Opieka nad pacjentem chorym na cukrzycę opiera się nie tylko na prawidłowo prowadzonej terapii, ale również na profilaktyce, prewencji oraz na wczesnym rozpoznawaniu choroby u osób z grupy ryzyka.
Badania epidemiologiczne z ostatnich dziesięcioleci przynoszą bardzo niepokojące spostrzeżenia. Rosnące tempo życia oraz pogarszające się warunki ekologiczne są przyczyną wzrastającej częstości zachorowań na tzw. choroby cywilizacyjne, wśród których za szczególnie ważną i groźną uznawana jest cukrzyca.
Upowszechnianie niekorzystnych zachowań zdrowotnych, związanych z brakiem odpowiedniej aktywności fizycznej, paleniem papierosów, narastającą nadwagą i otyłością w Polsce i na świecie, jest ważnym czynnikiem ryzyka rozwoju cukrzycy. Aktualnie w Polsce na cukrzycę choruje około 2 milionów osób, z czego u około 800 tysięcy choroba ta nie została jeszcze rozpoznana. Szacuje się, że liczba ta może ulec podwojeniu do 2025 roku.
Dlaczego opieka farmaceutyczna?
Zgodnie z definicją opieki z 1990 roku sformułowaną przez Ch. Heplera i L. Stranda, „opieka farmaceutyczna jest odpowiedzialnym zapewnieniem farmakoterapii, której celem jest uzyskanie określonych efektów, poprawiających jakość życia pacjentów”. Pacjenci chorzy na cukrzycę wymagają stałej opieki, ponieważ choroba ta zazwyczaj towarzyszy im do końca życia. Przewlekle utrzymujący się u nich podwyższony poziom glukozy we krwi prowadzi do uszkodzenia oraz zaburzonej czynności wielu narządów, a w szczególności serca, nerek, naczyń krwionośnych, nerwów oraz narządu wzroku. Powikłania te są częstym skutkiem zbyt późnego wykrycia i rozpoczęcia leczenia cukrzycy, zaniedbań w terapii, a czasem braku motywacji samego pacjenta do przestrzegania podstawowych zasad leczenia i samokontroli.
Podstawowymi zadaniami farmaceuty w profilaktyce i leczeniu pacjenta z cukrzycą są: propagowanie zdrowego stylu życia, współudział w monitorowaniu farmakoterapii oraz udzielanie wszelkich porad związanych z wydawanym lekiem lub wieloma lekami. Rozwój opieki farmaceutycznej, uwzględniającej współudział w monitorowaniu farmakoterapii, przynosi największe korzyści terapeutyczne.
Etapy opieki
W prawidłowo prowadzonej opiece farmaceutycznej wyróżnia się wiele etapów. Jednym z pierwszych jest nawiązanie profesjonalnego kontaktu farmaceuty z pacjentem. Często to aptekarz ma pierwszy kontakt z osobą, u której pojawiły się objawy cukrzycy i to on powinien na nie zwrócić uwagę, a następnie doradzić nieświadomemu jeszcze pacjentowi zbadanie poziomu glukozy we krwi. W dalszej kolejności, już w trakcie prowadzonego leczenia, farmaceuta może służyć pacjentowi swoją wiedzą i doświadczeniem na temat przestrzegania właściwej diety, odpowiedniej aktywności fizycznej, samokontroli poziomu glikemii, czy też w zakresie terapii insuliną (porady co do wyboru glukometru, miejsca i sposobu wstrzykiwania insuliny). Aptekarze powinni w pełni uczestniczyć we wczesnym rozpoznawaniu, optymalizacji wyrównywania metabolicznego cukrzycy oraz w zapobieganiu powikłaniom narządowym, np. neuropatii cukrzycowej. Powinni udzielać odpowiednich porad i kierować pacjentów do lekarzy specjalistów (diabetolog, neurolog, chirurg ogólny i naczyniowy, ortopeda).
Słuchać pacjenta i reagować
Pacjent chory na cukrzycę przychodząc do apteki często opowiada o swoich dolegliwościach czuciowych w postaci parestezji (niefizjologicznego, niebolesnego odczucia, np. mrowienia, drętwienia) oraz dyzestezji (nieprawidłowego odczucia z wyraźną komponentą bólową lub wręcz bólu). W neuropatii cukrzycowej dużą rolę odgrywają także zaburzenia wegetatywne związane ze skłonnością do omdleń, zawrotów głowy, wahań wartości ciśnienia tętniczego, z obecnością obrzęków, czy też okresowych biegunek lub zaparć.
Nadciśnienie tętnicze u chorych na cukrzycę występuje niemal dwukrotnie częściej w porównaniu z ogólną populacją i jest zdecydowanie częstsze u pacjentów z cukrzycą typu 2 aniżeli u pacjentów obciążonych cukrzycą typu 1. Powinni o tym pamiętać farmaceuci, doradzając chorym częste i systematyczne pomiary ciśnienia krwi. Mimo że nadciśnienie tętnicze i cukrzyca są niezależnymi czynnikami ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca, choroby naczyniowej mózgu, choroby naczyniowej nóg (zespołu stopy cukrzycowej), nefropatii, retinopatii, to współistnienie tych dwóch pierwotnych zaburzeń zwiększa częstość występowania powikłań narządowych, a następnie zwiększa umieralność chorych na cukrzycę.
Wspierać i edukować
Kolejnymi zaburzeniami często występującymi w cukrzycy są zaburzenia lipidowe oraz nadwaga/otyłość pacjentów. Zalecenia okresowej kontroli parametrów lipidowych i terapii tych zaburzeń wchodzą w skład kompleksowej opieki kardiodiabetologicznej, którą powinien być objęty każdy chory na cukrzycę.
Aptekarz powinien wspierać i edukować pacjenta w zakresie dobrze dobranej i zrównoważonej diety, systematycznej aktywności fizycznej oraz farmakoterapii. Wczesna i skuteczna farmakoterapia zaburzeń lipidowych, współistniejącego nadciśnienia tętniczego oraz kontrola masy ciała znacząco ogranicza częstość występowania schorzeń układu sercowo-naczyniowego oraz śmiertelności u tych pacjentów.
Niezwykle istotne dla pacjenta są również porady dotyczące interakcji stosowanych leków, sposobu ich podawania i właściwego dawkowania oraz działań niepożądanych. Aptekarz, wydając pacjentowi leki, powinien informować go o tych problemach.
Szkolić się i współpracować z lekarzem
Szkolenie teoretyczne udoskonala oraz poszerza wiedzę aptekarzy o epidemiologię i etiologię cukrzycy, jej późne powikłania narządowe, a także właściwą terapię niefarmakologiczną i farmakologiczną. Jest to główny cel specjalistycznych szkoleń farmaceutów w ramach programu ich ustawicznego kształcenia.
Warunkiem kompleksowej i dobrze prowadzonej opieki farmaceutycznej jest systematyczna współpraca farmaceuty z lekarzem sprawującym opiekę nad chorym na cukrzycę. Podstawą tej współpracy powinny być dobre wzajemne relacje oraz wzajemne poszanowanie wiedzy i kompetencji zawodowych. Pacjent chory na cukrzycę powinien być aktywnie zaangażowany w tę współpracę, a wówczas, w pełni świadomy zagrożeń, będzie sumiennie i konsekwentnie przestrzegał zaleceń zarówno lekarza, jak i farmaceuty.