Schorzenia neurologiczne wieku podeszłego

Wywiad z dr. n. med. Jackiem Zaborskim, ordynatorem Oddziału Neurologii w Międzyleskim Szpitalu Specjalistycznym w Warszawie.

Wiek podeszły to…

Generalnie za osoby starsze uważa się ludzi po 65. roku życia.

Jakie schorzenia neurologiczne dominują u osób starszych?

Największym problemem są udary mózgu. Wiek jest tu istotnym czynnikiem ryzyka – wydłużenie życia o każde 10 lat zwiększa ryzyko udaru. Na oddziałach neurologicznych starsi pacjenci z udarem stanowią przeciętnie 50-60 proc. chorych.

Daleko nam jeszcze do krajów wysoko rozwiniętych z bardzo dobrą opieką zdrowotną, ale przeżywalność udaru wyraźnie wzrasta. W ostatnich latach relatywnie zwiększyła się liczba osób niepełnosprawnych po udarach mózgu, co – paradoksalnie – jest efektem postępu w medycynie. Diametralnie zmieniło się także postępowanie z pacjentami z udarem mózgu. Dawniej uważano, że taki pacjent musi spokojnie leżeć. Obecnie od pierwszej doby hospitalizacji jest on usprawniany. Jest to czynnik, który istotnie poprawia rokowanie, zmniejsza się liczba powikłań, co w konsekwencji skutkuje większą sprawnością i przeżywalnością.

Na początku lat 90. ubiegłego wieku powstał w Polsce Narodowy Program Leczenia i Postępowania w Udarze Mózgu. Jego celem było stworzenie i zwiększenie liczby oddziałów skoncentrowanych na leczeniu pacjentów z udarem, począwszy od fazy ostrej, gdy pacjent trafia na ów oddział, poprzez maksymalnie sprawną diagnostykę, terapię i wczesną rehabilitację. Małe lokalne ośrodki są nieprzystosowane do leczenia osób z udarem. W takich miejscach brakuje urządzeń do diagnostyki obrazowej (tomograf, rezonans), nie ma dostępu do oddziału chirurgii naczyniowej i neurochirurgii z całodobowym ostrym dyżurem, nie ma zespołu będącego w stanie zastosować leczenie trombolityczne.

Jakie są rodzaje udaru?

Udar mózgu może być: krwotoczny lub niedokrwienny. Ten ostatni stanowi 85-90 proc. wszystkich udarów. Od końca lat 90. ubiegłego wieku, wprowadzono do leczenia udaru niedokrwiennego mózgu leki trombolityczne. Rozpuszczają one skrzep będący przyczyną niedokrwienia mózgu.

A inne choroby?

Drugą grupę pacjentów w podeszłym wieku, która liczebnie wzrasta, stanowią chorzy cierpiący na chorobę Parkinsona oraz zespoły otępienne z dominującą chorobą Alzheimera. W tych schorzeniach nastąpiła duża poprawa diagnostyki, zarówno obrazowej, jak i neuropsychologicznej. Ta ostatnia stanowi integralną część rozpoznania w ośrodkach wykrywających zespoły otępienne. Diagnostykę tego typu pacjentów można prowadzić w warunkach ambulatoryjnych.

W walce z chorobą Parkinsona stale wprowadzane są nowe metody.

Dzięki coraz lepszym metodom terapeutycznym ludzie z tą chorobą żyją dłużej. Od szeregu lat dominującymi preparatami stosowanymi w terapii choroby Parkinsona są pochodne lewodopy. Terapia polega na suplementacji tego, czego w tej chorobie brakuje, czyli odpowiedniej ilości dopaminy w pewnych strukturach mózgowia. Oprócz lewodopy w terapii stosuje się: inhibitory metylotransferazy katecholowej, agonistów dopaminy, leki cholinolityczne, inhibitory monoaminooksydazy itd.

W chorobie Parkinsona stosuje się też metody operacyjne.

