Bezpieczeństwo stosowania preparatów odchudzających wolnych od efedryny

Efedryna jest stymulantem, należącym do grupy sympatykomimetyków. Jej działanie pobudzające jest wynikiem zdolności do stymulowania wydzielania katecholamin, adrenaliny i noradrenaliny, które przyspieszają uwalnianie tłuszczu z komórek tłuszczowych i pobudzają układ nerwowy.

Efedryna pochodząca z rośliny má huáng (Ephedra sinica) stosowana jest tradycyjnie w medycynie chińskiej, głównie w leczeniu astmy i problemów z górnymi drogami oddechowymi. W medycynie zachodniej efedryna zrobiła zawrotną karierę jako składnik środków odchudzających. Niestety, podczas dłuższego przyjmowania tego rodzaju preparatów pojawił się szereg działań niepożądanych, a nawet przypadki śmiertelne. Do objawów tych należały m.in. drżenie rąk, dreszcze, niepokój, zawroty głowy, wzrost tętna, nadmierne pocenie się. Na działania niepożądane szczególnie narażone były osoby otyłe – główni odbiorcy tych preparatów, którzy często mieli dodatkowo problemy z sercem, tarczycą lub nadciśnieniem. Z tego powodu Food and Drug Administration w USA wydało 12 kwietnia 2004 roku zakaz stosowania efedryny w preparatach odchudzających.

Alternatywa dla efedryny?
Powstałą niszę na rynku wypełniły preparaty odchudzające wolne od efedryny (ephedra-free) zawierające jako substancję czynną p-synefrynę. Powstaje pytanie, czy takie preparaty są bezpieczniejsze do stosowania.

P-synefryna jest głównym składnikiem owoców pomarańczy gorzkiej (Citrus aurantium L. ssp. aurantium L), które generalnie nie są uważane za jadalne, ale tradycyjnie mogą być spożywane w postaci marmolad, syropów i likierów. Suszona skórka z owoców stosowana jest również jako przyprawa, a olejki eteryczne znalazły zastosowanie jako dodatki aromatyczne do napojów, likierów, słodyczy, mydeł, detergentów, kosmetyków i perfum. Podobnie jak efedryna, suszona skórka pomarańczy gorzkiej stosowana jest w tradycyjnej medycynie chińskiej do stymulowania apetytu oraz w leczeniu niestrawności.

Nowym zastosowaniem dla synefryny jest użycie jej w preparatach odchudzających. Liczne doniesienia wskazują jednak, że podobnie jak efedryna, produkty zawierające p-synefrynę mogą również stanowić zagrożenie dla zdrowia. Z tego powodu Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) przeprowadził ocenę bezpieczeństwa hydroalkoholowego ekstraktu z niedojrzałych owoców pomarańczy gorzkiej standaryzowanego na 6% p-synefryny [1, 2].

Według EFSA, substancja może być uważana za bezpieczną, jeśli jest tradycyjnie stosowana przez dużą populację na przestrzeni wielu lat i nie obserwuje się żadnych szkodliwych objawów, a wielkość spożycia – czyli narażenie – pozostaje bez zmian. W przypadku owocu pomarańczy gorzkiej (Citrus aurantium L.) warunki te nie do końca są spełnione, ponieważ wielkość spożycia ostatnio zdecydowanie zwiększyła się, jak również zmieniło się przeznaczenie produktów zawierających synefrynę. Z tego powodu, w opinii EFSA, do oceny bezpieczeństwa konieczne są dalsze badania toksykologiczne.

P-synefryna w badaniach
Należy podkreślić, że p-synefryna ma budowę chemiczną zbliżoną do efedryny i amfetaminy. Jest również alkaloidem sympatykomimetycznym oraz słabym agonistą receptorów α i β adrenergicznych. Z tego powodu należy podchodzić z dużą ostrożnością do stosowania preparatów odchudzających zawierających tego rodzaju zamiennik efedryny. W literaturze można znaleźć szereg doniesień dotyczących negatywnych skutków spożywania preparatów odchudzających wolnych od efedryny, ale zawierających synefrynę.

