Tabletka progestagenna

Nowoczesne metody antykoncepcyjne są jedynym skutecznym sposobem zapobiegania niepożądanym ciążom, a także – co należy podkreślić – ich przerywaniu. Tak więc promocja skutecznych metod regulacji płodności jest działaniem przeciwaborcyjnym.

W Polsce dostępne są następujące metody regulacji płodności: metody naturalne (okresowa wstrzemięźliwość), środki plemnikobójcze, prezerwatywy, wkładki wewnątrzmaciczne (w tym wkładka uwalniająca lewonorgestrel), jedno- lub dwuskładnikowe preparaty hormonalne stosowane w postaci tabletek doustnych, plastrów przezskórnych, wstrzyknięć oraz pierścienia dopochwowego.

Indywidualny dobór metody
Zastanawiając się nad wyborem metody antykoncepcyjnej, należy pamiętać, że różne grupy kobiet mają odmienne potrzeby i akceptują inne cechy antykoncepcji. Dla młodych zdrowych kobiet liczy się skuteczność oraz prosty schemat stosowania metody. Starsze kobiety zwracają uwagę także na inne cechy, np. bezpieczeństwo onkologiczne. Dobierając odpowiedni środek antykoncepcyjny, należy wziąć pod uwagę wiek pacjentki, potrzebę zapewnienia dodatkowej ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, plany macierzyńskie, ogólny stan zdrowia, stopień aktywności seksualnej oraz zdanie samej zainteresowanej na temat poszczególnych metod.

Większość kobiet jako sposób na regulację płodności wybiera antykoncepcję hormonalną. Najczęściej są to nisko- i średniodawkowe dwuskładnikowe tabletki lub plastry antykoncepcyjne. U kobiet, u których stwierdza się przeciwwskazania do stosowania estrogenów (stałe lub okresowe wynikające z laktacji), rekomenduje się środki progestagenne – tabletki doustne, wstrzyknięcia domięśniowe czy wewnątrzmaciczny system uwalniania lewonorgestrelu.

W każdym przypadku wdrożenie antykoncepcji hormonalnej powinno być poprzedzone badaniem lekarskim. Powinno ono obejmować dokładnie zebrany wywiad osobisty i rodzinny, pomiar ciśnienia tętniczego krwi, badanie piersi oraz badanie ginekologiczne połączone z pobraniem rozmazu cytologicznego. W uzasadnionych przypadkach przed wdrożeniem antykoncepcji hormonalnej konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych.

Przyczyny niepowodzeń
Zasadniczym problemem w metodach regulacji płodności są niepowodzenia spowodowane błędami stosowania danej metody. Zalecając antykoncepcję, należy pamiętać o tym, że blisko 47 proc. kobiet zapomina o przyjęciu jednej lub więcej tabletek w ciągu jednego cyklu, a 22 proc. o przyjęciu dwóch lub więcej tabletek na cykl.

Minitabletki hormonalne
Tabletki progestagenne zawierają małe dawki progestagenów. Po przyjęciu takiej tabletki w układzie krążenia jest około 1/4 dawki znajdującej się w dwuskładnikowej tabletce antykoncepcyjnej. Tak mała dawka hormonów ma wpływ przede wszystkim na tkanki posiadające receptory dla tych związków.

Ponieważ nie dochodzi do blokowania wydzielania gonadotropin, działanie antykoncepcyjne polega głównie na zmianie konsystencji śluzu szyjkowego (staje się on gęsty i nieprzepuszczalny) oraz ablacji endometrium, które staje się niepodatne na zagnieżdżenie zarodka. Tabletki zawierające 0,075 mg dezogestrelu są prawdopodobnie nieco skuteczniejsze niż inne tabletki progestagenne. Być może dlatego, że w większym stopniu hamują owulację.

Wskaźnik Pearla u kobiet stosujących tę formę antykoncepcji wynosi 0,4.

Zasady stosowania
Przyjmowanie tabletek progestagennych należy rozpocząć pierwszego dnia miesiączki i kontynuować przez 28 dni codziennie o tej samej godzinie. Bardzo ważne jest, by przyjmować tabletkę o stałej godzinie, ponieważ nieprzepuszczalność śluzu zmniejsza się 22 godziny po przyjęciu tabletki, a po 24 godzinach śluz staje się całkowicie przepuszczalny dla plemników. Przez pierwsze siedem dni zaleca się stosowanie dodatkowej metody antykoncepcyjnej.

Wpływ na owulację
Głównym powodem rezygnacji pacjentek z tej metody antykoncepcji są nieregularne krwawienia miesiączkowe spowodowane nieprzewidywalnym wpływem tego środka na owulację. U 40-50 proc. kobiet przyjmujących tabletki progestagenne mogą występować fizjologiczne cykle owulacyjne, u 40 proc. bywają one krótkie i nieregularne cykle lub obserwuje się całkowity brak cyklu miesięcznego.

Stosowanie tej formy antykoncepcji może także powodować częstsze powstawanie torbieli czynnościowych jajników. Większość z nich zanika po zaprzestaniu przyjmowania tabletek progestagennych.

W szczególnych sytuacjach
Tabletki progestagenne odznaczają się prawie stuprocentową skutecznością u kobiet w okresie laktacji, ponieważ na efekt ich działania nakłada się hamowanie owulacji przez prolaktynę. Tabletki te nie wpływają w żaden niekorzystny sposób na ilość pokarmu oraz na rozwój i wzrastanie dzieci. Stwierdzono wręcz korzystne działanie tego rodzaju środków na karmienie piersią: kobiety stosujące je karmią dłużej i później wprowadzają do diety dziecka inne pokarmy.

Ta forma antykoncepcji jest także bardzo skuteczna u kobiet po 40. roku życia, u których efekt działania tabletek nakłada się na naturalny spadek płodności. Zalecane są także kobietom po 35. roku życia palącym papierosy.

Tabletki progestagenne stanowią także alternatywę dla kobiet, u których istnieją przeciwwskazania do stosowania estrogenów, np. w trakcie leczenia cukrzycy z powikłaniami naczyniowymi, ciężkiego tocznia rumieniowatego układowego czy chorób układu sercowo-naczyniowego.

Minitabletki są dobrym rozwiązaniem także dla nielicznych kobiet, które zgłaszają zmniejszenie libido, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, tkliwość piersi czy bóle głowy występujące podczas stosowania dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych.

Kiedy nie stosować?
Przeciwwskazaniem do przyjmowania tabletek progestagennych są: ciąża lub jej podejrzenie, choroba zakrzepowo-zatorowa, ciężkie schorzenia wątroby, nowotwory hormonozależne, a także krwawienie z dróg rodnych o nieznanej etiologii. Ostrożnie należy stosować te preparaty u pacjentek z chorobą zakrzepowo-zatorową w wywiadzie rodzinnym, żółtaczką, kamicą żółciową. Dużej ostrożności wymaga stosowanie tej metody u kobiet z obniżonym nastrojem i depresją oraz ryzykiem osteoporozy.

Podsumowanie
Należy stwierdzić, że skuteczność działania tabletek progestagennych wymaga od pacjentek dużej dyscypliny w przyjmowaniu tabletek codziennie o tej samej porze. Z tego powodu minitabletka progestagenna nie będzie dobrym wyborem w przypadku kobiet niezorganizowanych czy nastolatek. Stanowi natomiast alternatywę w sytuacjach szczególnych: podczas karmienia piersią oraz u kobiet po 35. roku życia palących papierosy.
dr n. med. Dorota Prządka-Rabaniuk