Stany zapalne pochwy i sromu są jednym z częstszych powodów zgłaszania się pacjentek do ginekologa. Wśród przyczyn tych dolegliwości najczęściej wymienia się bakteryjne waginozy oraz grzybicze zapalenia pochwy i sromu. Infekcje grzybicze stanowią około 40 proc. wszystkich zapaleń pochwy.
Za 85-90 proc. zapaleń grzybiczych pochwy i sromu odpowiada Candida albicans. Inne gatunki grzybów z rodzaju Candida, wywołujące omawiane schorzenie, to: C. glabrata, C. krusei, C. kefyr, C. parapsilisis, C. tropicalis. W związku z etiologią grzybic narządów płciowych rzadko wymienia się inne grzyby, jak: Geotrichum, Saccharomyces cerevisiae, Aspergillum, Penicillium. U osób ze znacznie obniżoną odpornością (np. w przebiegu AIDS) możliwe są również zakażenia oportunistyczne innymi rzadko występującymi grzybami.
Szacuje się, że prawdopodobieństwo wystąpienia grzybiczego zapalenia narządów płciowych w ciągu życia kobiety sięga 100 proc. Zakażenia drożdżakowe są niezwykle rzadkie przed okresem pokwitania, natomiast ich częstość gwałtownie wzrasta w drugiej dekadzie życia i utrzymuje się na wysokim poziomie przez kolejnych 20 lat. Jest to związane z aktywnością seksualną kobiet w tym wieku oraz okresem prokreacyjnym. Udowodniono, że jeżeli grzybicą zakażony jest mężczyzna, to w 80 proc. przypadków grzyby zostają przeniesione na partnerkę, podczas gdy reakcja odwrotna ma miejsce tylko w 30 proc.
Grzybica narządów płciowych jest najczęściej chorobą endogenną, wywołaną przez organizmy stale lub przejściowo bytujące w organizmie człowieka. Czynniki sprzyjające rozwinięciu się drożdżakowego zapalenia pochwy i sromu zostały przedstawione obok.
Grzybicze zapalenie pochwy i sromu występuje w postaci ostrej oraz nawrotowej. Wystąpienie czterech lub więcej epizodów w ciągu roku upoważnia do rozpoznania nawrotowej postaci tego schorzenia.
Rozpoznanie
Pacjentki zgłaszające się do ginekologa, skarżą się najczęściej na uporczywy świąd i pieczenie sromu, jego bolesność, upławy pochwowe, dyspareunię oraz objawy dyzuryczne (częste i bolesne oddawanie moczu). W badaniu przedmiotowym stwierdza się obrzęk i zaczerwienienie warg sromowych oraz ścian pochwy, obfite białawe upławy, niekiedy o konsystencji serowatej (o neutralnym zapachu), białawe naloty na powierzchni błon śluzowych, zwykle rozsiane i dobrze przylegające do nabłonka, a także wykwity satelitarne. Żaden z powyższych objawów nie jest patognomoniczny dla kandydozy pochwy i sromu, dlatego rzetelnego rozpoznania nie można ustalić na podstawie wywiadu i badania fizykalnego bez pomocy badań dodatkowych.
Badania dodatkowe
Ważnym elementem badań dodatkowych jest ocena pH wydzieliny pochwowej. Wartość pH < 4,5 może świadczyć o stanie prawidłowym lub grzybicy pochwy i sromu. Jeśli pH > 5,0, stanowi to podstawę podejrzenia bakteryjnej waginozy lub rzęsistkowicy. W badaniu mikroskopowym preparatów bezpośrednich wydzieliny pochwowej stwierdza się obecność strzępków rzekomych lub blastoporów grzybów.
Posiewy mikologiczne umożliwiają następcze wykonanie antymikogramu. Stosowanie tego badania jest niecelowe u kobiet z prawidłowym pH i klinicznymi objawami grzybicy, potwierdzonej badaniem mikroskopowym. Nie ma również sensu prowadzenie hodowli celem określenia obecności grzybów u kobiet bez klinicznych wykładników grzybicy. Dodatni wynik takiego badania może potwierdzić jedynie kolonizację i nie stanowi wskazania do leczenia.