Operacja to ostateczność. Techniki neurochirurgiczne są stale doskonalone i jest w tej dziedzinie ogromny postęp, zwłaszcza jeśli chodzi o likwidację drżenia, które bardzo utrudnia życie pacjentom. Coraz lepsze są wyniki operacji neurochirurgicznych, tzw. stereotaktycznych, w których bardzo precyzyjnie namierza się strukturę, którą chce się albo pobudzić, albo uszkodzić. W połowie lat 90. ubiegłego wieku były próby przeszczepów istoty czarnej z mózgu płodu do mózgu chorego. Metoda ta wzbudzała jednak kontrowersje, głównie natury etycznej. Wyniki tych przeszczepów były niejednoznaczne ze względu na zbyt małą liczbę pacjentów leczonych tą metodą.

Jest jeszcze jedno schorzenie neurologiczne, które występuje w populacji osób starszych. Chodzi o tzw. padaczkę wieku podeszłego. Częstość występowania napadów padaczkowych i padaczek u osób starszych wcale nie jest taka rzadka, jak wcześniej myślano.

Jakie są jej przyczyny?

W Polsce na padaczkę cierpi około 450 tys. osób, w większości młodych. Jednak nie oznacza to, że padaczka wieku podeszłego jest zjawiskiem incydentalnym. Każdy lekarz może się z takim problemem spotkać.

Mózg ludzi starszych jest bardziej lub mniej uszkodzony. Z jednej strony mamy do czynienia z naturalnym procesem starzenia się, którego konsekwencją są procesy zanikowe. Z drugiej zaś trzeba pamiętać, że w tej populacji jest duża grupa osób, która przeżyła udar mózgu, a także różnego rodzaju urazy, które spowodowały zmiany w jego strukturze. Wiadomo, że zmiany naczyniopochodne w mózgu po przebytym udarze powodują występowanie napadów padaczkowych. Tzw. padaczka poudarowa występuje u 7-8 proc. populacji po udarach.

W przypadku zespołów otępiennych proponuje się zestawy specjalnych ćwiczeń. Czy rzeczywiście poprawiają one stan mózgu pacjenta?

Po pierwsze, najważniejsza jest precyzyjna diagnoza, którą ustala neuropsycholog. Niektóre z zespołów otępiennych charakteryzują się swoistymi cechami. W jednych dominują zaburzenia pamięci, w innych zaburzenia mowy, koncentracji itp.

Po drugie, trzeba pamiętać, że prawidłowo przeprowadzona diagnostyka neuropsychologiczna powinna uwzględniać takie aspekty, jak wiek czy stopień wykształcenia pacjenta. Przykładowo, jeden może mieć wykształcenie niepełne podstawowe, drugi może być profesorem wyższej uczelni, humanistą. Z powodu zespołu otępiennego u tego pierwszego wskaźnik inteligencji obniży się z 80 do 70, a u tego drugiego ze 170 do 110. Pacjent niewykształcony nawet tego nie odczuje, natomiast profesor będzie miał poczucie ogromnego dyskomfortu, niemożności funkcjonowania.

Ale wracając do Pani pytania, z pewnością treningi pamięciowe itp. usprawniają pracę mózgu, podobnie jak ćwiczenia fizyczne poprawiają ogólną kondycję. Nie można jednak oczekiwać zbyt wiele. Jeżeli ktoś zachoruje na chorobę Alzheimera, to niestety takie ćwiczenia mają minimalny wpływ na spowolnienie rozwoju choroby. Polega ona bowiem na zaniku pewnych komórek.

A nerwice?

To zasadniczo działka psychiatrów. U osób w podeszłym wieku raczej nie mamy do czynienia z nerwicami. Oczywiście możemy mówić o pewnych zaburzeniach emocjonalnych, lękowych, depresyjnych. Neurolog rzadko zajmuje się nerwicami, a raczej zaburzeniami depresyjnymi, na przykład gdy jego pacjent po udarze mózgu cierpi na tzw. depresję poudarową. Ale taki pacjent bezwzględnie powinien być konsultowany przez psychiatrę.

Dziękuję za rozmowę.