Bakteryjne zapalenie pęcherza moczowego

Około 50 proc. kobiet co najmniej raz w życiu zapada na ostre zapalenie pęcherza moczowego, a połowa z nich doświadcza nawrotu choroby. Zakażeniu sprzyjają aktywność płciowa oraz stany zapalne narządu rodnego.

Zapalenie pęcherza moczowego jest najczęstszym stanem chorobowym towarzyszącym zakażeniu dróg moczowych i jednocześnie pierwszym anatomicznym etapem tegoż zakażenia. Jest to odpowiedź zapalna nabłonka dróg moczowych na obecność bakterii.

W 95 proc. przypadków drobnoustroje dostają się do układu moczowego drogą wstępującą z cewki moczowej. Bardzo rzadko, przy współistniejących innych poważnych schorzeniach, mogą być przeniesione z innych narządów wraz z krwią lub limfą. Po wstępnej kolonizacji okolicy ujścia cewki moczowej następuje zakażenie pęcherza moczowego.

Statystyka
Infekcje układu moczowego są 10 razy częstsze u kobiet niż u mężczyzn. Najczęstszym schorzeniem zapalnym w populacji żeńskiej jest zapalenie pęcherza. Największy odsetek zakażeń występuje w okresie aktywności seksualnej (tzw. choroba miodowego miesiąca). W późniejszym wieku zakażeniom sprzyjają zmiany śluzówki dróg moczowych pojawiające się pod wpływem niedoboru estrogenów. W tym okresie życia następuje również znamienny wzrost częstości występowania zakażeń dróg moczowych (w tym zapalenie pęcherza) u mężczyzn. Jest to związane z powiększeniem gruczołu krokowego, co utrudnia odpływ moczu z pęcherza.

Co sprzyja zakażeniu?
Pierwszy epizod zakażenia wiąże się najczęściej z inwazją Gram-ujemnych pałeczek jelitowych (Escherichia coli). Bardzo często są one także przyczyną zakażeń nawrotowych oraz zakażeń u chorych z cewnikiem wprowadzonym do pęcherza na stałe. Znacznie rzadziej przyczyną zakażenia są inne bakterie Gram-ujemne (Proteus sp., Klebsiella sp.), bakterie Gram-dodatnie lub grzyby, pierwotniaki czy wirusy. Grzybicze zakażenie występuje najczęś­ciej u osób z obniżoną odpornością, długotrwale zażywających antybiotyki lub leki immunosupresyjne. Drobnoustroje z rodziny Chlamydia i Mycoplasma, dwoinka rzeżączki oraz wirusy (głównie Herpes simplex, Herpes urogenitalis) są zwykle przenoszone drogą płciową.

Czynnikami powodującymi zjadliwość drobnoustrojów są m.in.: zdolność do ich szybkiego namnażania się w moczu (zwłaszcza w przypadku zastoju moczu i/lub jego zalegania w drogach moczowych), właściwość przylegania do nabłonka dróg moczowych (obecność tzw. adhezyn), inaktywacja białek dopełniacza (alkalizacja moczu pod wpływem bakteryjnej ureazy), wzrost oporności na leki przeciwbakteryjne i zmiany w etiologii zakażeń (wzrost inwazyjności zabiegów diagnostyczno-leczniczych).

Objawy
W przebiegu typowych, niepowikłanych przypadków zapalenia pęcherza występują takie objawy, jak: częstomocz dzienny i/lub nocny, bolesne, naglące uczucie parcia na mocz, bóle i pieczenie w cewce w trakcie mikcji, niekiedy krwiomocz (zazwyczaj w końcowej fazie mikcji), bóle w okolicy pęcherzowej i podbrzusza, rzadziej bóle w okolicy lędźwiowej.

Zalecenia dla pacjenta
Ostre zapalenie pęcherza to najczęstsza postać zakażenia dróg moczowych u chorych bez czynników obciążających. Dotyczy przede wszystkim kobiet (dziewcząt) od 5. roku życia do okresu przekwitania. Zakażeniu sprzyjają aktywność płciowa oraz stany zapalne narządu rodnego. Dominują częstomocz dzienny i nocny, naglące parcie na mocz oraz dysuria.

