Gdy dziecko jest uczulone

Wywiad z prof. dr hab. n. med. Danutą Chmielewską-Szewczyk, pediatrą i alergologiem.

Obecnie w języku medycznym nie używa się określenia „skaza białkowa”, lecz „alergia na pokarmy”. Dlaczego?

Pojęcie „skaza białkowa” nadal funkcjonuje wśród rodziców. Tyle że rodzice rozumieją je inaczej niż lekarze. Lekarze używają określenia „skaza” w kontekście skazy atopowej. Jest to genetycznie uwarunkowana skłonność do rozwoju alergii na różne czynniki środowiskowe zwane alergenami.

Do chorób atopowych zaliczamy alergię na pokarmy, atopowe zapalenie skóry, alergiczny nieżyt nosa czy astmę atopową. Choroby atopowe mogą atakować różne narządy, ale u niemowląt najczęściej występują objawy z przewodu pokarmowego i skóry.

Co się kryje pod pojęciem „alergizujące białko”?

Składniki naszego pokarmu dzielimy na trzy zasadnicze grupy: węglowodany, tłuszcze i białka. Białko znajduje się nie tylko w jajku kurzym czy mleku, ale także w jarzynach i owocach. Bardzo dobrym przykładem jest alergia krzyżowa – osoby uczulone na pyłki niektórych drzew są także uczulone na różne warzywa czy owoce. Przyczyną tego są właśnie białka, które znajdują się zarówno w pyłkach, jak i w jarzynach czy owocach.

Uczulenie na białko u małych dzieci to poważny problem dla rodziców…

Każdy pokarm, który nie jest mlekiem matki, może powodować reakcję w przewodzie pokarmowym niemowlęcia i wytwarzać przeciwciała przeciw składnikom tego pokarmu. Dlatego nie zaleca się wprowadzania mleka innych gatunków zwierząt kopytnych u dzieci uczulonych na mleko krowie, gdyż wszystkie zawierają podobne białka uczulające. Osobom uczulonym na mleko nie zaleca się również stosowania mieszanek sojowych, gdyż bardzo łatwo uczulają się na soję. Poleca się natomiast specjalne mieszanki mlekozastępcze.

Jakie?

U dzieci ze stwierdzoną alergią na mleko krowie, a także u maluchów z grupy ryzyka rozwoju alergii pokarmowej można stosować hydrolizaty białek mleka krowiego lub mieszanki hipoalergiczne zawierające białko mleka krowiego poddane częściowej hydrolizie (hypoallergenic formulas, HA). Ryzyko uczulenia na mieszankę zależy od stopnia jej hydrolizy. Mieszanki można też dzielić na preparaty kazeinowe i serwatkowe. Przykładem mieszanki z białek kazeiny o wysokim stopniu hydrolizy jest Nutramigen przeznaczony dla dzieci silnie uczulonych, a hydrolizatem białek serwatki jest Bebilon Pepti. Obie mieszanki zamiast białek zwierają peptydy. Są one częściami białek i im są krótsze, tym mniejsza jest ich zdolność do alergizacji. Obydwa rodzaje mieszanek są dostępne w formule 1 i 2, czyli do 6. miesiąca życia i później. Mieszanki, w których białka są częściowo hydrolizowane (hipoalergiczne), należą do mieszanek profilaktycznych, a mieszanki całkowicie hydrolizowane, jak Nutramigen, do leczniczych. Tego rodzaju mieszankę stosuje się z zalecenia alergologa.

Jest też niewielka grupa dzieci, które reagują uczuleniem nawet na Nutramigen. U nich można stosować mieszanki, tzw. elementarne, które są rozłożone do aminokwasów.

A gdy dziecko jest uczulone na mleko matki?

Dzieci na ogół nie są uczulone na mleko własnego gatunku. Natomiast u niemowlęcia może wystąpić uczulenie na pokarmy, które spożywa matka, np. na mleko krowie i jego przetwory, a także na jajka lub ryby. Poza zaleconą przez lekarza dietą eliminacyjną wspomniane mieszanki mogą być także spożywane przez kobiety karmiące, które nie mogą spożywać mleka krowiego.

Kiedy wprowadzamy do diety dziecka mieszanki?

To zależy. Niektóre dzieci wymagają dokarmiania bardzo wcześnie, np. z powodu zbyt małej ilość pokarmu matki, jej choroby lub choroby dziecka. Dzieci zdrowe i z alergią na pokarmy powinny być karmione wyłącznie piersią do 5.-6. miesiąca życia. Matki karmiące dzieci uczulonych powinny być na diecie. U dzieci silnie uczulonych można wprowadzić niewielką ilość mieszanki mleko zastępczej jeszcze podczas karmienia piersią, aby oswoić niemowlę z jej smakiem. Im wcześniej dziecko się przyzwyczai do tego smaku, tym łatwiej zaakceptuje zmianę po odstawieniu karmienia naturalnego.

Jak należy wprowadzać nowe produkty do diety dzieci uczulonych na pokarmy?

Zależy to od stopnia uczulenia. U dziecka zdrowego niektóre pokarmy możemy podawać już od 5. miesiąca życia. Natomiast u dzieci z alergią później, na ogół w 6.-7. miesiącu życia. Jeżeli dziecko jest silnie uczulone, nowe produkty wprowadzamy pojedynczo, bardzo ostrożnie, obserwując reakcję dziecka.

Na przykład marchewkę, ziemniaki czy dynię – oczywiście w postaci papki – warto wprowadzić trochę wcześniej i obserwować reakcję dziecka. Jeżeli reaguje dobrze, to na początku 7. miesiąca życia można już wprowadzić do jego diety zupę jarzynową z warzywami, które przetestowaliśmy. Nie należy takiej zupy gotować na mięsie.

A mięso?

Mięso należy ugotować oddzielnie i dopiero potem dodać do zupy. Rosół, do którego przeszły białka z mięsa, uczula bardziej niż białka, które zostają w mięsie. Polecane jest mięso z indyka, królika, jagnięcia. Nie podajemy kurczaka, jeśli dziecko uczulone jest na jajko. Po mięsie próbujemy podawać żółtko, natomiast całe jajko najwcześniej po ukończeniu pierwszego roku.

Czy u małego dziecka należy wykonywać badania w kierunku alergii?

Najważniejszy jest wywiad rodzinny. Ryzyko rozwoju chorób alergicznych u niemowlęcia pozostaje w ścisłym związku z rodzinnym obciążeniem alergią. W przypadku „dodatniego” wywiadu tylko u jednego członka rodziny (matka, ojciec lub rodzeństwo) ryzyko wynosi około 40 proc., w przypadku dwóch członków rodziny ryzyko sięga 40-60 proc. Odsetek ten jest jeszcze wyższy, gdy oboje rodzice mają tę samą postać alergii.

Wbrew opinii wielu lekarzy alergię należy diagnozować już od 6. miesiąca życia. Warto ocenić całkowitą pulę przeciwciał IgE w surowicy krwi. Jeśli ich stężenie jest zwiększone, oceniamy także swoiste IgE na najważniejsze w danym wieku pokarmy, np. u niemowląt na mleko, jajko, pszenicę. Obecność swoistych IgE na pokarm nakazuje jego czasową eliminację lub dużą ostrożność we wprowadzaniu go do diety dziecka. U niemowląt ważna jest też ocena eozynofili (krwinek kwasochłonnych we krwi). Ich zwiększony odsetek przemawia za alergizacją. Interpretacja wszystkich wyników zależy od stanu klinicznego dziecka i doświadczenia lekarza prowadzącego.

Dziękuję za rozmowę.