Problemy z zatokami

Zatoki poprzez ujścia łączą się z jamą nosową, i podobnie jak ona, wyścielone są błoną śluzową. Kiedy transport śluzu zostaje zaburzony, dochodzi do stanu zapalnego.

Zapalenie zatok to bolesne i uciążliwe schorzenie. Może być spowodowane infekcją wirusową, bakteryjną lub grzybiczą. Atakującymi wirusami są najczęściej: rhinowirusy, wirusy grypy i paragrypy. Natomiast ostre bakteryjne zapalenia zatok są wynikiem inwazji bakterii z gatunków: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus infuenzae, Moraxella catarrhalis, Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus. W przewlekłych stanach zapalnych obserwuje się, poza wymienionymi gatunkami, również obecność bakterii beztlenowych (Bacteroides, Fusobacterium, Peptostreptococcus).

Rozwojowi stanów zapalnych zatok sprzyja wiele czynników. Należą do nich: alergiczny nieżyt nosa, astma oskrzelowa, wdychanie zanieczyszczonego powietrza (w tym dymu papierosowego), zaburzenia anatomiczne, takie jak skrzywiona przegroda nosowa, oraz choroby upośledzające prawidłowy transport śluzu: mukowiscydoza i zespół nieruchomych rzęsek.

Ze względu na czas trwania procesu zapalnego wyróżniamy: ostre zapalenie zatok (infekcja rozwija się szybko, trwa do kilku tygodni, jeśli jest prawidłowo leczona nie pozostawia powikłań), nawracające ostre zapalenie zatok (w ciągu roku występują minimum 4 epizody choroby trwające średnio 7-10 dni), zapalenie podostre (stan zapalny utrzymuje się od 4 do 12 tygodni. Po tym okresie nie dochodzi jednak do zmian trwałych w strukturze błony śluzowej i możliwa jest jej prawidłowa rekonstrukcja). Z kolei przewlekłe zapalenie zatok (trwające nawet 12 tygodni) jest efektem nieprawidłowo leczonego ostrego lub podostrego stanu zapalnego. A zaostrzenie przewlekłego zapalenia zatok to epizodyczny okres gorszego samopoczucia z wysoką gorączką i nasilonymi dolegliwościami bólowymi.

Uważna diagnoza
Diagnoza zapalenia zatok opiera się na zebraniu wywiadu, badaniu przedmiotowym, badaniu obrazowym, diagnostyce bakteriologicznej, a także alergologicznej. Istotne jest przeprowadzenie laryngologicznego badania – rynoskopii. Pozwala ono na ocenę obrzęku nosa oraz charakteru wydzieliny.

Spośród badań obrazowych można wykonać zdjęcie rentgenowskie, na którym widoczny będzie poziom płynu w zatokach. Jest to szczególnie przydatne w ostrych stanach zapalnych. Z kolei tomografia komputerowa w dokładny sposób obrazuje budowę anatomiczną nosa i zatok przynosowych. Takie badanie jest konieczne przed planowanym leczeniem operacyjnym. Natomiast w przewlekłych stanach zapalnych warto wykonać posiew wydzieliny z jamy nosa. Pozwoli to wykryć mikroorganizmy odpowiedzialne za proces chorobowy i dobrać skuteczną antybiotykoterapię. W ostrych zapaleniach zatok zazwyczaj stosuje się terapię empiryczną. Skórne testy alergiczne przeprowadza się u pacjentów, u których pierwotną przyczyną nieżytu nosa była alergia, a stan zapalny zatok rozwinął się w jej następstwie.

