeciwświądowe i immunomodulujące.

Hydrofobowe substancje błonotwórcze
W skład tych preparatów wchodzą hydrofobowe substancje błonotwórcze, które zmniejszają odparowywanie wody poprzez efekt okluzyjny. Są one zawarte w emulsjach W/O lub w produktach prawie bezwodnych. W dużej ilości wykazują działanie ochronne i zmniejszają przepuszczalność warstwy rogowej.

Do substancji tych zalicza się wazelinę, olej wazelinowy, parafiny, skwalan oraz silikony. Skwalan stosowany jest w stężeniach 2-3%. Jest surowcem trudnym do uzyskania, ponieważ pochodzi z olei szlachetnych i chronionych gatunków ryb. Obecnie coraz częściej jest zastępowany syntetycznymi substytutami (polysynlane). W większości produktów stosuje się trzy typy lipofilnych silikonów: dimetylopolisiloksany lub dimetikony (dimethylpolysiloxane, dimethicone), fenylotrimetylopolisiloksany lub fenylometikony (phenyltrimethylpolysiloxane, phenylmethicone), dimetylopolicyklosiloksany lub cyklometikony (dimethylpolycyclosiloxane, cyclomethicone). Wchodzą one w skład suchych emolientów i jako składniki poprawiające właściwości sensoryczne.

Higroskopijne substancje nawilżające
Kolejnym istotnym składnikiem preparatów dla skór atopowych są higroskopijne substancje nawilżające. Mają one zdolność wiązania wody w warstwie rogowej naskórka i na jej powierzchni. Należą do nich związki niskocząsteczkowe, takie jak gliceryna i sorbitol. Gliceryna uważana jest za jeden z najlepszych środków nawilżających. Poza właściwościami higroskopijnymi ma ona zdolność modyfikowania struktury lipidów międzykorneocytarnych i ułatwia tworzenie warstw lamelarnych, zdolnych do wiązania wody. Sorbitol ma większe właściwości nawilżające i własności sensoryczne od gliceryny.

Mocznik
Szczególnie wartościowe są emolienty, które zawierają mocznik (5-10%) utrzymujący odpowiednie nawilżenie warstwy rogowej naskórka oraz działający keratolitycznie i przeciwświądowo. W stężeniach powyżej 10% działa złuszczająco oraz reguluje proces rogowacenia naskórka. Preparaty z wysoką zawartością mocznika (około 50%) zalecane są przez dermatologów do leczenia skóry łuszczącej się, atopowego zapalenia skóry, łuszczycy oraz dla cukrzyków.

Kwas mlekowy
Działanie synergistyczne z mocznikiem wykazuje kwas mlekowy (mleczan sodu), który zapewnia odpowiednie pH i jest naturalnym konserwantem. Mleczan sodu ma silne właściwości nawilżające przewyższające działanie innych humektantów, takich jak gliceryna, sorbitol i mocznik. Wiąże wodę w naskórku intensywniej niż sam kwas mlekowy, jednocześnie działa łagodniej, nie podrażnia skóry i nie powoduje łuszczenia.

Kwas hialuronowy
Składnikiem o silnym działaniu nawilżającym, gojącym, stymulującym regenerację i formowanie się nowych komórek skóry jest kwas hialuronowy. Z tego względu hialuronian sodu oraz kwas hialuronowy są dodawane do wielu kosmetyków i leków dermatologicznych. Są także składnikami preparatów przeznaczonych do leczenia blizn i trudno gojących się ran.

Ceramidy, fosfolipidy, WNKT
Niezastapioną funkcję w produktach kosmetycznych pełnią regulatory lipidowego cementu międzykomórkowego, tj. ceramidy, fosfolipidy, wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT). Od chwili odkrycia funkcji biologicznej, jaką pełnią ceramidy w skórze, przemysł kosmetyczny i farmaceutyczny czyni wysiłki dla uzyskania związków odpowiadających tym, jakie w postaci naturalnej występują w ludzkiej skórze. Miejscowe zastosowanie ceramidów, zarówno na nieuszkodzoną, jak i uszkodzoną skórę, zwiększa zdolność zatrzymywania wody w skórze, zmniejsza utratę wody poprzez naskórek oraz przyspiesza jej regenerację. Najnowsze badania wykazują, że największą skuteczność działania w stosunku do suchej skóry zapewnia zastosowanie kompleksowej mieszaniny lipidów, to jest ceramidów w połączeniu z cholesterolem i WNKT. Kwasy linolowy, linolenowy i arachidonowy regulują syntezę mediatorów stanów zapalnych oraz pobudzają procesy metaboliczne w skórze. Kosmetyczne działanie tych kwasów objawia się obniżeniem przeznaskórkowej utraty wody, poprawą nawilżenia naskórka, zapobieganiem jego odwodnieniu, zmniejszeniem stanów zapalnych oraz polepszeniem ogólnego wyglądu skóry. Źródłem tych kwasów jest Passiflora incarnata, olej słonecznikowy, sojowy, z pestek winogron, wiesiołkowy, ogórecznikowy, a także olej z pestek czarnej porzeczki.