Anemia

Niedokrwistość, potocznie nazy­wana anemią, to zespół objawów chorobowych, które manifestują się spadkiem stężenia hemoglobiny oraz ilości erytrocytów.

Przyczyny

U dorosłych niedokrwistość z niedoboru żelaza może być skutkiem przewlekłego krwawienia, stymulującego szpik do zwiększenia tempa erytropoezy, co w efekcie prowadzi do wyczerpania ustrojowych zapasów żelaza. U kobiet jedną z najczęstszych przyczyn są obfite krwawienia miesiączkowe. Natomiast u kobiet po menopauzie i u mężczyzn w piątej dekadzie życia i starszych częstą przyczyną przewlekłego krwawienia mogą być zmiany dysplastyczne w obrębie układu pokarmowego. Do przewlekłego krwawienia mogą doprowadzić również polipy jelita grubego lub nowotwór jelita grubego. Innym częstym miejscem krwawienia, które może mieć istotny wpływ na wywołanie niedokrwistości, są owrzodzenia żołądka i dwunastnicy. Przyczyną anemii może być także istniejąca choroba nowotworowa.

Ważnym czynnikiem ryzyka jest także niewłaściwa, uboga dieta, weganizm czy wegetarianizm, co miało miejsce w opisanym przypadku.

Objawy

Wyniki badań krwi, mogące wskazywać na niedokrwistość spowodowaną niedoborami żelaza, obejmują niskie stężenie hemoglobiny oraz obniżone wartości MCV, MCH i MCHC. MCV określa ilość, natomiast MCH i MCHC określa stężenie hemoglobiny w poszczególnej krwince.

Dodatkowymi symptomami niedokrwistości sideropenicznej, które manifestowały się w przypadku pani W., było nadmierne zmęczenie, bladość skóry śluzówek, spojówek i łożysk paznokci, bezdech powysiłkowy, łamliwość paznokci.

Działanie żelaza

W opisanym przypadku lekarz zalecił stosowanie preparatów zawierających żelazo. Żelazo stanowi podstawę hemoglobiny i mioglobiny oraz wielu enzymów żelazoporfirynowych, związanych z oddychaniem wewnątrzkomórkowym. Część żelaza jest bezpośrednio wykorzystywana przez komórki układu erytroblastycznego do produkcji hemoglobiny, pozostałość gromadzi się w postaci ferrytyny, głównie w wątrobie i śledzionie oraz innych narządach. Surowiczym białkiem nośnikowym żelaza jest transferyna. Żelazo zmagazynowane w organizmie pozostaje w dynamicznej równowadze z tym, które znajduje się we krwi. Żelazo zapasowe może też występować w połączeniu z hemosyderyną, która jednak w przeciwieństwie do ferrytyny cechuje się małą zdolnością do oddawania pierwiastka do tkanek i małą rozpuszczalnością. Przewlekłe zatrucie żelazem wiąże się z hemosyderozą. Podawane doustnie żelazo dość szybko wchłania się z przewodu pokarmowego i przenika do szpiku. Jego nadmiar jest usuwany z osocza do magazynów tkankowych.

Działania niepożądane

Zastosowanie preparatów żelaza o przedłużonym działaniu nie przynosi korzyści w terapii, choć wielu pacjentów chwali sobie tego typu środki ze względu na niewielką liczbę działań niepożądanych. Preparaty o przedłużonym działaniu uwalniają jony żelaza na całym odcinku przewodu pokarmowego, więc jednorazowe stężenie żelaza jest niższe niż w przypadku standardowych preparatów. Jednak po ominięciu dwunastnicy absorpcja żelaza radykalnie spada, co powoduje zmniejszenie całkowitej ilości wchłoniętych jonów.

Preparaty żelaza mogą powodować podrażnienie przewodu pokarmowego, które manifestuje się nudnościami, bólami podbrzusza oraz biegunką lub zaparciami. U osób starszych zaparcia mogą powodować powstawanie złogów kałowych.

Farmaceuta powinien wytłumaczyć pani W. zasady przyjmowania leku oraz uwrażliwić na możliwość wystąpienia działań niepożądanych. W celu złagodzenia niekorzystnych objawów można zalecić przyjmowanie preparatów żelaza wraz z posiłkiem. Ważne jest, aby poinformować pacjenta o tym, że mogą pojawić się ciemne, a nawet czarne stolce.

Monitorowanie pacjentki

Środki zawierające żelazo powinny być podawane doustnie w dawkach 100-200 mg jonów na dzień. Korzystniejsze jest podawanie kilka razy na dzień (trzykrotnie) w mniejszych dawkach. Zwiększa to biodostępność tego pierwiastka.

W przypadku niedokrwistości związanej z niedoborem żelaza ważnym elementem jest monitorowanie stanu pacjenta. Nawet jeśli lekarz zalecił kontrolę, należy poinformować pacjentkę o konieczności powtórzenia badań krwi w 2. lub 4. tygodniu od rozpoczęcia kuracji w celu określenia jej odpowiedzi na podany lek. Kolejne badanie pani W. powinna wykonać po kolejnych 2-4 tygodniach po to, aby sprawdzić czy niedobory żelaza zostały uzupełnione.

Możliwe interakcje

Preparaty żelaza wchodzą w inter­akcje z innymi lekami głównie na etapie wchłaniania z przewodu pokarmowego. Hamują one wchłanianie tetracyklin i fluorochinolonów. Leki zobojętniające sok żołądkowy (związki glinu i magnezu), fosforany, neomycyna i cholestyramina zmniejszają wchłanianie żelaza, natomiast kwas askorbowy ułatwia. W opisanym przypadku pacjentka nie powinna jednocześnie przyjmować preparatów żelaza i glinu, choć stosowanie obu leków jest wskazane. W takim przypadku farmaceuta powinien położyć szczególny nacisk na możliwość wystąpienia interakcji obu leków. Stąd też niezbędne jest zachowanie określonego reżimu dawkowania. Pacjentka powinna wiedzieć, że oba preparaty należy przyjmować przynajmniej z godzinnym odstępem.

Informacja o stosowaniu przez pacjentkę środków przeciw niestrawności powinna być również sygnałem dla farmaceuty, iż faktyczną przyczyną niedokrwistości mogą być krwawienia z przewodu pokarmowego. Fakt przyjmowania preparatu glinu powinien być zgłoszony lekarzowi pierwszego kontaktu. Jeśli pacjentka tego nie zrobiła, należy ją ponownie skierować do lekarza.