Sposoby leczenia
W pierwszym rzucie leczenia zapalenia zatok wdrażana jest farmakoterapia. Jeśli objawy nie ustępują, a zapalenie przechodzi w stan przewlekły z powtarzającymi się epizodami stanów ostrych i podostrych, wykonywane są zabiegi chirurgiczne.
Podstawowymi elementami farmakoterapii zapalenia zatok są leki obkurczające naczynia błon śluzowych. Zaliczamy do tej grupy substancje takie, jak: pseudoefedryna (stosowana ogólnie), nafazolina i ksylometazolina (pobudzają receptory alfa-adrenergiczne i stosowane są miejscowo). Kolejną grupą leków są mukolityki. Związki należące do tej grupy: bromheksyna i ambroksol (aktywny biologicznie metabolit bromheksyny) rozkładają kwaśne mukopolisacharydy śluzu, zmniejszają jego lepkość i ułatwiają usuwanie masy kataralnej. Ponadto wspomagają penetrację antybiotyków do miejsc objętych stanem chorobowym.

Leki przeciwzapalne i przeciwbólowe są kolejną grupą preparatów powszechnie stosowanych w zapaleniu zatok. Do wyboru mamy między innymi substancje takie, jak: ibuprofen, naproksen, paracetamol. Ograniczają one rozwój stanu zapalnego i znoszą uczucie bólu. Jeśli przyczyną zapalenia zatok jest alergia, zaleca się terapię lekami antyhistaminowymi: cetyryznyna i loratadyna. Skuteczne są także preparaty immunostymulujące, zawierające antygeny bakteryjne.

Jeśli leczenie objawowe nie przynosi pożądanych efektów, należy zdiagnozować drobnoustrój wywołujący zapalenie i zastosować antybiotykoterapię. Powinna ona trwać minimum 10 dni, ze względu na utrudnioną penetrację do zatok. Antybiotykiem pierwszego rzutu jest amoksycylina. W kolejnych rzutach stosowane są odpowiednio: inne beta-laktamy, makrolidy, fluorochinolony i klindamycyna.

Popularnym zabiegiem w przewlekłych stanach zapalnych jest punkcja zatok. Przeprowadza się ją w celu oczyszczenia zatok szczękowych z zalegającej ropy. Po nakłuciu igłą (prowadzona pod małżowiną nosa) aspiruje się wydzielinę zgromadzoną w zatoce, a następnie wykonuje się płukanie zatoki roztworem soli fizjologicznej.

Trzeba pamiętać, że zaniedbanie i lekceważenie leczenia stanów zapalnych zatok może prowadzić do trwałych zmian przerostowych w błonie śluzowej nosa (powstają torbiele). Kolejnymi poważnymi następstwami nieleczenia są wewnątrzczaszkowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz ropnie mózgu i oczodołów, które wymagają interwencji chirurgicznych.

Zapalenie zatok – objawy

Zapalenie zatok najczęściej objawia się niedrożnością nosa i obfitym, gęstym katarem, który zalega w zatokach i powoduje uczucie ucisku oraz rozpierającego bólu. Ból może być umiejscowiony w okolicach:
• czoła, szczególnie przy ucisku (zapalenie zatok czołowych),
• szczęk, policzków – promieniując do skroni (zapalenie zatok szczękowych),
• nasady nosa (zapalenie zatok sitowych),
• z tyłu głowy i w okolicach uszu (zapalenie zatoki klinowej), ból głowy nasila się przy schylaniu. Dodatkowo może występować gorączka.

Zatoki przynosowe

Są to powietrzne przestrzenie umiejscowione w kościach twarzoczaszki. Wykształcają się już na etapie życia płodowego poprzez wrośnięcie błony śluzowej nosa w kości otaczające jamę nosową. ­Wyróżniamy 4 rodzaje zatok przynosowych: czołowe, szczękowe, klinowe i komórki sitowe. Funkcja zatok nie jest dokładnie poznana i wyjaśniona. Pomimo trwających wielu badań, nie ustalono ostatecznie ich roli w organizmie człowieka. Najważniejsze funkcje, jakie przypisuje się zatokom, to:
• nawilżanie i ogrzewanie wdychanego powietrza,
• wyrównywanie różnicy ciśnień w czaszce,
• ochrona mózgoczaszki przed urazami,
• termoizolacja czaszki,
• ochrona ucha wewnętrznego.