Leczenie
Leki stosowane w terapii grzybiczych zapaleń pochwy i sromu to: nystatyna, natamycyna, klotrimazol, izokonazol, tiokonazol, mikonazol, fentikonazol, ketokonazol, flukonazol, itrakonazol.
Najczęstszym i bardzo skutecznym sposobem leczenia kandydozy pochwy i sromu jest miejscowe podawanie leków z grupy azoli. Leczenie azolami powoduje zmniejszenie dolegliwości oraz eliminację grzybów z hodowli u 80-90 proc. pacjentek, które ukończyły leczenie. Objawy zwykle ustępują w ciągu 2-3 dni.
Flukonazol, doustny lek przeciwgrzybiczy, w pojedynczej dawce 150 mg, jest cenionym preparatem stosowanym w leczeniu drożdżakowego zapalenia pochwy i sromu. W leczeniu lekkiej i umiarkowanej postaci tego schorzenia jest on równie skuteczny jak stosowane miejscowo azole. Leczone pacjentki należy uprzedzić, iż objawy zapalenia mogą utrzymywać się przez 2-3 dni po przyjęciu preparatu.
U pacjentek z postacią powikłaną kandydozy pochwy i sromu celowe jest zastosowanie dodatkowej dawki 150 mg flukonazolu 72 godziny po pierwszej dawce. Terapii doustnej nie powinno się stosować u kobiet w ciąży oraz karmiących piersią.
Nawracające zapalenie
Nawrotowe zapalenie grzybicze pochwy i sromu rozpoznaje się, gdy pacjentka przebyła w ciągu roku cztery epizody zakażenia. Najczęściej objawem dominującym u tych chorych jest stałe podrażnienie przedsionka pochwy i sromu oraz pieczenie, a nie swędzenie. Rozpoznanie powinno być potwierdzone wynikiem posiewu mikologicznego. Leczenie pacjentek z nawrotowym zakażeniem grzybiczym pochwy i sromu opiera się na pobudzaniu remisji objawów podawaniem flukonazolu – 150 mg w trzech dawkach co 3 dni. Leczenie, zwykle długotrwałe, wymaga zastosowania terapii podtrzymującej (zwykle około 6-9 miesięcy).
Czynniki sprzyjające rozwinięciu się drożdżakowego zapalenia pochwy i sromu
• antybiotykoterapia (antybiotyki uszkadzają florę endogenną i prowadzą do eradykacji populacji Lactobacillus sp.,
co przyczynia się do niekontrolowanego wzrostu grzybów);
• ciąża (immunosupresyjny wpływ estrogenów, progesteronu i innych hormonów powoduje osłabienie odporności komórkowej, co prowadzi do zwiększonej częstotliwości i intensywności objawów zapalnych, zmniejszenia odsetka wyleczeń i wyższego odsetka nawrotów choroby podczas ciąży)
• cukrzyca oraz inne choroby ogólnoustrojowe (anemia, awitaminozy, zaburzenia wchłaniania) – nawracająca grzybica narządów moczowo-płciowych może być pierwszym objawem cukrzycy
• upośledzenie odporności ogólnej lub miejscowej (przy występowaniu chorób nowotworowych, zakażeń bakteryjnych czy wirusowych, w szczególności AIDS, a także w późnej starości)
• antykoncepcja hormonalna (kobieta korzystająca z tej formy antykoncepcji zwykle współżyje płciowo, co jest kolejnym czynnikiem ryzyka, a także nie stosuje barierowych metod antykoncepcji)
• aktywność seksualna (nabycie patogenu drogą płciową jest powszechne, ale duże znaczenie ma również powstawanie mikrourazów, a tym samym osłabienie odporności miejscowej)
• nieprawidłowe nawyki higieniczne (noszenie nieodpowiedniej bielizny, zwłaszcza obcisłej i ze sztucznego materiału)
• błędy dietetyczne (nadmierna podaż węglowodanów)