Zakażenia grzybicze skóry i jej przydatków

W przypadku leczenia zakażeń grzybiczych istotne jest właściwe rozpoznanie „wroga”. Najlepiej więc wykonać odpowiednie badania mikroskopowe i serologiczne oraz przeprowadzić hodowlę w celu właściwego rozpoznania oraz dobrania chemioterapeutyku. Niestety tego rodzaju postępowanie wdrażane jest stosunkowo rzadko.

Grzybice skóry i struktur skeratynizowanych (paznokci i włosów) są jednymi z najczęstszych przypadłości skórnych, z którymi pacjenci trafiają do lekarza i apteki. Według niektórych źródeł, około 40 proc. Polaków może cierpieć na grzybicę stóp, a około 20 proc. na grzybicę paznokci (głównie paznokci stóp).

Patogeny
Zakażenia grzybicze skóry najczęściej wywoływane są przez grzyby dermatofitowe z rodzajów Trichophyton, Microsporum oraz Epidermophyton, wykazujących szczególne powinowactwo do naskórka, włosów i paznokci. Wśród dermatofitów wyróżnia się dodatkowo grzyby antropofilne, dla których rezerwuarem są ludzie, zoofilne (zwierzęta) oraz geofilne (gleba). W przypadku zakażeń z udziałem dermatofitów antropofilnych zakażenie ma zwykle charakter przewlekły z niezbyt nasilonym stanem zapalnym. Zakażenie zoofilami ma zwykle przebieg bardziej nasilony z większym stanem zapalnym oraz zapalnymi guzkami lub krostami, co wiąże się z silniejszą reakcją obronną organizmu. Nieco rzadziej mamy do czynienia z zakażeniami grzybami drożdżopodobnymi (głównie z rodzaju Candida). Czynnikiem patogennym grzybic powierzchniowych mogą być również grzyby pleśniowe (Aspergillus, Fusarium, Alternalia), jednak jest to o wiele rzadsze zjawisko.

Ryzyko zakażeń
Częstość występowania zakażeń grzybiczych w ostatnich dziesięcioleciach bardzo się zwiększyła. Ma to związek m.in. z wydłużeniem średniego wieku, niektórymi chorobami (cukrzycą, nowotworami, niedoborami immunologicznymi), powszechnym stosowaniem materiałów syntetycznych, a także niektórych leków (antybiotyków o szerokim spektrum działania, cytostatyków, immunosupresantów czy glikokortykosteroidów), korzystaniem z basenów, saun, nieprzestrzeganiem higieny osobistej, higieny żywienia (niedobór białka) czy specyfiką niektórych zawodów, wymagających nieprzewiew­nego obuwia.

Terapia zakażeń grzybiczych
Leczenie grzybic jest trudne. Już sama budowa komórek grzybów (ściana komórkowa z chityny) utrudnia przenikanie leku do wnętrza mikroorganizmu. Duże znaczenie ma również olbrzymia różnorodność oraz problem narastania zjawiska lekooporności wśród grzybów.

Wytwarzanie przez grzyby zarodników i form przetrwalnych, odpornych na działanie czynników chemicznych i fizycznych, w znaczący sposób utrudnia walkę z tymi patogenami. Podobnie jak w przypadku leczenia zakażeń bakteryjnych, istotne jest właściwe rozpoznanie „wroga”. W tym celu najlepiej jest wykonać odpowiednie badania mikroskopowe i serologiczne oraz przeprowadzić hodowlę w celu właściwego rozpoznania oraz dobrania chemioterapeutyku. Niestety tego rodzaju postępowanie wdrażane jest stosunkowo rzadko, co znacząco komplikuje terapię.

Terapia grzybic skóry gładkiej
W leczeniu grzybic skóry gładkiej zwykle stosujemy leczenie miejscowe. Leczenie ogólne włącza się w razie niepowodzenia terapii miejscowej, chyba że mamy do czynienia z rozległymi zmianami skórnymi.
Niektórym zakażeniom może towarzyszyć duży odczyn zapalny lub wypryskowe zmiany skórne. Wówczas stosuje się leki przeciwgrzybicze z dodatkiem kortykosteroidów. Terapia trwa przeciętnie 2-6 tygodni.

Terapia grzybic paznokci
Szczególnie trudna w leczeniu jest grzybica paznokci. Jej terapia jest długotrwała. Skuteczne leki powinny charakteryzować się dobrą penetracją płytki paznokciowej. Ideałem byłoby stworzenie leku, który działałby długo (rzadsze przyjmowanie leku), a jednocześnie nie powodował działań niepożądanych.

Włączenie do leczenia ogólnego preparatów terbinafiny oraz itrakonazolu znacząco poprawiło skuteczność leczenia oraz komfort pacjenta. Bardzo dobre wyniki uzyskuje się poprzez kojarzenie leków miejscowych z preparatami stosowanymi ogólnie. Jednym z najskuteczniejszych leków w terapii grzybicy paznokci wywołanej dermatofitami jest terbinafina o działaniu grzybobójczym i grzybostatycznym. Szerszym spektrum działania charakteryzuje się itrakonazol. W jego przypadku stosuje się tzw. terapię pulsową. Polega ona na tym, że lek podawany przez tydzień pozostaje aktywny przez kolejne trzy tygodnie. Należy więc uczulić pacjenta, że nie powinien na własną rękę przedłużać terapii, nawet jeśli w chwili terminowego odstawienia leku ma jeszcze objawy chorobowe, ponieważ lek ten będzie nadal działał po jego odstawieniu. Podobnie jest w przypadku terbinafiny – jej stężenie jest wysokie nawet po 90 dniach od odstawienia leku.

W przypadku grzybicy stóp (paznokci u stóp) należy poinformować pacjenta o konieczności odkażenia obuwia oraz skarpet (np. 10% roztworem formaliny lub 1% roztworem chinoksyzolu). Najlepszym sposobem na uniknięcie wtórnego zakażenia jest wyrzucenie tych rzeczy po zakończeniu terapii.

Grzybice owłosionej skóry głowy
Ten rodzaj grzybic (np. łupież pstry) leczy się z wykorzystaniem preparatów działających ogólnie (podobnych jak w leczeniu grzybicy paznokci lub gryzeofulwiny, jeśli inne leki nie działają) oraz miejscowych, zawierających ketokonazol, terbinafinę, cyklopiroksaminę czy jod (np. Povidone Iodine, Polseptol).

Piśmiennictwo u autorki.