Bui i wsp. pokazali, że spożywanie 900 mg ekstraktu standaryzowanego na 6% p-synefryny w postaci suplementu diety, może powodować wzrost ciśnienia krwi i częstości akcji serca już po kilku godzinach od spożycia pojedynczej dawki [3]. Nykamp i wsp. donieśli o przypadku 55-letniej kobiety, u której stwierdzono zawał mięśnia sercowego, a która w ciągu roku poprzedzającego zdarzenie przyjmowała preparat odchudzający zawierający 300 mg pomarańczy gorzkiej (Edit’s Skinny Pill) [4].
Jednak najbardziej niepokojącym zjawiskiem jest możliwość wchodzenia p-synefryny w interakcje z innymi substancjami przyjmowanymi równocześnie bądź wchodzącymi w skład preparatów wieloskładnikowych. Firenzuoli i wsp. opisali przypadek 52-letniej kobiety przyjmującej tyroksynę, u której wystąpiła tachykardia po spożyciu suchego ekstraktu z niedojrzałych owoców Citrus aurantium L. var. Amara (500 mg ekstraktu zawierającego 30 mg p-synefryny) [5]. W opinii autorów doniesienia należy podkreślić, że tego rodzaju preparaty mogą wchodzić w interakcje z antydepresantami, tyroksyną czy lekami na schorzenia sercowo-naczyniowe.

Haller i wsp. zwracają uwagę, że podczas przyjmowania preparatu wieloskładnikowego Xenadrine EFX zawierającego 5,5 mg p-synefryny można zaobserwować wzrost tętna oraz skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwi, co przypisywane jest interakcji z kofeiną [6]. Autorzy zwracają uwagę na to, że konsumenci powinni być informowani o potencjalnym ryzyku przyjmowania tego rodzaju preparatów i możliwych interakcjach.

Zalecana ostrożność
W świetle powyższych doniesień na temat potencjalnych działań niepożądanych, zaleca się dużą ostrożność w stosowaniu preparatów odchudzających zawierających p‑synefrynę. Domniemanie bezpieczeństwa nie może opierać się na argumencie, że synefryna jest od lat stosowana w medycynie chińskiej. Ten sam argument był przytaczany w przypadku efedryny i dopiero pojawienie się przypadków śmiertelnych doprowadziło do zakazu jej stosowania w suplementach diety. Wiedza dotycząca efedryny powinna więc stanowić ostrzeżenie odnośnie stosowania C. aurantium.

tekst:
Barbara Jaworska-Łuczak,
Iwona Wiśniewska
Główny Inspektorat Sanitarny
Biuro Punktu Koordynacyjnego EFSA

Piśmiennictwo
[1] Guidance on Safety assessment of botanicals and botanical preparations intended for use as ingredients in food supplements: http://www.efsa.europa.eu/en/scdocs/scdoc/1249.htm.
[2] ESCO report: Advice on the EFSA guidance document for the safety assessment of botanicals and botanical preparations intended for use as food supplements, based on real case studies: http://www.efsa.europa.eu/en/scdocs/scdoc/280r.htm.
[3] Bui L. T., Nguyen D. T., Ambrose P. J. (2005). Blood pressure and heart rate effects following a single dose of bitter orange. Annals of Pharmacotherapy 40: 53-57.
[4] Nykamp, D.L., Fackih, M.N., Compton, A.L. (2004). Possible assiociation of acute lateral-wall myocardial infarction and bitter orange supplement. Ann Pharmacother. 38(5): 812-816.
[5] Firenzuoli F., Gori L., Galapai C. (2005). Adverse reaction to an adrenergic herbal extract (Citrus aurantium). Phytomedicine 12: 247-248.
[6] Haller Ch. A., Benowitz N. L., Jacob P. (2005). Hemodynamic effects of ephedra-free weight-loss supplements in humans. American Journal of Medicine 118: 998-1003.