Choroby alergiczne skóry

Zmiany skórne pojawiające się w przebiegu schorzeń o podłożu alergicznym powodują pogorszenie jakości życia i mogą prowadzić do licznych odległych powikłań.
Najczęściej mamy do czynienia z atopowym zapaleniem skóry i wypryskiem kontaktowym.

Atopowe zapalenie skóry (AZS)
Jest to przewlekle nawracająca dermatoza o nieznanej etiologii rozwijająca się na podłożu skazy atopowej. Charakteryzuje się silnym świądem, występowaniem rumienia, sączenia, strupów, przeczosów, lichenizacji oraz utratą wody w obrębie zmienionej chorobowo skóry.

Rozpoznanie AZS z reguły jest proste ze względu na typowy wywiad, obraz kliniczny oraz lokalizację zmian. U około 80 proc. pacjentów z atopowym zapaleniem skóry stwierdza się podwyższony poziom przeciwciał IgE i dodatnie testy punktowe na wiele alergenów.

U 40 proc. pacjentów AZS ustępuje samoistnie przed okresem dojrzewania, lecz może także utrzymywać się przez całe życie, najczęściej jako wyprysk dłoni.

Wyprysk kontaktowy
Jest to schorzenie skóry wywołane przez kontakt z zewnętrznymi substancjami uczulającymi lub drażniącymi. W przeciwieństwie do AZS częściej dotyczy osób dorosłych, pojawiając się na skutek przewlekłej ekspozycji na działanie alergenu. Wyróżniamy dwa typy wyprysku kontaktowego: wyprysk z podrażnienia oraz wyprysk alergiczny. Objawy obydwu odmian są podobne: skóra staje się zaczerwieniona, pogrubiała i złuszcza się. W czasie zaostrzeń widoczne są podskórne grudki lub pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym. W zmianach ostrych występuje nasilony rumień, pęcherzyki pękają, dając wysięk i nadżerki. Chorobie często towarzyszy silny świąd.

W przypadku wyprysku z podrażnienia wystąpienie objawów skórnych może dotknąć każdego i zależy od stopnia natężenia czynnika drażniącego oraz czasu jego działania. Wyprysk pojawia się ponownie nie tylko po kontakcie z pierwotną przyczyną, lecz także pod wpływem wielu innych czynników drażniących.

Alergiczny wyprysk kontaktowy jest wywołany zwykle przez konkretny alergen, np. nikiel, chrom, substancje zapachowe, składniki gum, barwniki, składniki kosmetyków. Znając listę substancji najczęściej uczulających, łatwiej je zidentyfikować i wyeliminować.

Edukacja chorego
Bardzo ważną rolę w leczeniu obu schorzeń odgrywa edukacja pacjenta i jego rodziny. Należy poinformować ich o przebiegu choroby, konieczności unikania substancji drażniących skórę i możliwościach terapeutycznych schorzenia. Konieczne jest monitorowanie przebiegu choroby oraz natychmiastowe rozpoczęcie leczenia w przypadku jej zaostrzenia.

Eliminacja alergenów
Z otoczenia pacjenta powinno się usunąć alergeny kontaktowe i substancje drażniące, takie jak: konserwanty, środki zapachowe, środki czyszczące, zwykłe mydła, rozpuszczalniki i wełniane ubrania. Ogromne znaczenie ma utrzymanie właściwej temperatury i wilgotności w pomieszczeniach. W przypadku AZS ważne jest także wyeliminowanie z otoczenia pacjenta kurzu, roztoczy i pleśni, a także sierści i nabłonka zwierząt futerkowych.

Bardzo istotnym elementem terapeutycznym w atopowym zapaleniu skóry jest właściwa dieta. Szacuje się, iż w tej grupie ponad 50 proc. pacjentów ma nadwrażliwość na pokarmy, takie jak: jajka, mleko, soja, orzechy, ryby, skorupiaki. Należy jednak podkreślić, iż ten typ nadwrażliwości zazwyczaj zanika do pierwszego roku życia. W przypadku wyprysku kontaktowego dieta ma mniejsze znaczenie, choć należy pamiętać o pewnych ograniczeniach pokarmowych, m.in. w przypadku alergii na nikiel.

