Wielbiciel Hegla i Marksa – Slavoj Žižek

Akademicka gwiazda rocka, Elvis teorii kultury, najsłynniejszy współczesny filozof – te określenia najdobitniej ukazują skalę fenomenu Slavoja Žižka.

Akademicka gwiazda rocka, Elvis teorii kultury, najsłynniejszy współczesny filozof – te określenia najdobitniej ukazują skalę fenomenu Slavoja Žižka.

Wywołuje wiele kontrowersji, nie tylko w świecie akademickim, jednak nie sposób zaprzeczyć, że jest jednym z największych popularyzatorów filozofii we współczesnym świecie. Slavoj Žižek (ur. 21 marca 1949 roku) jest słoweńskim filozofem, krytykiem politycznym, teoretykiem kultury, ateistą i zadeklarowanym komunistą. Mówi płynnie w pięciu językach, a jego książki są tłumaczone na kilkanaście innych. Napisał już kilkadziesiąt książek, lecz jak sam przyznaje, ciągle ma wrażenie, że nie udało mu się wszystkiego powiedzieć.

Niedoszły prezydent
Karierę rozpoczął od studiów na Uniwersytecie Lublańskim (gdzie ostatecznie uzyskał tytuł doktora filozofii), nie dostał się jednak do kadry uniwersyteckiej z powodu poglądów zbyt odbiegających od linii rządzącej ówcześnie w Jugosławii partii komunistycznej. Rozwijając swe zainteresowania, szczególnie filozofią strukturalistów, wyjechał do Francji, aby zapoznać się bliżej z pracami Jacques’a Lacana. Natchniony jego poglądami obronił doktorat z psychoanalizy. Po powrocie z Francji zaangażował się w polityczną publicystykę opozycyjną. W efekcie w pierwszych wolnych słoweńskich wyborach (1990 rok) kandydował na urząd prezydenta.

Międzynarodowa sława Žižka zaczęła się wraz z publikacją w 1989 r. jego pierwszej książki po angielsku. Od tego momentu zaczął być zapraszany na uniwersytety całego świata, wystąpił też w kilku filmach dokumentalnych, do dwóch z nich sam napisał scenariusze. W Polsce, którą odwiedził już parokrotnie, jest najbardziej znany ze współpracy z „Krytyką Polityczną” i komentarzy do filmów Kieślowskiego. Kino jest zresztą jednym z jego ulubionych tematów analizy.

Podważanie ideologii
Umiejętne połączenie filozofii Lacana, Hegla i Marksa sprawiło, że myśl Žižka jest przystępna, a jednocześnie przenikliwa. Od Hegla Žižek zaczerpnął dialektyczną metodologię prowadzenia sporów, od Marksa tradycję filozoficzną opartą głównie na krytyce ideologii, która – jak twierdzi – wcale nie umarła wraz z komunizmem, lecz zamieniła się w ideologię cynizmu. Od Lacana zaś zaczerpnął terminologię i zakres analiz. Dzięki takiemu zestawieniu Žižek bez trudu prowadzi analizę jednego z kluczowych w teorii kultury pojęcia podmiotu i odnajduje jego naturę w każdej branej pod lupę dziedzinie.

Žižek nie ucieka przed żadnym tematem i nie boi się używać przykładów z pop-kultury do uzasadnienia swej argumentacji. W jego kierunku nieustannie wysuwane są zarzuty o niespójność, jednak nie ulega im i podkreśla, że rolą filozofa nie jest mówienie innym, jak żyć, ale podważanie założeń ideologicznych. Próbuje pokazać, że dobry wgląd w siebie i odwaga do konfrontacji są niezbędne do lepszego zrozumienia świata.