Chorym zaleca się leżenie w łóżku i picie co najmniej 2 l płynów na dobę. Ponadto niezbędne jest regularne opróżnianie pęcherza, oddawanie moczu bezpośrednio przed snem oraz po stosunku płciowym. Bardzo ważne jest także częste podmywanie się pod bieżącą wodą, a także unikanie zaparć.

Leczenie
Zazwyczaj skuteczna jest krótka, kilkudniowa terapia doustnymi środkami odkażającymi drogi moczowe prowadzona w warunkach ambulatoryjnych. Chemioterapeutykami I rzutu są w tych przypadkach tzw. nowe fluorochinolony (ciprofloksacyna, ofloksacyna, norfloksacyna, pefloksacyna), kotrimoksazol (trimetoprim + sulfametoksazol) lub trimetoprim.

W sytuacji braku poprawy po 2-3 dniach leczenia lub w rzadkich przypadkach przeciwwskazań do leczenia lekami I rzutu terapię należy zmodyfikować w zależności od wyniku badania bakteriologicznego moczu. Podaje się wówczas doustnie: cefalosporyny I i II generacji, nitrofurantoinę, amoksycylinę, ampicylinę, trometamol fosfomycyny.

Niebagatelną rolę w leczeniu ostrego zapalenia pęcherza przypisuje się także ziołowym środkom terapeutycznym. Powodują one wzmożenie diurezy sprzyjające wypłukiwaniu drobnoustrojów z dróg moczowych oraz zakwaszenie moczu wzmagające jego działanie obronne w stosunku do bakterii. Środki te działają przeciwzapalnie i przeciwbólowo, a także zmieniają odczynowość błony śluzowej pęcherza i tym samym utrudniają osadzanie się na niej bakterii. Największą popularnością cieszą się preparaty takich roślin, jak żurawina, nawłoć, skrzyp, pokrzywa, bratek, mniszek, jeżówka czy brzoza.

Postępowanie w nawrotach ostrego zapalenia pęcherza polega na celowanym 7-10-dniowym leczeniu każdego epizodu, chemioprofilaktyce nawrotów lekami doustnymi, z uwzględnieniem fluorochinolonów, cefalosporyn I generacji (cefaleksyna), trimetoprimu, kotrimoksazolu, pochodnych nitrofuranu. Pojedynczą dawkę leku podaje się po stosunku płciowym bądź co 1-2 dni wieczorem lub przez 3 dni po pojawieniu się typowych dolegliwości.

Zapobieganie
Oprócz leczenia wskazane są działania profilaktyczne: obfita podaż płynów, opróżnienie pęcherza po każdym stosunku płciowym, ścisła higiena okolicy krocza i odbytu. Pewną zapobiegawczą rolę przypisuje się także doustnej szczepionce przeciw szczepom E. coli. Zaleca się również unikanie sytuacji przechłodzenia okolicy pęcherza, skrupulatne leczenie przeziębień, likwidację wszelkich ognisk zakażenia w ustroju (zatoki, zęby, migdałki, pęcherzyk żółciowy, wyrostek robaczkowy, narząd rodny), a przy współżyciu płciowym unikanie penetracji dopochwowej po uprzedniej penetracji w okolicy odbytu. Przy udowodnionej zależności zapalenia pęcherza od współżycia należy nakładać odrobinę kremu z antybiotykiem na okolicę ujścia cewki.

#Najistotniejsze czynniki sprzyjające zakażeniu dróg moczowych

• wrodzone i nabyte nieprawidłowości anatomiczne powodujące utrudnienie w odpływie moczu
• przewlekłe schorzenia towarzyszące (cukrzyca, dna moczanowa, choroba nowotworowa, zespół nerczycowy, przewlekła niewydolność nerek, inne choroby metaboliczne, zaburzenia odporności – AIDS)
• stan po przeszczepieniu narządów, kamica dróg moczowych, obecność ciała obcego (np. utrzymywanie cewnika) w drogach moczowych
• przebyte zabiegi i instrumentacje urologiczne
• wiek – dzieci do 6. roku życia oraz osoby powyżej 65. roku życia (u kobiet wiek pomenopauzalny)