Pielęgnacja skóry
Pacjenci z atopowym zapaleniem skóry oraz z wypryskiem kontaktowym mają bardzo suchą skórę, czego konsekwencją jest jej nadmierne napięcie i nasilony świąd, a także nadwrażliwość na zabiegi higieniczne, pot i niektóre tkaniny (wełna).

Utrzymanie prawidłowej funkcji skóry jako bariery jest jednym z głównych zadań w leczeniu tych chorób. W zabiegach higienicznych należy unikać stosowania detergentów i odtłuszczonych preparatów pielęgnacyjnych. Niezwykle szkodliwe dla skóry są mydła o odczynie zasadowym, które niszczą „kwaśny płaszcz lipidowy” skóry. Lepiej tolerowane są mydła o pH obojętnym.

Nawodnienie warstwy rogowej naskórka jest jednym z najważniejszych aspektów terapii. Przywraca się w ten sposób jego funkcje jako naturalnej bariery. Bardzo korzystny efekt wywierają preparaty nawilżające i natłuszczające (emolienty), szczególnie jeżeli są stosowane bezpośrednio po kąpieli trwającej nie dłużej niż 25 do 30 minut. Większą skuteczność wykazują maści, gdyż mają silniejsze działanie okluzyjne, lecz są kłopotliwe w użyciu. Jeśli pacjent stosuje emulsje, to powinien je nakładać trzy, cztery razy dziennie lub częściej, gdy skóra staje się sucha.

Emolienty przywracają skórze funkcję naturalnej bariery. Mogą mieć postać: emulsji, płynu do kąpieli, żelu pod prysznic, kremu lub mydła. Odtwarzają one płaszcz lipidowy skóry, zapobiegają utracie wody, powodują wzrost elastyczności skóry i zmniejszają uczucie swędzenia.

Leczenie
Właściwe nawilżenie skóry zwiększa skuteczność leków stosowanych zewnętrznie w okresie zaostrzeń chorób. Podstawę leczenia miejscowego w AZS i wyprysku kontaktowym stanowią leki przeciwzapalne (kortykosteroidy).

W terapii miejscowej AZS w ostatnim czasie pojawiły się nowe możliwości związane z zastosowaniem niesterydowych inhibitorów cytokin zapalnych (pimekrolimusa i takrolimusa). Leki te w długotrwałej terapii nie powodują objawów ubocznych charakterystycznych dla kortykosteroidów. Ze względu na przewlekły i nawrotowy charakter obu chorób powinno się unikać zbyt długiego lub częstego stosowania preparatów sterydowych. W przypadku bardzo rozległych zmian skórnych, szczególnie u dzieci, należy zachować ostrożność przy stosowaniu miejscowych kortykosteroidów ze względu na możliwość wystąpienia powikłań ogólnoustrojowych.

W AZS oraz wyprysku kontaktowym najczęściej stosowanymi lekami ogólnymi są preparaty przeciwhistaminowe. Wykazują one działanie przeciwświądowe i przeciwzapalne, a jednocześnie są bezpieczne, nawet jeśli są stosowane przewlekle. Szerokie zastosowanie w leczeniu tych chorób znajduje także fototerapia i fotochemoterapia. Należy jednak podkreślić, iż metody te nie mogą być stosowane w okresach zaostrzeń. W przypadkach atopowego zapalenia skóry o bardzo ciężkim przebiegu, opornych na inne metody leczenia, zaleca się ogóle leczenie immunosupresyjne cyklosporyną A.

Sukcesem terapeutycznym jest utrzymanie jak najdłuższej remisji i dobrego stanu ogólnego pacjenta oraz eliminacja powikłań.