Menopauza a choroby układu sercowo-naczyniowego

Odpowiednio wczesne określenie czynników ryzyka jest bardzo ważnym elementem profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych u kobiet po menopauzie.

Mianem menopauzy określa się ostatnią miesiączkę, po której przez 12 miesięcy nie pojawia się krwawienie. U statystycznej Polki występuje ona około 50. roku życia. W tym okresie obniża się stężenie estradiolu, a głównym estrogenem staje się estron, który jest pięć razy mniej aktywny niż estradiol. Menopauzę często poprzedza zespół klimakteryczny przejawiający się uderzeniami gorąca, nocnymi potami, zawrotami i bólami głowy, osłabieniem, kołataniem serca, parestezjami, bólami stawów, suchością pochwy, drażliwością, obniżeniem nastroju, a nawet depresją. Niedobór estradiolu powoduje także zmiany w układzie krążenia, układzie kostnym (osteoporoza), układzie moczowo-płciowym, a także w skórze.

Statystyka
Choroby układu sercowo-naczyniowego, takie jak: choroba wieńcowa, zawał serca, udar mózgu czy niewydolność serca, stanowią główną przyczynę śmierci kobiet po menopauzie; z ich powodu w USA co minutę umiera jedna kobieta. Problem ten jest o tyle istotny, że większość kobiet uważa, że głównym zagrożeniem ich zdrowia i życia jest rak piersi, tymczasem to zawał serca i udar odpowiadają za ponad dwukrotnie większą liczbę zgonów niż wszystkie nowotwory razem wzięte.

Zmiany metaboliczne
Z niedoborem estrogenów wiążą się następujące zmiany metaboliczne: zaburzenia profilu lipidowego (↑cholesterolu całkowitego, ↑LDL, ↑triglicerydów, ↓HDL), zwiększenie oporu obwodowego (obniżenie syntezy PGI2 i NO, wzrost produkcji TXA2), zwiększenie stężenia insuliny na czczo oraz wzrost insulinooporności tkanek obwodowych, zwłaszcza tkanki tłuszczowej. Sprzyjają one powstawaniu blaszki miażdżycowej i agregacji płytek krwi, co prowadzi do pojawienia się objawów choroby wieńcowej. Zmiany te prowadzą także do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi i rozwoju cukrzycy typu 2.

Czynniki ryzyka
Odpowiednio wczesne określenie czynników ryzyka jest bardzo ważnym elementem profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych u kobiet po menopauzie. Wyróżnia się dwa rodzaje czynników ryzyka: niemodyfikowalne (wiek, płeć, rasa, czynniki genetyczne) oraz modyfikowalne (otyłość, złe nawyki żywieniowe, brak aktywności fizycznej, palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemia, cukrzyca typu 2).

Prostą metodą oceniającą ryzyko incydentu sercowo-naczyniowego zakończonego zgonem jest Karta Ryzyka SCORE. Wynik ≥ 5% oznacza duże ryzyko zgonu i wymaga szybkiego zminimalizowania czynników ryzyka. Kartę Ryzyka SCORE można znaleźć w internecie, m.in. na stronie www.ikard.pl.

Profilaktyka
Nadwaga staje się coraz większym problemem naszych czasów. Szczególnie niekorzystna dla zdrowia jest otyłość brzuszna (obwód pasa powyżej 80 cm). Można z nią skutecznie walczyć tylko poprzez zmianę nawyków żywieniowych (m.in. ograniczenie spożycia cukru) oraz regularną aktywność fizyczną. Wysiłek fizyczny zalecany jest co najmniej pięć razy w tygodniu przez 30 minut, a u kobiet, które są otyłe lub się odchudzają, nawet przez 60-90 minut.

Regularna aktywność fizyczna obniża stężenie cholesterolu LDL oraz obniża ciśnienie krwi. Intensywne ćwiczenia uprawiane systematycznie przez 2-3 godziny w tygodniu zmniejszają ryzyko zachorowania na chorobę niedokrwienną serca nawet o 30-40 proc.

Dieta dla kobiet po menopauzie powinna być bogata w warzywa i owoce, produkty bogatoresztkowe oraz pieczywo pełnoziarniste. Zaleca się również spożywanie co najmniej dwa razy w tygodniu ryb morskich. Znajdują się w nich duże ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 – kwasu eikozapentaenowego (EPA) i kwasu dokozaheksaenowego (DHA). Kwasy te zmniejszają stężenie triglicerydów, obniżają ciśnienie tętnicze, poprawiają metabolizm kardiomiocytów, a także poprawiają funkcje endothelium. Ich skuteczność potwierdzono zarówno w profilaktyce pierwotnej, jak i wtórnej chorób układu sercowo-naczyniowego. Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne zaleca spożywanie 400-500 mg EPA i DHA dziennie w profilaktyce pierwotnej. Natomiast w profilaktyce wtórnej u osób z chorobą wieńcową 1 g na dobę, a u osób z hipertriglicerydemią nawet 3-4 g na dobę.

Bezwzględnie należy rzucić palenie papierosów. Ryzyko sercowo-naczyniowe istotnie spada 1-2 lata od zerwania z nałogiem. Warto dodać, że bierne palenie (np. u domowników) zwiększa ryzyko sercowo-naczyniowe o 25-30 proc.

Cele
Kobiety w profilaktyce pierwotnej powinny dążyć do uzyskania następujących wartości: obwód pasa < 80 cm, ciśnienie krwi < 140/90 mmHg, stężenie glukozy na czczo < 100 mg/dl, cholesterol całkowity < 190 mg/dl, HDL > 46 mg/dl, LDL < 115 mg/dl, triglicerydy < 150 mg/dl.

Hormonalna terapia zastępcza
Należy wspomnieć jeszcze o hormonalnej terapii zastępczej (HTZ). Zarówno same estrogeny, jak i estrogeny w połączeniu z progestagenami u starszych kobiet po menopauzie są przeciwwskazane w profilaktyce pierwotnej i wtórnej chorób układu sercowo-naczyniowego. Ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych związanych z HTZ przewyższa korzyści z takiego leczenia. HTZ może być stosowana właściwie tylko u młodszych kobiet w celu łagodzenia objawów zespołu klimakterycznego i to przez stosunkowo krótki okres.

Podsumowując, należy podkreślić dwie rzeczy. Po pierwsze, że choroby układu sercowo-naczyniowego są główną przyczyną zgonów i niepełnosprawności wśród kobiet w krajach zachodnich. Po drugie, że ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych można uniknąć poprzez zmianę stylu życia i odpowiednio wczesne rozpoczęcie leczenia chorób cywilizacyjnych.