Chantal Mouffe – Zwrot na lewo

Dokąd zmierza współczesna demokracja? Czy możliwe jest współdziałanie lewicy i prawicy? Skąd biorą się sukcesy populistów?

W erze kryzysu gospodarczego, manifestacji młodzieży i rozważań nad zaletami i wadami kapitalizmu, coraz większy posłuch zyskują filozofowie krytyczni wobec rzeczywistości, oferujący analizy obecnego stanu rzeczy i propozycje zmian. Chantal Mouffe to jedna z nich – czołowa postać lewicowej filozofii politycznej. W swych rozważaniach nad działalnością państwa i dialogiem na scenie politycznej dowodzi, że filozofia i polityka często idą w parze.

Rewolucjonistka
Chantal Mouffe urodziła się w Charleroi w Belgii w 1943 roku. Studiowała socjologię, nauki polityczne i filozofię na uniwersytetach w Louvain, w Paryżu i w Essex. Jej kariera naukowa zawiodła ją na wiele uczelni w Europie, Ameryce Północnej i Łacińskiej. W latach 1989-1995 była dyrektorem programowym w College International de Philosophie w Paryżu. Obecnie piastuje stanowisko profesora na Uniwersytecie Westminsterskim, gdzie kieruje Centrum Studiów o Demokracji.

Mouffe wspiera również ruchy feministyczne, a swym życiorysem obala zarzut „fałszywej rewolucyjności” stawiany wielu lewicowym filozofom (bardzo aktywnie działała m.in. podczas strajków studenckich w 1968 roku).

Pluralizm aginistyczny
Jedną ze swych najgłośniejszych prac: „Hegemonia i strategia socjalistyczna” (1985) napisała w duchu postmarksistowskim, wspólnie z Ernestem Laclauem, argentyńskim filozofem polityki. Autorzy stawiają tezę o przekształceniu demokracji liberalnej w demokrację radykalną i o ustanowieniu hegemonii jako teorii dyskursu. Uważają, że w polityce pełny kompromis jest niemożliwy.

Aby zobrazować zmiany, jakie to za sobą pociąga, Mouffe posługuje się wymyślonym przez siebie terminem: „pluralizm agonistyczny”. Jest to sytuacja, w której ożywiony zostaje podział na lewicę i prawicę, a dzięki temu z przestrzeni publicznej usunięty zostaje populizm, żerujący zwykle na miałkości obu tych sił. Zamiast ujednolicać i spychać w kierunku centrum prawicowe i lewicowe ruchy społeczne, skazując je na konsensus i wypracowanie jednego wspólnego celu, uznaje się ich postulaty za równoważne. Dominującą rolę w polityce odgrywa ta siła, która uzyskuje dla swoich postulatów hegemonię i wprowadza właściwe dla tych postulatów rozwiązania. Nie oznacza to jednak otwartej walki, ponieważ wszystkie strony konfliktu akceptują podstawowe reguły demokracji.

Na bolączki świata
Mouffe jest przykładem filozofa, który wywiera realny wpływ na debatę publiczną. Dzięki zaangażowaniu w to, co robi, i zdecydowanym propozycjom, jest wzorem dla wielu ludzi, szukających w ruchach lewicowych recepty na bolączki świata. Można zająć różne stanowiska wobec jej propozycji, nie zmienia to jednak faktu, że pozostaje jednym z głównych myślicieli, z którymi trzeba się skonfrontować, jeśli chce się poważnie debatować o problemach układu politycznego we współczesnym świecie i o roli, jaką odgrywa w nim lewica.

„Jedną z kluczowych tez agonistycznego pluralizmu jest to, że nie zagrażając demokracji, agonistyczna konfrontacja jest w istocie podstawą jej istnienia.”